Πρόδρομος Εμφιετζόγλου στο “Π”: Κιουτάχεια, 15 Ιουλίου 1921: Η κρίσιμη απόφαση
Του
ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΕΜΦΙΕΤΖΟΓΛΟΥ
Προέδρου ΔΣ Ομίλου Εταιρειών Μηχανικής
(Συνέχεια από το προηγούμενο φύλλο)
Τα συμπεράσματά μου είναι:
1.Είχε υποεκτιμηθεί η ικανότητα του Τουρκικού Στρατού και η ενίσχυσή του σε εξοπλισμό από τους Ρώσους και τους Γάλλους.
2.Είχε υποεκτιμηθεί η φυσική οχύρωση της περιοχής. Από τον Σαγγάριο μέχρι την Άγκυρα υπάρχουν αλλεπάλληλα βουνά και λόφοι που βοηθούν σημαντικά τους αμυνόμενους και τους επιτρέπουν να δημιουργούν αλλεπάλληλες γραμμές αμύνης. Εάν στο τραπέζι του Συμβουλίου της Κιουτάχειας υπήρχε μια απλή μακέτα της περιοχής Σαγγαρίου – Άγκυρας, ίσως να γινόταν αντιληπτή η ιδιαίτερη δυσκολία του εγχειρήματος και ίσως η απόφαση να ήταν διαφορετική.
3.Ο Κεμάλ έπαιξε το κεφάλι του και θα έδινε τα πάντα για να φθείρει τον Ελληνικό Στρατό και να εμψυχώσει τον δικό του, απαγορεύοντας την υποχώρηση. Αλλά και σε περίπτωση ήττας είχε τη δυνατότητα να υποχωρήσει ανατολικά προς το Ικόνιο και τον ποταμό Άλυ (στρατηγικό βάθος).
4.Το έδαφος ήταν άδενδρο και άνυδρο. Η θερμοκρασία την ημέρα έφτανε στους 40 βαθμούς Κελσίου και τη νύκτα στους -5 βαθμούς, μια εναλλαγή που θα διέλυε και τον πλέον σύγχρονο στρατό.
5.Παρά την αύξηση των αυτοκινήτων, η μεταφορά τροφής, νερού, πολεμοφοδίων γινόταν όλο και πιο δύσκολη με την αύξηση της απόστασης από τη βάση. Σημειώνεται ότι η απόσταση Δορύλαιο – Σαγγάριος ήταν 120 – 150 χλμ. και Δορύλαιο – Άγκυρα 260 – 300 χλμ., αναλόγως τη διαδρομή.
6.Η διάβαση του Σαγγαρίου γινόταν από συγκεκριμένες γέφυρες, μια πρόσθετη δυσκολία και αύξηση της απόστασης από ορισμένα μέτωπα, το δε οδικό δίκτυο ήταν υποτυπώδες έως άθλιο.
7.Υπήρξε σημαντική καταπόνηση του στρατού, γιατί έπρεπε να περπατήσει περί τα 150 χλμ. (περί τις πέντε ημέρες) για να έρθει σε επαφή με τον εχθρό.
8.Το σχέδιο τακτικής βασιζόταν στην κύκλωση του εχθρού από τον Νότο. Ο Νότος όμως απομάκρυνε ακόμη περισσότερο το μέτωπο από τη βάση και πέραν του Σαγγαρίου έπρεπε ο στρατός να διαβεί και τους παραποτάμους Γκεούκ και Κατραντζή.
9.Η κύκλωση από τον Νότο αντιμετώπιζε οργανωμένες οχυρές θέσεις με άμεση επαφή νοτιοανατολικά με την Αλμυρά Έρημο. Κύκλωση κατά βάση με πεζοπόρα σώματα, που υπό τέτοιες συνθήκες απαιτούσαν, πλέον των άλλων, υπερδιπλάσιο αριθμό επιτιθέμενων προς αμυνόμενους. Ο υποστράτηγος Κοντούλης είχε ζητήσει από τον Γούναρη να κληθούν τρεις κλάσεις εφέδρων για την ενίσχυση της Στρατιάς, αλλά ο Γούναρης το απέκλεισε. Η έλλειψη εφεδρειών σε μια τέτοια προέλαση είναι μοιραία.
10.Υστερούσαμε σημαντικά σε ιππικό. Είχαμε μία ταξιαρχία ιππικού, ενώ οι Τούρκοι είχαν πέντε μεραρχίες, με άλογα και ιππείς συνηθισμένους στις συνθήκες της περιοχής, που με επιδρομές δημιουργούσαν μεγάλα προβλήματα στη σωστή και έγκαιρη τροφοδοσία των μονάδων.
Το πλέον κρίσιμο, μεγάλο λάθος έγινε όταν ο Στρατός έφθασε στον Σαγγάριο, οι Τούρκοι είχαν υποχωρήσει, οι δυσκολίες είχαν διαφανεί και έπρεπε να παρθεί η μεγάλη απόφαση: Προχωράμε ή όχι;
Οι Τούρκοι στις αρχές δεν είχαν αντιληφθεί το σχέδιο κύκλωσης, αλλά τις τελευταίες μέρες το πληροφορήθηκαν και μετέφεραν δυνάμεις προς τον Νότο, όπως αναγνώρισαν τα αεροπλάνα μας κατά τις επιτηρήσεις τους. Άρα το σχέδιο γινόταν ακόμη πιο δύσκολο και ίσως έπρεπε να ανατραπεί πλήρως και να επιλεγεί μετωπική επίθεση κατά οχυρών θέσεων.
Εκεί έγινε το μεγάλο λάθος. Δεν έγινε επανεκτίμηση της κατάστασης σύμφωνα με την απόφαση της Κιουτάχειας, ιδίως μετά την ενίσχυση του νοτίου μετώπου των Τούρκων.
Έπρεπε να σταματήσουμε
Μετωπική επίθεση απέναντι σε τρεις οχυρωματικές γραμμές αμύνης, με προβλήματα τροφοδοσίας, επικοινωνίας, με ίση δύναμη στρατού και πυροβολικού ήταν απόλυτη αποτυχία.
Προχωρήσαμε
Ο ηρωισμός του Στρατού μας ήταν ανεπανάληπτος. Πολλές φορές χωρίς τροφή, χωρίς νερό, με ανεπαρκή πυρομαχικά, κατάφερε ύστερα από σκληρές μάχες να φθάσει μέχρι το Κάλε Γκρότο, τα βουνά Τσαλ και Αρντίζ καθώς και το Εσκί Πόλατλι. Η συνέχιση της ανθρωποθυσίας δεν είχε νόημα. Αναγκαστικά, επιστρέψαμε, δίνοντας τη δυνατότητα στους Τούρκους να πανηγυρίσουν τη νίκη. Η ανθρωποθυσία μας ήταν φρικτή, 4.000 νεκροί – 19.000 τραυματίες.
Αλλά και για την επιστροφή υπήρχε προβληματισμός. Σύμφωνα με την άποψη Δούσμανη, που υιοθετεί η ταπεινότητά μου, ίσως θα έπρεπε να επιστρέψουμε και να οχυρωθούμε δυτικά του Σαγγαρίου. Θα καλούσαμε τότε τους Τούρκους να «φάνε τα μούτρα τους», να έχουν αυτοί να αντιμετωπίσουν δικές μας οχυρωμένες θέσεις, το Πυροβολικό μας να τους θερίζει και καμιά γέφυρα για να περάσουν. Και θα είχαμε καταλάβει την περιοχή από Δορύλαιο μέχρι Σαγγάριο και θα μπορούσαμε να ισχυρισθούμε στους «φίλους και εχθρούς» ότι «νικήσαμε». Επιπλέον, θα ελέγχαμε πλήρως τις μεταφορές Τουρκικού Στρατού και Πυροβολικού από τον Σαγγάριο προς το Αφιόν.
Η καμπή είχε επέλθει. Η πορεία των επόμενων γεγονότων είχε προδιαγραφεί. Έναν χρόνο μετά, ο Κεμάλ, αφού οργανώθηκε και ενισχύθηκε, εξαπέλυσε την καθοριστική επίθεση στην «εξέχουσα του Αφιόν». Επακολούθησε η φοβερή καταστροφή που έκρινε τη μοίρα μας για πάντα.
Μας διδάσκει πολλά η απόφαση της Κιουτάχειας στις 15 Ιουλίου 1921. Κρίσιμες αποφάσεις δεν πρέπει να λαμβάνονται χωρίς σοβαρή μελέτη, προετοιμασία και εκτίμηση επιπτώσεων. Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δίνεται στην εξασφάλιση των μεταφορών και των επικοινωνιών. Πρέπει να έχουν σαφή στόχο και ψύχραιμη εκτίμηση του εφικτού και του αντίστοιχου κόστους.
Αλλά εάν κατά την εξέλιξη της επιχείρησης διαπιστώνεται ψυχρά ανάγκη τροποποίησης ή και κατάργησης, δεν χωρεί ο ελάχιστος δισταγμός ή συναισθηματισμός. Υψηλοφροσύνη, παραδοχή του λάθους και άμεση διορθωτική απόφαση.
ΥΓ. 1: Ο Αύγουστος δεν είναι καλός μήνας για την πατρίδα μας: Σαγγάριος, Μικρασιατική Καταστροφή, «Αττίλας 2». Πρέπει να προσέχουμε!
ΥΓ. 2: Η Κιουτάχεια φημίζεται και για τα κεραμικά της. Υπάρχει σχετική έκθεση στο Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης. Η ψυχή και ο επιμελητής της έκθεσης, ο Ντίνος Κόγιας, έχει κάνει εξαιρετική δουλειά. Σας συνιστώ να την επισκεφθείτε.
Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ