Συνέντευξη του ψυχιάτρου Κυριάκου Κατσαδώρου στο “Π”: Οι κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας οδηγούν σε αυτοκτονίες!
Αναγκαίο ένα δίχτυ προστασίας για τον ευάλωτο πληθυσμό!
-24.883 κλήσεις για ψυχολογική υποστήριξη και βοήθεια
Συνέντευξη του ψυχιάτρου
Κυριάκου Κατσαδώρου, προέδρου της ΚΛΙΜΑΚΑΣ
και του Κέντρου για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας
Η πανδημία έχει δημιουργήσει ψυχολογικές παρενέργειες σε σημαντική μερίδα συνανθρώπων μας. Κάποιες από αυτές ίσως τους ακολουθήσουν και την επόμενη μέρα της λήξης του συναγερμού: Πυροδότηση ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, υποχονδρίασης και άλλων ψυχαναγκαστικών φόβων από τη συχνή χρήση αντισηπτικών και μάσκας ή από τον φόβο να μην αρρωστήσουν. Ωστόσο, «οι ψυχοκοινωνικές διαστάσεις της πανδημίας απαιτούν ένα εύλογο χρονικό διάστημα προκειμένου να αποτυπωθούν πλήρως και να αποτιμηθούν».
Όπως επισημαίνει σε αποκλειστική συνέντευξη στο «ΠΑΡΟΝ» ο ψυχίατρος Κυριάκος Κατσαδώρος (πρόεδρος και επιστημονικός διευθυντής της ΚΛΙΜΑΚΑΣ και του Κέντρου για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, πρόεδρος του Κλάδου Τηλεψυχιατρικής της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας), χιλιάδες είναι εκείνοι που από τον Μάρτιο του 2020 μέχρι σήμερα έχουν αναζητήσει βοήθεια στις ειδικές γραμμές ψυχολογικής υποστήριξης, στην πλειοψηφία τους γυναίκες και άνθρωποι ηλικίας 50 – 59 και 20 – 29 ετών.
Επίσης, είναι αρκετοί εκείνοι που αδυνατούν να αναγνωρίσουν την προσωπική τους ανάγκη για βοήθεια και χρειάζονται αυξημένη προσοχή και ενίσχυση, ενώ ψυχολογική υποστήριξη χρειάζονται και οι οικογένειες των περίπου 11.500 θυμάτων του κορονοϊού, που δεν μπόρεσαν να τους αποχαιρετήσουν. Πολλοί θα δυσκολευτούν να επιστρέψουν στην καθημερινότητα της ζωής που είχαν προ πανδημίας, το σημαντικότερο όμως είναι ότι οι κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας ενδέχεται το επόμενο διάστημα να λειτουργήσουν επιβαρυντικά στον ευάλωτο πληθυσμό, με αντίκτυπο στο φάσμα της αυτοκτονικότητας.
// Πόσο αναγκαίες αποδείχθηκαν οι γραμμές ψυχολογικής υποστήριξης στη διάρκεια της πανδημίας; Ποια θέματα ανέδειξαν;
Το τελευταίο διάστημα υπάρχει μια αυξημένη διαθεσιμότητα τηλεφωνικών γραμμών υποστήριξης, ερευνητικών διαδικασιών, υιοθέτησης τηλεπικοινωνιακών εργαλείων για την παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας κ.λπ. Αυτή η συνθήκη είναι ευνοϊκή για τα άτομα που αναζητούν την ψυχολογική στήριξη, ωστόσο χρειάζεται αυξημένη προσοχή και ενίσχυση για την υποστήριξη των ανθρώπων που δεν ζητούν βοήθεια και πρόκειται ακριβώς για αυτά τα περιστατικά της κρυμμένης νοσηρότητας, που αδυνατούν να αναγνωρίσουν την προσωπική τους ανάγκη. Η διασύνδεση είναι ζωτικής σημασίας γι’ αυτά τα ευάλωτα άτομα, αφού η κοινωνική απομόνωση μπορεί να αυξήσει τους κινδύνους για την ψυχική υγεία των ατόμων και αντιστρόφως οι ισχυροί ανθρώπινοι δεσμοί μπορούν να λειτουργήσουν προστατευτικά. Στη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία – 1018, το 2020, απαντήθηκαν 24.883 κλήσεις, αριθμός σημαντικά αυξημένος σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη.
Πλειοψηφία οι γυναίκες
Σύμφωνα με τα στοιχεία που διαθέτουμε για το χρονικό διάστημα ισχύος των περιοριστικών μέτρων, η πλειοψηφία των καλούντων ήταν γυναίκες και οι ηλικιακές ομάδες από τις οποίες λήφθηκαν οι περισσότερες κλήσεις ήταν άνθρωποι παραγωγικής ηλικίας από 50 έως 59 ετών και ακολουθούν οι νεαρές ηλικίες από 20 έως 29 ετών. Οι πιο συχνοί λόγοι κλήσης στη γραμμή αφορούσαν την επιδείνωση προϋπαρχόντων ψυχοπαθολογικών εκδηλώσεων (π.χ. διαταραχές της διάθεσης, αγχώδεις διαταραχές), την ύπαρξη σοβαρής σωματικής νόσου ή αναπηρίας, τη δυσκολία πρόσβασης σε πηγές βοήθειας και συνηθισμένους εκλυτικούς παράγοντες, όπως η απώλεια ή ενδοοικογενειακά ζητήματα.
Θα πρέπει, επιπρόσθετα, να γίνει μια ιδιαίτερη αναφορά στους συγγενείς και οικείους των περισσότερων από 11.500 ατόμων που έχασαν τη ζωή τους από την Covid-19 μέχρι σήμερα, δεδομένου ότι η διαδικασία του πένθους επιβαρύνεται από την αδυναμία αποχαιρετισμού του νεκρού. Οι επιζώντες, που εκτιμάται ότι είναι πλέον των 25.000 ατόμων, αρκετοί από τους οποίους έχουν ζητήσει υποστήριξη από την ΚΛΙΜΑΚΑ, θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να λάβουν εξειδικευμένη υποστήριξη προκειμένου να διαχειριστούν την πρόκληση αυτού του θρήνου και της διαδικασίας πένθους.
// Υπάρχει συσχετισμός των αυτοκτονιών με την πανδημία και τον εγκλεισμό;
Η αυτοκτονία είναι ένα πολυπαραγοντικό ζήτημα με πολλαπλές αιτίες και για αυτόν τον λόγο κρίνεται αναγκαία η αποφυγή οποιασδήποτε συσχέτισης της αυτοκτονίας αποκλειστικά με την πανδημία. Επιπρόσθετα, στρατηγικές προστασίας της δημόσιας υγείας, όπως η κοινωνική απόσταση και η καραντίνα, παρόλο που μπορεί να θεωρηθούν επιβαρυντικοί παράγοντες εμφάνισης ψυχοπαθολογικών εκδηλώσεων, εντούτοις δεν αποτελούν παραμέτρους που αποκλειστικά μπορούν να ευθύνονται για την αυτοκτονία.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, που επεξεργάζεται το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών, ετησίως προκύπτει αύξηση του αριθμού των αυτοκτονιών, τα τελευταία χρόνια, της τάξης του 8% – 10%.
// Πού αποδίδετε τις αυτοκτονίες μέσα σε νοσοκομεία;
Από το 2012 μέχρι τον Απρίλιο του 2021 έχουν λάβει χώρα τουλάχιστον 70 αυτοκτονίες σε νοσοκομεία της χώρας, εκ των οποίων οι επτά από την αρχή του 2021. Η αξιολόγηση του κινδύνου αυτοκτονίας νοσηλευόμενων ασθενών και η εφαρμογή των κατάλληλων μέτρων ασφαλείας που βασίζονται σε αυτήν την εκτίμηση θα ήταν προαπαιτούμενη μιας γενικής περίθαλψης. Η αναγνώριση και αξιολόγηση του κινδύνου αυτοκτονίας και της μεταβλητότητάς του, η διαρκής ψυχιατρική παρακολούθηση της κλινικής εικόνας του ασθενούς, η πρόληψη επιδείνωσης της συμπτωματολογίας του αποτελούν συνιστώσες οι οποίες, εκτός των άλλων, συγκροτούν την έννοια της προβλεψιμότητας, δομικού συστατικού της σύγχρονης ψυχιατρικής.
Όπως έχουμε πολλαπλά τονίσει, το 95% των αυτοκτονιών θα μπορούσε να έχει προληφθεί. Η διενέργεια μιας ψυχολογικής αυτοψίας μπορεί να αναδείξει εκείνα τα μέτρα πρόληψης που θα μπορέσουν να ελαχιστοποιήσουν τις πιθανότητες να συμβεί ξανά κάτι αντίστοιχο.
Δίχτυ προστασίας για τους ευάλωτους
// Τώρα που γίνεται άρση των μέτρων της καραντίνας, θα υπάρξουν άνθρωποι που θα δυσκολευτούν να επιστρέψουν στην κανονικότητα; Τι προτείνετε για την επόμενη μέρα μετά την πανδημία;
Οι ανθρώπινες κοινωνίες έχουν μάθει να είναι ανθεκτικές σε καταστάσεις και εμπειρίες που έχουν αντιμετωπίσει ξανά στο παρελθόν.
Ωστόσο, όσο πιο οργανωμένη είναι μία κοινωνία τόσο λιγότερη ανθεκτική είναι σε τραυματικά γεγονότα, όπως οι κρίσεις, είτε αυτές είναι υγειονομικές είτε κοινωνικοοικονομικές. Η καραντίνα ήρθε να ανατρέψει αυτήν τη σταθερή συνθήκη της ταχύτητας και της εξωστρέφειας, αναγκάζοντάς μας να βρεθούμε απέναντι στον εαυτό μας, να ξανασκεφτούμε το συνεχόμενο, χωρίς όρια, κυνήγι και να βρεθούμε ενώπιον των ευθυνών μας αναφορικά με τη ζωή.
Η κατάσταση αυτή κάθε άλλο παρά αρνητική θα μπορούσε να είναι. Ωστόσο, τα άτομα με δύσκολες σχέσεις με τον ίδιο τους εαυτό, αδυνατώντας να καλύψουν αυτήν την εσωτερική τους πίεση, δημιουργούν προβλήματα στον εαυτό τους, την οικογένειά τους, το περιβάλλον τους.
Η ψυχική ανθεκτικότητα μπορεί να επιτευχθεί όχι μόνο με εξειδικευμένες θεραπευτικές προσεγγίσεις και γνώσεις αλλά και με την ενδυνάμωση των ευάλωτων ατόμων μέσω οριζόντιων παρεμβάσεων που θα διατρέχουν την εκπαίδευση, την εργασία, τις υπηρεσίες υγείας, την κοινωνία συνολικά.
Έχοντας αντιμετωπίσει περισσότερα από 8.000 άτομα με αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές στο πλαίσιο λειτουργίας του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας και περισσότερες από 250.000 κλήσεις στην 24ωρη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία – 1018, καθώς και σε συνέχεια της διεξαγωγής ψυχολογικών αυτοψιών σε μια σειρά αυτοκτονιών, γνωρίζουμε ότι, στο πλαίσιο μιας εθνικής στρατηγικής για την πρόληψη της αυτοκτονίας, η υλοποίηση διασυνδεδεμένων, χαμηλού κόστους, παρεμβάσεων και δράσεων θα διαμορφώσουν ένα συμπαγές και αποτελεσματικό δίχτυ προστασίας των ευάλωτων συνανθρώπων μας, που αναπτύσσουν αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.
Όλοι είμαστε τρωτοί
// Πώς θα είναι η επόμενη μέρα μετά την πανδημία;
Παρόλες τις προκλήσεις που βιώνουμε εδώ και έναν χρόνο, ενδεχομένως κάποιοι από εμάς διαπιστώνουμε, για πρώτη φορά στη ζωή μας, ότι όλοι μας είμαστε ευάλωτοι, τρωτοί και θνητοί, ζώντας μια εφήμερη ζωή.
Η πανδημία μάς ανάγκασε να αντιμετωπίσουμε τον θάνατο χωρίς παρωπίδες, ξυπνώντας φόβους, μπροστά στους οποίους άλλοι πανικοβάλλονται, άλλοι δρουν παρορμητικά, ενώ υπάρχουν και οι άλλοι που αρνούνται την ύπαρξη της πανδημίας και την απειλή του θανάτου, καθώς άλλοι παίρνουν μέτρα για να προφυλάξουν τον εαυτό τους.
Ωστόσο, υπάρχει και ένας αριθμός συνανθρώπων μας οι οποίοι αφυπνίζονται, συνειδητοποιώντας την εφήμερη φύση της ζωής, προσεγγίζοντας υπαρξιακά ερωτήματα, αναρωτώμενοι τι είναι σημαντικό στη ζωή και τι δίνει νόημα και αξία σε αυτήν.
Άρης Μπερζοβίτης
Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ