Η Τουρκία του Ερντογάν… – Του Χρήστου Θ. Μπότζιου

-Αναχρονιστικές επιδιώξεις και αντιλήψεις
-Οι ευθύνες της Δύσης
-Κυπριακό, ελληνοτουρκικές σχέσεις

Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ

Δεν υπάρχει μέρα που τα ελληνικά και άλλα ξένα ειδησεογραφικά Μέσα Ενημέρωσης να μην αναφερθούν στην Τουρκία και ιδιαίτερα στον Πρόεδρό της Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Μεστότατη η ελληνική τηλεοπτική ειδησεογραφία, σε βαθμό, μάλιστα, υπερβολής. Όμως όταν τα φώτα της δημοσιότητας συγκεντρώνονται σε ένα πρόσωπο ή τη χώρα που εκπροσωπεί, αυτό δεν είναι πάντοτε θετικό στοιχείο. Εκτός εάν πρόκειται για πολιτικούς ηγέτες και χώρες που πρωταγωνιστούν στη διεθνή σκηνή και εξελίξεις, όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Κίνα κ.ά. Ασφαλώς στην κατηγορία αυτή δεν ανήκουν η Τουρκία και ο Πρόεδρός της.

Η πολιτική άνοδος του Ερντογάν αρχίζει με την ανάδειξή του σε δήμαρχο Κωνσταντινουπόλεως και στη συνέχεια ως αρχηγού του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, που τον οδηγεί στην πρωθυπουργία και την Προεδρία της Δημοκρατίας, την οποία μετέτρεψε από προεδρευομένη σε προεδρικού τύπου, αυξάνοντας σε μεγάλο βαθμό τις αρμοδιότητές του. Τον Ιούλιο του 2016 εκδηλώνεται σε βάρος του απόπειρα πραξικοπήματος, μάλλον προειδοποιητικού χαρακτήρα, την οποία εκμεταλλεύεται δεόντως. Ταχύτατα προβαίνει σε αθρόες συλλήψεις, ενώ ακολουθούν απολύσεις και ευρείες εκκαθαρίσεις σε Στρατό, αστυνομία, δικαιοσύνη, δημόσια διοίκηση και στον κόσμο της δημοσιογραφίας, κατά παράβαση κάθε έννοιας δικαίου και σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η εγκαθίδρυση «καθεστώτος Ερντογάν» είναι πλέον γεγονός. Στον εσωτερικό τομέα επιτυγχάνει να αποσπάσει την ανοχή μεγάλου μέρους της αντιπολίτευσης με επιχείρημα και σύνθημα τη σωτηρία της πατρίδος από εξωτερικούς εχθρούς που την επιβουλεύονται, ενώ προβάλλει ως ενωτικό στοιχείο τον τουρκικό εθνικισμό και τον Ισλαμισμό. Έχοντας εξασφαλίσει εσωτερική παντοδυναμία δικτατορικού τύπου, στρέφεται σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, ερωτοτροπώντας πότε με τη Ρωσία και πότε με τις ΗΠΑ του Τραμπ, με τον οποίο διατηρεί άριστες προσωπικές σχέσεις. Στις κριτικές που δέχεται από την ΕΕ για παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων απαντάει με απειλές και προειδοποιήσεις ότι θα ανοίξει τις πόρτες εξόδου και θα κατακλύσει την Ευρώπη με εκατομμύρια πρόσφυγες και οικονομικούς μετανάστες που βρίσκονται εγκλωβισμένοι στην Τουρκία.

Παρά τις προσωπικές σχέσεις του με τον αμερικανό Πρόεδρο, η Ουάσινγκτον δεν ενδίδει στις πιέσεις που ασκεί για έκδοση του ιμάμη Φετουλάχ Γκιουλέν, τον οποίο ο Ερντογάν κατηγορεί ως εμπνευστή και υποκινητή της απόπειρας πραξικοπήματος. Εφαρμόζει όμως άλλα μέσα για να εκβιάσει τις ΗΠΑ. Στρέφεται προς τη Μόσχα και συνάπτει συμφωνία για την προμήθεια των αντιβαλλιστικών πυραύλων S-400, γεγονός που εξοργίζει τους Αμερικανούς. Η πολιτική πινγκ πονγκ, στρεφόμενος πότε προς τον Πούτιν και πότε προς τον Τραμπ, αποφέρει καρπούς. Και οι δύο μεγάλες δυνάμεις επιτρέπουν στην Τουρκία να εισβάλει στη Συρία, δήθεν για προληπτικούς λόγους ασφαλείας από το ΡΚΚ, καταλαμβάνοντας μια λωρίδα εδάφους μήκους 120 χλμ. και πλάτους 10 χλμ. περίπου, όπου εξακολουθούν να παραμένουν στρατεύματα κατοχής.

Οι ΗΠΑ του Τραμπ είχαν ήδη φροντίσει να αποσύρουν τα στρατεύματά τους από τη Συρία, εγκαταλείποντας τους πρώην συμμάχους τους, Κούρδους, από τους πλέον αξιόμαχους μαχητές κατά των τζιχαντιστών, πράξη που κατακρίθηκε ακόμη και στις ΗΠΑ ως προδοσία. Σε αυτό βέβαια συναίνεσε και ο ρώσος Πρόεδρος, προκειμένου να συνεταιρισθεί τον Ερντογάν και να πλήξει τη συνοχή του ΝΑΤΟ, αφού στο μεταξύ κατάπιε δύο ταπεινώσεις και προσβολές που η χώρα του είχε υποστεί από το καθεστώς Ερντογάν, που σε άλλες εποχές θα προκαλούσαν πόλεμο. Επρόκειτο για την κατάρριψη ρωσικού πολεμικού αεροσκάφους κοντά στην τουρκοσυριακή μεθόριο από τους Τούρκους, όπως και την εν ψυχρώ δολοφονία ρώσου πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη κατά τη διάρκεια δημόσιας εκδήλωσης. Επικράτησε από πλευράς Μόσχας η σύνεση και αυτοσυγκράτηση ή επρόκειτο για αποθέωση του πολιτικού οπορτουνισμού; Έκτοτε το καθεστώς Ερντογάν ενεργεί ως μεγάλη περιφερειακή δύναμη, μη αποκρύπτοντας τις βλέψεις και τις επιδιώξεις της στο Αιγαίο, στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, στη Μέση Ανατολή, στην περιοχή του Καυκάσου (Ναγκόρνο-Καραμπάχ) και στη Βόρεια Αφρική. Το μνημόνιο οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών με τη Λιβύη είναι συνέπεια και επιβεβαίωση της αντίληψης ότι η Τουρκία δικαιούται και της αναγνωρίζεται ο ρόλος μεγάλης περιφερειακής δύναμης. Το τουρκολιβυκό μνημόνιο μαρτυρεί και τη πλήρη αγνόηση της διεθνούς έννομης τάξης, του σεβασμού των διεθνών συνθηκών και του Δικαίου της Θάλασσας, όπως και των δικαιωμάτων της Ελλάδας και της Κυπριακής Δημοκρατίας στον θαλάσσιο αυτό χώρο.

Οι αντιδράσεις της Δύσης και της ΕΕ ήταν υποτονικές. Προφανώς επικράτησαν οι απόψεις για ήπιες αντιδράσεις προκειμένου να κρατηθεί η Τουρκία στο δυτικό στρατόπεδο. Βέβαιο είναι ότι σημαντικότερο ρόλο έπαιξαν τα οικονομικά συμφέροντα ορισμένων ισχυρών χωρών-μελών της Ένωσης –ιδίως της Γερμανίας, αλλά και Ισπανίας, Ιταλίας κ.ά.– στην Τουρκία. Όμοια ενδοτική πολιτική και ανοχή είχε να καταγραφεί από την εποχή του Μεσοπολέμου έναντι της φασιστικής Ιταλίας και της χιτλερικής Γερμανίας, με τα γνωστά, ολέθρια για την ανθρωπότητα αποτελέσματα. Οι ευθύνες της σημερινής Ευρώπης έναντι των συμπεριφορών του Ερντογάν, τον οποίο ο συνετός ιταλός πρωθυπουργός Μάριο Ντράγκι δεν δίστασε να χαρακτηρίσει δημοσίως δικτάτορα, παραμένουν ακέραιες.

Η προεδρική αλλαγή που συντελέσθηκε στις αρχές του έτους στις ΗΠΑ φαίνεται να σηματοδοτεί μια αλλαγή στην αντιμετώπιση του καθεστώτος Ερντογάν. Ο Πρόεδρος Μπάιντεν, ο υπουργός των Εξωτερικών Μπλίνκεν, μέλη του Κογκρέσου και της Γερουσίας ασκούν συνεχώς κριτική κατά της ασκούμενης πολιτικής του τούρκου Προέδρου, ενώ σε υλοποίηση των προεκλογικών υποσχέσεων ο αμερικανός Πρόεδρος έσπευσε να αναγνωρίσει τη Γενοκτονία των Αρμενίων, που στιγματίζει την τουρκική ιστορία και τον τουρκικό λαό.

Οι εξελίξεις θα δείξουν αν η αμερικανική εξωτερική πολιτική αποσκοπεί, με τις πιέσεις που ασκεί στον Ερντογάν, στην επαναφορά της Τουρκίας στο δυτικό άρμα, αποτρέποντας μια περαιτέρω ρωσοτουρκική προσέγγιση, ή αν ο Πρόεδρος Μπάιντεν έχει πλήρως αντιληφθεί ότι οι συμπεριφορές του Ερντογάν είναι, κατά βάθος, αντιδυτικές. Όσον αφορά το Κυπριακό, η τελευταία πενταμερής συνάντηση στη Γενεύη αποκάλυψε και κατέδειξε ποιες είναι οι πραγματικές επιδιώξεις της Άγκυρας. Δεν είναι άλλες από τη διχοτόμηση της Κύπρου και την ανακήρυξη δύο χωριστών ανεξάρτητων κρατών. Το κατέθεσε μάλιστα και εγγράφως ο ηγέτης των Τουρκοκυπρίων και φερέφωνο της Άγκυρας Ερσίν Τατάρ. Εξ ανάγκης σωστή η στάση του ΓΓ των ΗΕ Γκουτιέρες, που επικαλέσθηκε για την εντολή του τις σχετικές αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ για λύση στη βάση του ενιαίου του κυπριακού κράτους. Ερωτηματικά πάντως προκύπτουν για το πόσο ρεαλιστική είναι και τι υποκρύπτει η πρότασή του για επανάληψη της πενταμερούς συνάντησης σε ένα τρίμηνο.

Για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις το μέλλον –τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα ή και μεσοπρόθεσμα– δεν διαγράφεται ρόδινο. Όσο μάλιστα η Τουρκία συνεχίζει να απειλεί και να επιδιώκει την αλλαγή του status quo στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Η πρόσφατη ελληνοτουρκική συνάντηση στην Άγκυρα σε επίπεδο υπουργών Εξωτερικών επιβεβαίωσε τις πραγματικές προθέσεις και επιθυμίες της Τουρκίας. Η σθεναρή στάση που τήρησε ο έλληνας υπουργός των Εξωτερικών κ. Νίκος Δένδιας κατά τη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου ερμηνεύθηκε και σχολιάστηκε ποικιλοτρόπως.

Πολλοί μάλιστα έσπευσαν να σχολιάσουν ότι, δήθεν, εξυπηρετούσε κομματικές σκοπιμότητες ή ότι θα έπρεπε να αποφεύγονται δημόσιες αντιπαραθέσεις. Πιστεύω ότι ο κ. Δένδιας ορθώς έπραξε. Κατέστησε σαφείς, urbis et orbis, τις ελληνικές θέσεις, απαριθμώντας και τις παράνομες τουρκικές συμπεριφορές, προκλήσεις και απειλές, ενέργειες που δεν συνάδουν με τις αρχές της διεθνούς έννομης τάξης και των σχέσεων καλής γειτονίας.

Άλλως μία διπλωματική σιωπή του έλληνα υπουργού Εξωτερικών θα μπορούσε να εκληφθεί και να επικριθεί ως κατευνασμός και ηττοπάθεια, τη στιγμή που οι τούρκοι αξιωματούχοι, συμπεριλαμβανομένου του συνομιλητή του, συνεχώς και αδιαλείπτως διαλαλούν τις παράνομες επιδιώξεις τους στο Αιγαίο και στον ελληνικό θαλάσσιο χώρο, όπως και στην Κύπρο. Η διπλωματική αβρότητα έχει και τα όριά της.

Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ