H μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε μουσουλμανικό τέμενος – Ο ρόλος και οι θέσεις της UNESCO
Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Προ ημερών, η αρμόδια Επιτροπή Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO στην 44η σύνοδό της, εξέδωσε απόφαση που αφορά την Αγία Σοφία και τη Μονή της Χώρας, που έχουν μετατραπεί, κατόπιν αποφάσεως του καθεστώτος Ερντογάν από τις 10 Ιουλίου 2020, σε μουσουλμανικά τεμένη.
Αντικείμενο της απόφασης ήταν οι επεμβάσεις στις οποίες προτίθενται να προβούν οι τουρκικές αρμόδιες υπηρεσίες, όπως προκύπτει από επίσημες ανακοινώσεις των τουρκικών αρχών ή από δημοσιεύματα του εγχώριου και διεθνούς Τύπου, οι οποίες μπορεί να αλλοιώσουν τον ιστορικό και πολιτιστικό χαρακτήρα των δύο μνημείων από επικαλύψεις μωσαϊκών, αγιογραφιών, θρησκευτικών εικονογραφημάτων κ.ά.
Αμφότερα τα μνημεία έχουν κηρυχθεί από το 1984 Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς και τελούν υπό την προστασία της UNESCO. Με την απόφασή της η αρμόδια επιτροπή καλεί την Τουρκία να την τηρεί ενήμερη για τις μελετούμενες ή υπό εκτέλεση παρεμβάσεις με υποβολή σχετικής έκθεσης με χρονικό όριο την 1η Φεβρουαρίου 2021. Συγχρόνως, στην απόφαση εκφράζεται η λύπη της Επιτροπής για τη μετατροπή των δύο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς σε μουσουλμανικά τεμένη (τζαμιά). Ζητείται, επίσης, από τις τουρκικές αρχές η υποβολή έκθεσης των συντελούμενων εργασιών συντήρησης, προκειμένου το θέμα να εισαχθεί προς εξέταση από την επόμενη (45η) σύνοδο.
Σύμφωνα με σχετικά δημοσιεύματα, η Ελλάδα είναι ικανοποιημένη με την απόφαση της επιτροπής της UNESCO αλλά και για το γεγονός ότι εκφράζεται η ανησυχία της για τις δυνατές επιπτώσεις που οι παρεμβάσεις μπορεί να έχουν στον οικουμενικό χαρακτήρα των δύο μνημείων. Σημειώνεται ότι η Ελλάδα δεν μετέχει στην οικεία επιτροπή, ενώ, αντίθετα, μέλος είναι η Τουρκία, η οποία κατέβαλε, διά των εκπροσώπων της, έντονες προσπάθειες να αποτρέψει τη λήψη της σχετικής απόφασης ή να αλλοιώσει το περιεχόμενό της, με παράλειψη των δυσμενών για την Τουρκία σχετικών σημείων. Ιδιαίτερα εκείνων που εκφράζεται η λύπη για αλλοίωση του χαρακτήρα των δύο μνημείων. Το λεκτικό όπως και η απόφαση της επιτροπής της UNESCO δεν πρέπει να μας συγκινεί. Θα αποφύγουμε να το χαρακτηρίσουμε ως υποκριτικό ή κροκοδείλια δάκρυα γιατί γνωρίζουμε τα όρια και τους περιορισμούς των διεθνών οργανισμών, καθώς πολλές, αν όχι όλες οι αποφάσεις τους είναι αποτέλεσμα συμβιβασμών και πολιτικών συσχετισμών.
Η UNESCO δεν αποτελεί εξαίρεση. Θεσμικά είναι ένας από τους εξειδικευμένους οργανισμούς των Ηνωμένων Εθνών, με έδρα το Παρίσι. Για να καταστεί μια χώρα τακτικό μέλος πρέπει να είναι και μέλος του ΟΗΕ. Μπορεί η UNESCO να αναστείλει τη συμμετοχή μιας χώρας ή και να την αποβάλει προσωρινά, αν διαπιστωθεί ότι παραβιάζει τις αρχές της ή προβαίνει έμπρακτα σε αμφισβήτηση ή ακύρωση του χαρακτήρα ενός μνημείου ή μνημείων που έχουν κηρυχθεί Παγκόσμιας Κληρονομιάς, όπως έπραξε η Τουρκία του Ερντογάν με την Αγία Σοφία και τη Μονή της Χώρας; Υποστηρίζονται και οι δύο απόψεις, αλλά η κατάληξη είναι κοινή. Χρειάζεται ομοφωνία ή πλειοψηφία, που είναι δύσκολο να επιτευχθεί. Και η περίπτωση της Αγίας Σοφίας και της Μονής της Χώρας είναι ενδεικτική και επιβεβαιώνει τις αδυναμίες των διεθνών οργανισμών. Η απόφαση του Ερντογάν να μετατρέψει τα δύο μνημεία σε τζαμιά δεν αιφνιδίασε κανέναν. Ούτε ήταν κεραυνός εν αιθρία. Είχε προαναγγελθεί από τον ίδιο τον τούρκο Πρόεδρο από καιρό και τις προθέσεις του τις υλοποίησε προ έτους.
Πώς αντέδρασε και τι έπραξε ο χριστιανικός κόσμος, ιδιαίτερα ο ευρωπαϊκός, όπως και η ίδια η UNESCO, που είναι ο θεματοφύλακας της πολιτιστικής και πνευματικής κληρονομιάς των λαών και των εθνών; Οι αντιδράσεις ήταν μάλλον υποτονικές και ουσιαστικά αναποτελεσματικές. Ο Ναός της του Θεού Σοφίας θεμελιώθηκε επί αυτοκράτορος Ιουστινιανού, ο οποίος ήταν Ρωμαίος και τα ελληνικά του, όπως αναφέρουν οι ιστορικοί, δεν ήταν επαρκή. Ακόμα ο χριστιανικός κόσμος ήταν ενωμένος και δεν μπορεί να υποστηριχθεί ότι ο Ναός της Αγίας Σοφίας ήταν μόνο της Ορθόδοξης Ανατολικής Εκκλησίας. Ο Πάπας το γνωρίζει αυτό καλά. Αλλά η Καθολική Εκκλησία και το Βατικανό, που ως Εκκλησία και κρατική οντότητα είναι μέλος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και υποθέτω και της UNESCO, τι έπραξαν για να αποτρέψουν τις αποφάσεις του Ερντογάν, που έπληξαν την ιστορία και τα συναισθήματα του χριστιανικού κόσμου; Οι αντιδράσεις ήταν μάλλον τυπικές.
Άραγε, ο χριστιανικός κόσμος της Δύσης ξέχασε ότι οι τέσσερις σταυροφορίες έγιναν για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων, όπου γεννήθηκε ο Χριστός και δίδαξε τον Λόγο του Θεού; Στην πρόσφατη απόφαση της Επιτροπής της UNESCO θετικός ήταν ο ρόλος δύο κατ’ εξοχήν μουσουλμανικών χωρών, της Αιγύπτου και της Σαουδικής Αραβίας. Και οι δύο χώρες φαίνεται να ανησυχούν μήπως η μετατροπή της Αγίας Σοφίας και της Μονής της Χώρας σε μουσουλμανικά τεμένη (τζαμιά) από τον Ερντογάν, με το επιχείρημα ότι βρίσκονται στην τουρκική επικράτεια και τελούν υπό την απόλυτη δικαιοδοσία των τουρκικών αρχών, μπορεί να δημιουργήσει προηγούμενα για ανάλογες πράξεις από άλλες χώρες. Πώς θα αντιδρούσε, π.χ., η UNESCO, οι μουσουλμανικές και άλλες χώρες, αν το Ισραήλ, επικαλούμενο τους ίδιους λόγους με τον τούρκο Πρόεδρο, αποφάσιζε να μετατρέψει το ιστορικό Τέμενος Αλ Ακσά στην Ανατολική Ιερουσαλήμ σε μουσείο ή ακόμα και συναγωγή;
Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ