Τι θα γίνει μετά την πανδημία; – Του Ν. Στραβελάκη

-Παράγοντες που υπονομεύουν την ανάκαμψη και εντείνουν την ανισότητα

Του
ΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΒΕΛΑΚΗ,
Οικονομολόγου του Εθνικού
και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Η πανδημία έχει λειτουργήσει για την οικονομία σαν το μάτι του κυκλώνα, όπου μπορεί να είσαι εγκλωβισμένος, όμως επικρατεί νηνεμία. Η συνεχιζόμενη απειλή για τη δημόσια υγεία και η ένταση της κρίσης έγιναν η αφορμή για τη συνέχιση της στήριξης των κεντρικών τραπεζών αλλά και τη στροφή προς δημοσιονομικά πακέτα τόσο από τις ΗΠΑ όσο και από την ΕΕ.

Οι πολιτικές αυτές έχουν λειτουργήσει κατευναστικά απέναντι στα εκρηκτικά προβλήματα των δύο τελευταίων χρόνων. Όμως δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα οδηγήσουν σε οικονομική ανάκαμψη με το τέλος της πανδημίας και ακόμη περισσότερο δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι και αν συμβεί αυτό, θα ισχύσει για όλους. Στη συνέχεια θα προσπαθήσω να περιγράψω τα διάφορα ενδεχόμενα, με έμφαση, όπως είναι λογικό, στην Ελλάδα.

Στην προσπάθεια ψηλάφησης των επιπτώσεων των εφαρμοζόμενων πολιτικών θα χρησιμοποιήσω την κατηγοριοποίηση αλλά και ορισμένα στοιχεία της ανάλυσης ενός πρόσφατου άρθρου (26/5/2021) του οικονομολόγου του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης Νουριέλ Ρουμπινί. Να θυμίσω ότι ο Ρουμπινί έγινε παγκοσμίως γνωστός όταν προέβλεψε την κρίση που ξεκίνησε το 2007 – 2008 έναν χρόνο πριν ξεσπάσει. Στο συγκεκριμένο άρθρο εξετάζει κατά πόσο θα έχουμε ισχυρή ή αναιμική ανάκαμψη ή ακόμη και διπλή ύφεση στη παγκόσμια οικονομία. Παρατηρεί ότι αυτό θα εξαρτηθεί από το αν θα υπάρξουν νέοι κύκλοι αναζωπύρωσης της πανδημίας. Η αναζωπύρωση εξαρτάται με τη σειρά της από τον ρυθμό εμβολιασμού του παγκόσμιου πληθυσμού, που απαιτεί την αναστολή των δικαιωμάτων των φαρμακευτικών εταιρειών στην παραγωγή των εμβολίων. Με δύο λόγια, με τους ρυθμούς που πηγαίνουμε σήμερα, όπως μας έχουν προειδοποιήσει πάνω από 20 Νομπελίστες Ιατρικής και Χημείας, οι μεταλλάξεις μπορεί να παρατείνουν την πανδημία για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα. Να τονίσω ότι παρόλο που ο Μπάιντεν είχε υιοθετήσει την πρόταση της απελευθέρωσης της παραγωγής εμβολίων, μέχρι στιγμής δεν έχει γίνει τίποτε για το συγκεκριμένο θέμα.

Όμως οι επιπτώσεις δεν αφορούν μόνο την εξέλιξη της πανδημίας. Βασικό ζήτημα είναι πόσες επιχειρήσεις θα κλείσουν λόγω συσσωρευμένων ζημιών και υπερχρέωσης και αν η αναμενόμενη αυξημένη καταναλωτική δαπάνη (λόγω των αποταμιεύσεων της πανδημίας) μπορεί να αντισταθμίσει αυτήν την εξέλιξη. Αυτό είναι ιδιαίτερα κρίσιμο στην Ελλάδα, όπου, λόγω των συσσωρευμένων ζημιών από την κρίση, πολλές υπερχρεωμένες επιχειρήσεις και νοικοκυριά πρόκειται να αποχωριστούν περιουσιακά στοιχεία ή και να πάψουν να λειτουργούν το επόμενο διάστημα, με την εφαρμογή του νέου πτωχευτικού νόμου και του προγράμματος «Ηρακλής».

Υπάρχει φυσικά και το θέμα των τιμών και των επιτοκίων. Είναι προφανές ότι τα επιτόκια του δημοσίου χρέους και συνακόλουθα και του ιδιωτικού χρέους θα αυξηθούν παγκοσμίως μόλις σταματήσουν τα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης των κεντρικών τραπεζών. Οι κυβερνώντες μας διαβεβαιώνουν ότι τα προγράμματα αυτά θα σταματήσουν μόλις αρχίσουν να υπάρχουν πληθωριστικές πιέσεις. Είναι η δικαιολογία που χρησιμοποίησαν για την κοινωνικοποίηση τρισεκατομμυρίων ιδιωτικών ζημιών και το πέρασμά τους στο δημόσιο χρέος.

Όσον αφορά τις ΗΠΑ, ο πληθωρισμός είναι εδώ και η κεντρική τράπεζα εξετάζει την παύση των προγραμμάτων νομισματικής στήριξης. Όσο και αν ο πληθωρισμός δεν εξαρτάται από την ποσότητα του χρήματος, είναι βέβαιο ότι η αύξηση του επιπέδου των τιμών θα οδηγήσει σε αύξηση των επιτοκίων, η οποία θα ενταθεί περαιτέρω και από την αναστολή των πολιτικών ποσοτικής χαλάρωσης. Αυτό θα σημάνει μείωση του ποσοστού κέρδους της επιχείρησης (της διαφοράς του ποσοστού κέρδους από το επιτόκιο) και εξασθένιση της όποιας οικονομικής μεγέθυνσης. Για χώρες που έχουν σκληρό νόμισμα (ευρώ) και αδύναμο τραπεζικό σύστημα, όπως η Ελλάδα, αυτό θα φέρει και σημαντικές δυσκολίες στην εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους, που είναι ήδη πάνω από 200% του ΑΕΠ και βαίνει συνεχώς αυξανόμενο.

Η τελευταία επισήμανση μας φέρνει και στο τελευταίο σημείο της ανάλυσης, που δεν είναι άλλο από την ένταση της ανισότητας λόγω της πανδημίας. Όλοι συμφωνούν ότι η πανδημία έχει αυξήσει το χάσμα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς αλλά και ανάμεσα στις πλούσιες και τις φτωχές χώρες. Στις περισσότερες χώρες το βάρος της πανδημίας έπεσε στα λαϊκά στρώματα, που χρησιμοποιούσαν μέσα μαζικής μεταφοράς και συνωστίζονταν σε φάμπρικες, που λειτουργούσαν και λειτουργούν σε όλη τη διάρκεια της υγειονομικής κρίσης. Τα προβλήματα είναι ακόμη εντονότερα σε χώρες όπως η Ινδία, όπου εργάτες και εργαζόμενοι που αμείβονται με ψίχουλα θα πρέπει να πληρώσουν και το εμβόλιο που θα κάνουν.

Όμως και σε χώρες όπως η Ελλάδα οι ανισότητες οξύνθηκαν. Ήδη πολλοί συμπολίτες μας αντιμετωπίζουν το φάσμα των πλειστηριασμών, που δεν θα αναβάλλονται μήνα μήνα στο διηνεκές. Αυτό φοβάται και η κυβέρνηση. Ότι με το τέλος της πανδημίας, αντί για την επιστροφή στην «κανονικότητα», θα έχουμε κοινωνική έκρηξη. Όμως, «όπως στρώνει ο καθένας κοιμάται», που λέει ο λαός. Δεν τους έφτασε το χρέος που μας φόρτωσαν, θέλουν να τσακίσουν και τα όποια εργασιακά δικαιώματα, να αποκλείσουν τα φτωχόπαιδα από το δικαίωμα στη μόρφωση και να ιδιωτικοποιήσουν της λειτουργίες της δημόσιας υγείας. Έτσι, τη μαζική απεργιακή κινητοποίηση της 10ης Ιουνίου θα την ακολουθήσουν, απ’ ό,τι φαίνεται, και άλλες μαζικές κινητοποιήσεις, μέχρις ότου ούτε οι δημοσκόποι να μην μπορούν να κρύψουν τη δημοσκοπική κατάρρευση της κυβέρνησης.

Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ