Τα θαλάσσια, τα εναέρια και τα υπόγεια σύνορα των κρατών σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο

Του
Δρος ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΓΟΥΝΑΡΗ
Εμπειρογνώμονος, Πρεσβευτού ε.τ.,
Διδάκτορος του Πανεπιστημίου του Βερολίνου (FU Berlin)

Στο Διεθνές Δίκαιο διακρίνουμε χερσαία σύνορα, σύνορα εσωτερικών υδάτων, δηλαδή λίμνες, ποτάμια και θαλάσσια ύδατα που βρίσκονται σε κλειστούς κόλπους που έχουν κλειστεί με ευθείες γραμμές, σύνορα αιγιαλίτιδος ζώνης, στα οποία το κράτος ασκεί κυριαρχία, όπως επίσης σύνορα υφαλοκρηπίδος και αποκλειστικής οικονομικής ζώνης, στα οποία ένα παράκτιο κράτος ασκεί ειδικά αποκλειστικά δικαιώματα για ρεύματα, αιολική ενέργεια και τον άνεμο.

Στη συνορεύουσα ζώνη, εφόσον ένα παράκτιο κράτος έχει θεσπίσει μια τέτοια ζώνη, το παράκτιο κράτος έχει ορισμένες αρμοδιότητες, φορολογικές, υγειονομικές ή μεταναστευτικού ελέγχου, όσον αφορά παραβιάσεις που διεπράχθησαν στο έδαφός του ή στην αιγιαλίτιδα ζώνη του.

Εφόσον οι ανωτέρω ζώνες παράκεινται ή είναι γειτονικές, η οριοθέτηση των ζωνών αυτών με αντίστοιχες ζώνες άλλου παράκτιου κράτους γίνεται με βάση την αρχή της ίσης αποστάσεως (μέθοδοι: πλάγια γραμμή ή μέση γραμμή).

Τα εναέρια σύνορα αφορούν τα όρια μεταξύ του ατμοσφαιρικού χώρου και του εξωατμοσφαιρικού διαστήματος.

Στα πλαίσια ειδικής επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών πραγματοποιείται εδώ και αρκετά χρόνια μια προσπάθεια να συμφωνηθεί ένα συγκεκριμένο σύνορο μεταξύ των ανωτέρω δύο περιοχών, χωρίς αποτέλεσμα. Έτσι, μέχρι τώρα επικρατούν ως όρια διαφορετικές απόψεις κρατών, π.χ., των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, που καθορίζουν ως όριο του ατμοσφαιρικού χώρου τα 90 χιλιόμετρα. Ενώ άλλα κράτη υποστηρίζουν ως σύνορα το απώτερο ύψος που υπερίπτανται τα αεροπλάνα. Ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας έχει ως σύνορο τα 46.000 πόδια. Άλλα κράτη καθορίζουν ως σύνορο το αεροδυναμικό ύψος μέχρι τα 32 χιλιόμετρα, άλλα τη λεγόμενη «Karman Line», του γνωστού Ουγγροαμερικανού Karman, η οποία ορίζει τα όρια αυτά στα 35 χιλιόμετρα, άλλα δε κράτη τα 80 χιλιόμετρα και άλλα τα 160 χιλιόμετρα.

Πριν εισέλθουν τα διαστημόπλοια στον εξωατμοσφαιρικό χώρο, σύμφωνα με την πρακτική των κρατών ως προς το ύψος του ατμοσφαιρικού χώρου, εν πάση περιπτώσει μέχρι τον εξωατμοσφαιρικό χώρο, τα κράτη ασκούν κυριαρχία, θα πρέπει όμως να συμφωνηθεί πρώτα το σύνορο του ατμοσφαιρικού με τον εξωατμοσφαιρικό χώρο.

Εν πάση περιπτώσει, μέχρι τώρα, το ύψος των συνόρων μεταξύ ατμοσφαιρικού και εξωατμοσφαιρικού χώρου χαρακτηρίζεται ως διεθνής πρακτική, στερούμενη νομικού χαρακτήρα.

Όσον αφορά τα υπόγεια σύνορα ενός κράτους και συγκεκριμένα του υπεδάφους αυτού, στα μεν μεσόγεια κράτη, αυτά δηλαδή που δεν έχουν θάλασσα, το όριο αυτό επεκτείνεται μέχρι το κέντρο της Γης. Τη θεωρία αυτή έχουν υποστηρίξει ορισμένοι διεθνολόγοι κατά τη διάρκεια ύπαρξης του πρώην Ανατολικού Συνασπισμού. Όσον αφορά τα παράκτια κράτη, οι εν λόγω διεθνολόγοι υποστήριξαν ότι τα υπόγεια σύνορα αυτών αρχίζουν από την εξωτερική γραμμή της αιγιαλίτιδος ζώνης και φτάνουν μέχρι το κέντρο της Γης.

Σύμφωνα όμως με άλλες θεωρίες, τα υπόγεια σύνορα ενός κράτους φθάνουν μέχρι το σημείο όπου ένα κράτος μπορεί να προβεί σε εξόρυξη. Το βάθος αυτό ισχύει για όλα τα κράτη, ανεξάρτητα αν αυτά μπορούν να εξορύξουν στο μέγιστο βάθος. Το όλο θέμα είναι μια θεωρία και δεν έχει νομικό χαρακτήρα. Γι’ αυτό πρέπει να υπάρξει μια διεθνής διάσκεψη που θα δημιουργήσει συγκεκριμένο νομικό έρεισμα.

Τα χερσαία σύνορα διαφόρων κρατών καθορίζονται με βάση διεθνείς συμβάσεις, όπως η Συνθήκη της Λωζάννης του 1923 και άλλες. Τα δε θαλάσσια σύνορα παρακτίων κρατών καθορίζονται με βάση διεθνείς συμβάσεις αλλά και διμερείς συμβάσεις, όπως αυτή της Λωζάννης του 1923, που ορίζει ότι στην τουρκική κυριαρχία ανήκουν η Ίμβρος, η Τένεδος και οι νήσοι Μαυριές και όλες οι βραχονησίδες που απέχουν από την τουρκική ακτή λιγότερο από 3 μίλια.

Η οριοθέτηση των θαλασσίων συνόρων δύο κρατών, που αναφέραμε προηγουμένως, και όπου οι ακτές τους είναι γειτονικές ή πλάγιες, κατά τη Σύμβαση Δικαίου Θαλάσσης του 1982 καθορίζεται με εφαρμογή της αρχής της ίσης απόστασης (εφαρμογή της μεθόδου της μέσης γραμμή ή της πλάγιας γραμμής).

Αξίζει εδώ να αναφέρουμε ότι τα σύνορα πολλών αφρικανικών κρατών καθορίζονται με ακριβείς ευθείες γραμμές, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη νομικά κριτήρια, γεγονός που δημιουργεί διαμάχες και διαφορές.

Θα πρέπει επίσης να αναφέρουμε ότι ορισμένες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, το Ισραήλ, ο Καναδάς, έχουν θεσπίσει τις λεγόμενες υποθαλάσσιες ζώνες ασφαλείας, (submarine zones), διαφόρου εύρους, μέχρι 200 ν.μ. Ενώ ορισμένα κράτη, όπως η Κούβα, η Χιλή και η Ονδούρα, έχουν θαλάσσιες ζώνες ασφαλείας μέχρι 100 χιλ. και 20 χιλ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν και εναέριες ζώνες (Air Defence Identification Zones), που υπολογίζονται σε ώρες απόστασης αεροσκαφών από τις αμερικανικές ακτές. Οι ζώνες αυτές δεν έχουν de jure χαρακτήρα, υπάρχουν δε de facto.

Τα όρια των ζωνών αυτών, εφόσον είναι γειτονικές ή παρακείμενες με παρόμοιες άλλων κρατών, οριοθετούνται με βάση την αρχή της ίσης απόστασης (μέση γραμμή, πλάγια γραμμή).

Με βάση τη Σύμβαση Δικαίου Θαλάσσης του 1982 (άρθρο 134) και με βάση τη Σύμβαση του ΟΗΕ του 1970 απαγορεύεται η τοποθέτηση πυρηνικών όπλων και άλλων όπλων μαζικής καταστροφής στον βυθό και στο υπέδαφος πέραν των 12 ν.μ.
Επίσης, με βάση πρόταση του Μαλτέζου Prando, υιοθετηθείσα στη Σύμβαση Δικαίου Θαλάσσης του 1982, οι πόροι του βυθού πέραν των ζωνών εθνικής δικαιοδοσίας είναι κοινό κτήμα της ανθρωπότητας.

Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ