Εγκαίνια της έκθεσης των θηραϊκών τοιχογραφιών στο Μουσείο Προϊστορικής Θήρας από την Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού

Η  έκθεση «Θηραϊκές τοιχογραφίες – Ο θησαυρός του Προϊστορικού Αιγαίου», την οποία εγκαινίασε η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, στο Μουσείο Προϊστορικής Θήρας, παρουσιάζει παγκόσμιο ενδιαφέρον, τόσο επιστημονικό, όσο και καλλιτεχνικό.

Είναι η πρώτη φορά που οι τοιχογραφίες παρουσιάζονται σύμφωνα με τα εικονογραφικά τους προγράμματα, όπως αναπτύσσονταν στα δωμάτια και τα κτήρια του προϊστορικού οικισμού. Είναι η πρώτη φορά που οι τοιχογραφίες παρουσιάζονται ως ολοκληρωμένες συνθέσεις και όχι ως μεμονωμένοι πίνακες. Πολλές από τις τοιχογραφίες ακόμη  κι εκείνες που περιλαμβάνονταν στην έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, εκτίθενται για πρώτη φορά, στον τόπο προέλευσής τους, στην Θήρα.

Η  Λίνα Μενδώνη στον χαιρετισμό της ανέφερε: «Μέχρι σήμερα ελαχιστότατα δείγματα από αυτόν τον τεράστιο πλούτο ήταν φυσικά προσβάσιμα και μπορούσε να τα δει το ευρύ κοινό, καθώς στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι τοιχογραφίες αυτές δεν έχουν ποτέ εκτεθεί. Οι σημαντικότερες των τοιχογραφιών εξετίθεντο μέχρι το 1999 στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα. Ο σεισμός της Αθήνας δημιούργησε σοβαρά προβλήματα στο τμήμα του κτηρίου του Μουσείου με τις τοιχογραφίες. Ο σεισμός ήταν η αιτία που τότε το Υπουργείο Πολιτισμού αποφάσισε ένα μέρος των τοιχογραφιών να συνεχίσει να εκτίθεται στο αποκατεστημένο κτήριο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, καθώς αποτελούν μοναδικές ψηφίδες των πολιτισμών που άνθησαν στον ελληνικό χώρο, άρα υποχρεωτικά έπρεπε να κοσμούν την έκθεση του Εθνικού μας Μουσείου, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του να επιστρέψει και να εκτεθεί στην γενέθλια γη της Σαντορίνης, όπου ανήκουν, προκειμένου να εκπαιδεύουν και να ψυχαγωγούν τους κατοίκους και τις χιλιάδες των επισκεπτών του νησιού… Μεσολάβησαν 22 χρόνια μέχρι να γίνει πράξη εκείνη η απόφαση του 1999. Ολόκληρα 22 χρόνια. Σήμερα είναι μια πολύ μεγάλη μέρα, όχι μόνον για την Σαντορίνη και για την Ελλάδα. Για όλο τον κόσμο. Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού προσφέρει σήμερα στην Σαντορίνη αυτό που δικαιωματικά της ανήκει. Και δημιουργεί ένα γεγονός διεθνούς εμβέλειας. Γιατί είναι η πρώτη φορά που εκτίθενται στην Θήρα, στην Σαντορίνη, οι δικές της τοιχογραφίες. Γιατί είναι η πρώτη φορά που εκτίθενται κάποιες τοιχογραφίες από τις αποθήκες του Ακρωτηρίου, που μπορούμε να τις θαυμάσουμε όλοι. Γιατί είναι η πρώτη φορά που οι τοιχογραφίες βρίσκουν την αρχική θέση που είχαν σε ένα δημόσιο ή σε ένα ιδιωτικό κτήριο και μπορούμε όλοι, ακόμη και οι ειδικοί, να αντιληφθούμε, να κατανοήσουμε το εικονογραφικό πρόγραμμα κάθε δωματίου, κάθε οικοδομήματος, στο σύνολό του και να συνειδητοποιήσουμε το υψηλότατο επίπεδο ζωής στο Ακρωτήρι, αλλά και τη μαγεία και την αισθητική αυτής της ζωγραφικής τέχνης 4.500 χρόνια πριν».

Ο προϊστάμενος της Εφορίας Κυκλάδων Δημήτρης Αθανασούλης μεταξύ άλλων ανέφερε είπε τα εξής: «Σύμφωνα με την μουσειολογική πρόταση της έκθεσης, οι τοιχογραφίες δεν παρουσιάζονται ως ζωγραφικοί πίνακες, αλλά ανασυντίθενται ολόκληρα τα εικονογραφικά τους προγράμματα, όπως αυτά αναπτύσσονταν στα δωμάτια των προϊστορικών κτηρίων… Αναμφίβολα, η ανασύσταση των εικονογραφικών προγραμμάτων στον χώρο προσφέρει την δυνατότητα όχι μόνο να αποκτήσουμε την αυθεντική αίσθηση του εκθέματος αλλά και να αντιληφθούμε καλύτερα το σύνθετο νοηματικό τους περιεχόμενο… Η μουσειογραφική πρόταση υλοποιεί αυτόν τον σχεδιασμό με τρόπο απλό και αφαιρετικό: τα δωμάτια σχηματίζονται στον χώρο με τις τοιχογραφίες τους χωρίς καμία απολύτως σκηνογραφική προσθήκη. Λόγω του μικρού μεγέθους των προϊστορικών σπιτιών, αυτά έχουν αποδοθεί σε ελαφρώς μεγαλύτερες διαστάσεις για να μπορούμε να εισέλθουμε, ενώ στο δάπεδό τους αποτυπώνονται οι αυθεντικές διαστάσεις του κάθε χώρου. Τα προϊστορικά δωμάτια αιωρούνται στον ουδέτερο εκθεσιακό χώρο, ο οποίος παραπέμπει σε αρχαιολογική αποθήκη, ως υποδήλωση ότι η ανασύσταση του προϊστορικού Ακρωτηρίου είναι μια διαδικασία δυναμική και εξελισσόμενη».

Τον αγιασμό τέλεσε ο Μητροπολίτης Θήρας, Αμοργού και Νήσων κ. Επιφάνιος, ενώ παρέστησαν οι βουλευτές Κυκλάδων, Γιάννης Βρούτσης, Φίλιππος Φόρτωμας και Κατερίνα Μονογυιού, ο Δήμαρχος Θήρας Αντώνης Σιγάλας, ο Αντιπεριφερειάρχης Κυκλάδων Γιώργος Λεονταρίτης και ο Έπαρχος Θήρας Χαράλαμπος Δαρζέντας.

Χαιρετισμός της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού

«Είμαι ιδιαίτερα ευτυχής που βρίσκομαι στη Σαντορίνη, στο πλαίσιο της περιοδείας μας στις Κυκλάδες, η οποία μέσω μιας εκτενούς διαβούλευσης με τις αυτοδιοικητικές Αρχές, και τους αρμόδιους υπηρεσιακούς παράγοντες του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, αποσκοπεί στο συντονισμό των ενεργειών για την τάχιστη και βέλτιστη ολοκλήρωση των ήδη υλοποιούμενων έργων Πολιτισμού, καθώς και στην κατάρτιση ενός σχεδίου νέων έργων προστασίας και ανάδειξης της μοναδικής κυκλαδίτικης πολιτιστικής κληρονομιάς. Μιας κληρονομιάς, που αποτελεί παράλληλα ένα αναπτυξιακό κεφάλαιο τεράστιας αξίας και δυναμικής για την τοπική, αλλά και συνολικά για την εθνική πρόοδο και ευημερία. Θέλω πραγματικά να τονίσω, αφενός μεν την εξαιρετική συνεργασία που έχουμε με τους Δήμους και τους Δημάρχους, αλλά και την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, τον Περιφερειάρχη Γιώργο Χατζημάρκο, αλλά ειδικά για τις Κυκλάδες, τον Αντιπεριφερειάρχη Γιώργο Λεονταρίτη.

Είμαστε σήμερα εδώ, στον αύλειο χώρο του Μουσείου της Προϊστορικής Θήρας, ενός ιδιαίτερα σημαντικού μουσείου, που σκοπός του ήταν να στεγάσει ένα μέρος επιλεγμένων ευρημάτων, από τις χιλιάδες που έχουν αποκαλυφθεί στις ανασκαφές του Ακρωτηρίου, στις παλαιές έρευνες του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου και στις νεότερες της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας σε διάφορες αρχαιολογικές θέσεις, ωστόσο ικανού να τεκμηριώσει την ιστορία της Θήρας στους Προϊστορικούς χρόνους από την 5η χιλιετία π.Χ., και να αναδείξει την εξέλιξη του νοτιότερου νησιού των Κυκλάδων σε ένα από τα σπουδαιότερα αιγαιακά κέντρα κατά τον 18ο και 17ο αιώνα π.Χ.

Πρωτίστως, το Μουσείο αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως προέκταση του αρχαιολογικού χώρου του Ακρωτηρίου, καθώς βρίσκεται σε μια στενή και διαλεκτική σχέση με αυτόν. Η μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη, που συντελέστηκε πριν από 3.700 χρόνια περίπου και άλλαξε δραματικά τη μορφή του νησιού, διέκοψε βίαια την ιστορική πορεία του οικισμού τη στιγμή που βρισκόταν σε άνθιση και ακμή οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική. Oι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει τα εκτεταμένα κατάλοιπα ενός εξαιρετικά καλά οργανωμένου αστικού περιβάλλοντος. Αποκαλύπτουν τις ποικίλες ανέσεις και τα πλούσια κατασκευασμένα, εξοπλισμένα και διακοσμημένα κτήρια, καθώς και μια πληθώρα απτών στοιχείων για την κοινωνική και την οικονομική δομή, αλλά και όλες τις πτυχές της ζωής μιας πλούσιας, ζωντανής και εντυπωσιακά προηγμένης και εξελιγμένης πολιτισμικά κοινωνίας.

Στην περίπτωση του Ακρωτηρίου βρισκόμαστε, μάλιστα, αντιμέτωποι με ένα ασυνήθιστο και πολύ ενδιαφέρον παράδοξο: Η αιτία της καταστροφής του αναδείχθηκε συγχρόνως σε αιτία διάσωσης και εξαιρετικής διατήρησης στο χρόνο ενός τεράστιου πλούτου υλικών τεκμηρίων και στοιχείων, σφραγισμένων στην ηφαιστειακή τέφρα, τα οποία συμβάλλουν τα μέγιστα στην ανασύνθεση, ερμηνεία και κατανόηση της ιστορίας και του πολιτισμού αυτής της κοινωνίας του μακρινού παρελθόντος. Κατά έναν εκ πρώτης όψεως αντιφατικό και ίσως ειρωνικό τρόπο, η δραματική φύση της καταστροφής υπήρξε το στοιχείο που συνέβαλε καθοριστικά στην απαθανάτιση της.

Από όλα τα στοιχεία αυτού του πολιτισμού που διατηρήθηκαν στο χρόνο, τα πλέον εντυπωσιακά, και προπαντός εύγλωττα, είναι τα χιλιάδες σπαράγματα των τοιχογραφιών υψηλής ζωγραφικής τέχνης που φαίνεται ότι κοσμούσαν ιδιωτικά και δημόσια κτήρια, απεικονίζοντας με εντυπωσιακή ακρίβεια τους νησιώτες και το βίο τους, το φυσικό και δομημένο τοπίο της Θήρας και άλλων τόπων, καθώς και δυσερμήνευτες ακόμη για εμάς τελετουργικές πρακτικές της δημόσιας και της ιδιωτικής σφαίρας. Τα σπαράγματα αυτά, άλλοτε εύθραυστα και με το χρώμα απολεπισμένο, και άλλοτε εκθαμβωτικά και σε εξαιρετική κατάταση, μελετούν, αποκαθιστούν και ανασυνθέτουν ήδη τέσσερις γενιές συντηρητών και αρχαιολόγων, με ένα και μοναδικό σκοπό, να αναδείξουν την τεράστια καλλιτεχνική και αφηγηματική τους δυναμική.

Μέχρι σήμερα ελαχιστότατα δείγματα από αυτόν τον τεράστιο πλούτο ήταν φυσικά προσβάσιμα και μπορούσε να τα δει το ευρύ κοινό, καθώς στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι τοιχογραφίες αυτές δεν έχουν ποτέ εκτεθεί. Οι σημαντικότερες των τοιχογραφιών εξετίθεντο μέχρι το 1999 στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα. Ο σεισμός της Αθήνας δημιούργησε σοβαρά προβλήματα στο τμήμα του κτηρίου του Μουσείου με τις τοιχογραφίες. Ο σεισμός ήταν η αιτία που τότε το Υπουργείο Πολιτισμού αποφάσισε ένα μέρος των τοιχογραφιών να συνεχίσει να εκτίθεται στο αποκατεστημένο κτήριο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, καθώς αποτελούν μοναδικές ψηφίδες των πολιτισμών που άνθησαν στον ελληνικό χώρο, άρα υποχρεωτικά έπρεπε να κοσμούν την έκθεση του Εθνικού μας Μουσείου, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του να επιστραφεί και να εκτεθεί στην γενέθλια γη της Σαντορίνης, όπου ανήκουν, προκειμένου να εκπαιδεύουν και να ψυχαγωγούν τους κατοίκους και τις χιλιάδες των επισκεπτών του νησιού. Είχα την τιμή να προεδρεύω τότε στη συνεδρίαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου ως Γενική Γραμματέας του Υπουργείου Πολιτισμού το 1999 και ακόμη θυμάμαι τη σχετική συζήτηση, που δεν ήταν καθόλου εύκολη, καθώς ήταν η πρώτη φορά που το Εθνικό Μουσείο καλείτο να επιστρέψει ένα τόσο σημαντικό σύνολο από τις Συλλογές του.

Μεσολάβησαν 22 χρόνια μέχρι να γίνει πράξη εκείνη η απόφαση του 1999. Ολόκληρα 22 χρόνια. Ο λόγος της καθυστέρησης γνωστός, όμως σήμερα δεν γυρίζουμε πίσω. Σήμερα είναι μια πολύ μεγάλη μέρα, όχι μόνον για την Σαντορίνη και για την Ελλάδα. Για όλο τον κόσμο. Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού προσφέρει σήμερα στην Σαντορίνη αυτό που δικαιωματικά της ανήκει. Και δημιουργεί ένα γεγονός διεθνούς εμβέλειας.

Γιατί είναι η πρώτη φορά που εκτίθενται στην Θήρα, στην Σαντορίνη, οι δικές της τοιχογραφίες.

Γιατί είναι η πρώτη φορά που εκτίθενται κάποιες τοιχογραφίες από τις αποθήκες του Ακρωτηρίου, που μπορούμε να τις θαυμάσουμε όλοι.

Γιατί είναι η πρώτη φορά που οι τοιχογραφίες βρίσκουν την αρχική θέση που είχαν σε ένα δημόσιο ή σε ένα ιδιωτικό κτήριο και μπορούμε όλοι, ακόμη και οι ειδικοί, να αντιληφθούμε, να κατανοήσουμε το εικονογραφικό πρόγραμμα κάθε δωματίου, κάθε οικοδομήματος, στο σύνολό του και να συνειδητοποιήσουμε το υψηλότατο επίπεδο ζωής στο Ακρωτήρι, αλλά και τη μαγεία και την αισθητική αυτής της ζωγραφικής τέχνης 4.500 χρόνια πριν.

Η έκθεση «Θηραϊκές τοιχογραφίες. Ο θησαυρός του Προϊστορικού Αιγαίου» παρουσιάζει για πρώτη φορά στο κοινό με συστηματικό τρόπο τοιχογραφίες που προέρχονται από τη λεγόμενη ιδιωτική «Δυτική Οικία» και το δημόσιο οικοδόμημα γνωστό ως «Ξεστή 3» αναδεικνύουν το τεράστιο και κοπιώδες έργο των αρχαιολόγων, των συντηρητών, των μελετητών. Θερμά συγχαρητήρια στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, στο πρόσωπο του Εφόρου Δημήτρη Αθανασούλη, αλλά και της Μάγιας Ευσταθίου, που έφεραν σε πέρας με τρόπο άψογο και όχι εύκολο, τον σχεδιασμό που κάναμε μαζί 14 μήνες πριν εδώ, στην Σαντορίνη, και τον οποίον σας ανακοίνωσε, κ. Δήμαρχε, την ίδια μέρα ο Πρωθυπουργός.

Οπως είπε ήδη ο κ. Αθανασούλης η έκθεση είναι αφιερωμένοι σε όλους όσους έφεραν στο φως και μας χάρισαν αυτόν τον πολύτιμο θησαυρό. Είμαστε ευγνώμονες. Η Σαντορίνη πέρα από την απαράμιλλη φυσική της ομορφιά έχει ένα τεράστιο σε ποσότητα και ποιότητα πολιτιστικό απόθεμα. Γίνονται ήδη πολλά, έχουν δρομολογηθεί πολλά για την προστασία και την ανάδειξή του. Ο επόμενος στόχος, για το επόμενο καλοκαίρι, είναι η επαναλειτουργία του Αρχαιολογικού Μουσείου όχι απλώς ανακαινισμένου, αλλά με εκτεθειμένη πλέον και την δαιδαλική κόρη. Αλλη μια εκκρεμότητα ετών, άλλη μια υπόσχεση που θέλουμε να τηρήσουμε….

Σας ευχαριστώ»