Ο αμερικανός αρχαιολόγος Στέφαν Μίλλερ, οι ανασκαφές του στη Νεμέα και η Ελλάδα: Η συνδρομή του ελληνισμού των ΗΠΑ
Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Ήταν τέλη του 1979, όταν το υπουργείο Εξωτερικών με τοποθέτησε γενικό πρόξενο της Ελλάδος στο Σαν Φρανσίσκο, σε μια προξενική περιφέρεια που κάλυπτε το σύνολο των Δυτικών Πολιτειών, από την Αλάσκα μέχρι τη Χαβάη! Ο Ελληνισμός των Δυτικών Πολιτειών διέφερε σε σύνθεση από εκείνον των Ανατολικών. Ήταν περισσότερο αμερικανοποιημένος, πρώτης και δεύτερης γενιάς και πολύ λιγότεροι τρίτης ή τέταρτης.
Σημαντική ήταν και η παρουσία των ελληνογεννημένων, κατά κανόνα πανεπιστημιακών και επιστημόνων σε μεγάλα πανεπιστήμια, όπως το Μπέρκλεϊ, όπου δίδαξε και ο Ανδρέας Παπανδρέου, το Στάνφορντ και το UCLA, ή ερευνητικά κέντρα, όπως η NASA κ.ά.
Αντίστοιχα σημαντική ήταν η συμμετοχή και η παρουσία των ομογενών στην καλλιτεχνική ζωή, την πολιτική και στον οικονομικό-επιχειρηματικό τομέα. Στον πολιτιστικό-καλλιτεχνικό εξέχουσα θέση κατείχε ο Σπύρος Σκούρας, από τους παράγοντες του Χόλιγουντ, οι ηθοποιοί Τέλι Σαβάλας, Τζορτζ Τσακίρης και ο σκηνοθέτης Τζον Κασσαβέτης. Αξιόλογη ήταν η παρουσία των ομογενών και στην πολιτική ζωή της μεγαλύτερης και πλουσιότερης περιφέρειας των ΗΠΑ. Εξέχουσα προσωπικότητα ο Τζορτζ Κρίστοφερ ή Γεώργιος Χριστοφίλης, γεννημένος στον Άγιο Πέτρο Κυνουρίας, από τους δημοφιλέστερους δημάρχους της πόλης του Σαν Φρανσίσκο και αντίπαλος του Ρόλαντ Ρίγκαν για κυβερνήτης της Καλιφόρνιας. Στον κοινοβουλευτικό τομέα ξεχωριστή ήταν η προσωπικότητα του Δημοκρατικού Γερουσιαστή Νίκολας Πέτρης, με καταγωγή των γονέων του από την Ακράτα Αχαΐας, ο Λου Παπάν και Αρτ Άγνοστ ο οποίος εξελέγη στη συνέχεια και δήμαρχος της πόλης του Σαν Φρανσίσκο. Αξιόλογη ήταν η παρουσία των Ελλήνων και ομογενών στον πνευματικό τομέα, όπως των ποιητών Νάνου Βαλαωρίτη, Ντίνου Σιώτη, των συγγραφέων και ακαδημαϊκών Νώντα Παναγόπουλου, Βασίλη Κουκορίνη και άλλων πολλών. Στον τομέα των εικαστικών τεχνών ξεχώριζε ο καθηγητής της Ιστορίας της Τέχνης Δημήτρης Μητσάνας, η θεματολογία των εκθέσεων του οποίου ήταν σχεδόν πάντοτε εμπνευσμένη από την ελληνική μυθολογία.
Από τις πρώτες εκδηλώσεις που είχα κληθεί να παραστώ ως εκπρόσωπος της Ελλάδος ήταν η ετήσια ενημέρωση σε αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου του Μπέρκλεϊ για τις αρχαιολογικές ανασκαφές και τα ευρήματα στη Νεμέα, που διενεργούσε ο αρχαιολόγος – καθηγητής Στέφανος Μίλλερ μαζί με τη σύζυγό του, επίσης καθηγήτρια στο ονομαστό Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. Τις αρχαιολογικές ανασκαφές χρηματοδοτούσε το Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ από χορηγίες αμερικανών επιχειρηματιών και ιδιωτών, πολλοί από τους οποίους, όπως έλεγε χαριτολογώντας ο Τζορτζ Κρίστοφερ, δεν γνώριζαν πού βρίσκεται η Ελλάδα, πολλώ δε μάλλον η Νεμέα! Έναν χρόνο μετά, με πρωτοβουλία του τότε υφυπουργού Εξωτερικών Ανδρέα Ανδριανόπουλου, δέκα εξέχοντες πολιτικοί της Πολιτείας της Καλιφόρνιας κλήθηκαν να επισκεφθούν την Ελλάδα και να ενημερωθούν από κοντά για τις ελληνοαμερικανικές σχέσεις, τις σχέσεις μας με τις γειτονικές χώρες, τα ελληνοτουρκικά, το Κυπριακό. Μεταξύ των προσκεκλημένων πολιτικών ήταν και ένας καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, βαθύς γνώστης της Μέσης Ανατολής και της Τουρκίας, και ένας πολύ γνωστός δημοσιογράφος και συγγραφέας, ο οποίος επιστρέφοντας στις ΗΠΑ έγραψε σειρά θετικών και εμπεριστατωμένων άρθρων για την Ελλάδα.
Επίσης, επίσημος προσκεκλημένος ήταν και ένας επιτυχημένος επιχειρηματίας από το Σακραμέντο (πρωτεύουσα της Καλιφόρνιας), ο Άγγελος Τσακόπουλος, γεννημένος στην Ελλάδα. Μετά την ενημέρωση των επισκεπτών από τους οικείους φορείς του υπουργείου Εξωτερικών και Άμυνας και μια συνάντηση με τον Ανδρέα Παπανδρέου, αρχηγό τότε της αξιωματικής αντιπολίτευσης, στο πρόγραμμα συμπεριλήφθηκε μια επίσκεψη στο εκπληκτικής θέας ορεινό χωριό της Ακράτας Αχαΐας, γενέτειρας των γονιών του γερουσιαστή Νίκολας Πέτρης. Ακολούθησε η επίσκεψη στην Αρχαία Νεμέα, όπου ξεναγήθηκαν και ενημερώθηκαν για τα ευρήματα της αρχαιολογικής σκαπάνης από το ζεύγος Μίλλερ. Ο εξέχων αρχαιολόγος, αφού αναφέρθηκε διεξοδικά στην ιστορία της Αρχαίας Νεμέας, της Πελοποννήσου και γενικότερα της Ελλάδας και του πολιτισμού της, πηγής και λίκνου του δυτικού πολιτισμού, στη συνέχεια έδειξε το έργο της αναστήλωσης του Ναού του Διός και ευθύς μετά τους οδήγησε στην υπόγεια στοά από την οποία εισέρχονταν οι αθλητές στο στάδιο και στον αγωνιστικό χώρο. Η ανακάλυψή του αποτέλεσε, όπως είπε, τη συγκινητικότερη στιγμή της ζωής του ως αρχαιολόγου.
Ο Στέφανος Μίλλερ ανήκε σε μια προτεσταντική πουριτανική μειονότητα γερμανικής προέλευσης, τους AMISH, τους οποίους χαρακτήριζε η ανεξιθρησκία και ο λιτός βίος. Πέθανε πρόσφατα στην Ελλάδα, την οποία ερωτεύθηκε, ενώ έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του κοντά στον αρχαιολογικό χώρο. Η Ελληνική Πολιτεία τον τίμησε εν ζωή, αποδίδοντάς του την ελληνική υπηκοότητα. Το όνομά του και η προσφορά του θα προστεθεί σε εκείνα του Σλίμαν, του Έβανς και άλλων ξένων αρχαιολόγων, λιγότερο γνωστών στο ευρύτερο κοινό. Κάποτε τον είχα ρωτήσει ποια ήταν η πρώτη ελληνική λέξη που έμαθε. Αδίστακτα μου απάντησε: «Υπομονή». Διερωτήθηκα μέσα μου αν αλήθευε ή είχε συμβολικό χαρακτήρα. Ιδιότητα και αρετή που πρέπει να έχει ο αρχαιολόγος αλλά και κάθε άνθρωπος που θέλει και επιδιώκει κάτι στη ζωή του.
Η αναφορά στο έργο και στην προσφορά του Μίλλερ για την ανάδειξη του αρχαιολογικού πλούτου και του ελληνικού πολιτισμού θα ήταν, πιστεύω, ατελής χωρίς αντίστοιχη αναφορά στον Ελληνισμό των ΗΠΑ. Ιδιαίτερα εκείνον της Καλιφόρνιας, της μεγαλύτερης και πλουσιότερης πολιτείας της Αμερικανικής Συμπολιτείας. Εκτός της αθρόας προσέλευσής τους στις ετήσιες ενημερώσεις του Μίλλερ για την πορεία των ανασκαφών, παρότρυναν και διαφώτιζαν τους Αμερικανούς να αυξάνουν τις χορηγίες τους, καθώς χωρίς αυτές θα ήταν πολύ δύσκολο να πραγματοποιηθούν οι αρχαιολογικές εργασίες, με τις γνωστές αδυναμίες του ελληνικού κρατικού προϋπολογισμού να τις ενισχύσει.
Ιδιαίτερη μνεία αξίζουν οι γενναίες προσφορές του Άγγελου Τσακόπουλου που πρόσφερε μισό εκατομμύριο δολάρια για την ίδρυση έδρας Νεοελληνικών στο κρατικό πανεπιστήμιο του San Francisco, η πρώτη στον κόσμο που φέρει το όνομα «Νίκος Καζαντζάκης». Ακάματος για καθετί που προβάλλει την Ελλάδα και τον ελληνικό πολιτισμό ο Νικ Αρβανιτίδης, αρωγός επίσης των ελλήνων φοιτητών και επιστημόνων.
Αποτελεί δυσάρεστη διαπίστωση το γεγονός ότι ελάχιστοι δήμοι ή κοινότητες στην Ελλάδα από τους οποίους κατάγονται εξέχοντες Ελληνοαμερικανοί επιδεικνύουν ενδιαφέρον να τους τιμήσουν. Ο Ελληνισμός των ΗΠΑ διαφέρει ριζικά από τον Ελληνισμό σε άλλες χώρες και ηπείρους. Πολύ φοβάμαι ότι αυτό ελάχιστα γίνεται αντιληπτό από τους αρμόδιους φορείς της Ελληνικής Πολιτείας. Σε λίγα χρόνια ή δεκαετίες για τον Ελληνισμό των ΗΠΑ πολύ πιθανόν να ισχύει ό,τι για τους «Ποσειδωνιάτες» του Καβάφη.
Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ
Φωτό: iefimerida.gr