Τι κρύβουν οι διαβεβαιώσεις για το δημόσιο χρέος – Του Ν. Στραβελάκη

Του
ΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΒΕΛΑΚΗ,
Οικονομολόγου του Εθνικού
και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Τα τελευταία δύο χρόνια τουλάχιστον, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, η συζήτηση περί χρέους αφορά αποκλειστικά το ιδιωτικό χρέος. Το δημόσιο χρέος, που αποτελούσε για κάποιους την αιτία της κρίσης, απουσιάζει από τη συζήτηση. Στην Ελλάδα μπήκαμε σε μια οδυνηρή κρίση, που κρατάει δέκα και πλέον χρόνια, υποτίθεται εξαιτίας του δημοσίου χρέους.

Να θυμίσω ότι το 2009 αυτό ήταν στο 120% του ΑΕΠ ή 299 δισ. ευρώ και σήμερα είναι 217% του ΑΕΠ ή 359 δισ. ευρώ. Μάλιστα οι προοπτικές για το 2021 δεν είναι ευοίωνες. Τουλάχιστον 20 δισ. επιπλέον θα προστεθούν στο δημόσιο χρέος λόγω τραπεζών (έγινε η αρχή με την Πειραιώς), «Ηρακλή ΙΙ», ελλείμματος προϋπολογισμού, δανείων και εγγυήσεων για το Ταμείο Ανάκαμψης. Όμως οι ίδιοι άνθρωποι που διερρήγνυαν τα ιμάτιά τους για τα δημόσια οικονομικά της χώρας και τους «τεμπέληδες» και «φοροφυγάδες» κατοίκους της όλα τα προηγούμενα χρόνια σήμερα δεν φαίνεται να ανησυχούν. Τι έχει συμβεί;

Οι τελευταίες εβδομάδες ήταν αρκετά διαφωτιστικές γι’ αυτό το ερώτημα. Συγκεκριμένα, την Πέμπτη 8 Απριλίου έγινε διαδικτυακό συνέδριο του περιοδικού «Economist» με αφορμή τα 200 χρόνια από Ελληνική Επανάσταση του 1821. Στο πάνελ βρέθηκε σχεδόν το σύνολο του πολιτικού συστήματος. Εμένα όμως τη μεγαλύτερη εντύπωση μου έκανε η τοποθέτηση του τοποτηρητή του ΔΝΤ για τα ελληνικά Μνημόνια κ. Πολ Τόμσεν και του πρώην επικεφαλής του Euroworking Group κ. Τόμας Βίζερ. Ο κ. Τόμσεν, αφού μας είπε ότι η Ελλάδα δεν θα δει προκοπή εντός Ευρωζώνης, τόνισε ότι ο τρόπος υπολογισμού της βιωσιμότητας του δημόσιου χρέους (όχι μόνο του ελληνικού) είναι λανθασμένος. Συγκεκριμένα, είπε ότι επιχειρούν να καταστήσουν το χρέος βιώσιμο τραβώντας την εξυπηρέτηση σε βάθος χρόνου, ώστε να προστεθούν μελλοντικές χρηματοροές. Όμως αυτά είναι σχέδια επί χάρτου.

Κατά τον κ. Τόμσεν, η βιωσιμότητα και εξυπηρέτηση του χρέους πολλών χωρών της Ευρωζώνης βασίζεται αποκλειστικά στην εγγύησή του από τα προγράμματα της ΕΚΤ. Δεδομένης της αύξησης του χρέους, που αναμένεται και λόγω Covid-19, ο πρώην ανώτερος υπάλληλος του ΔΝΤ κατέληξε ότι μόλις σταματήσει η στήριξη της ΕΚΤ η αναδιάρθρωση (όχι μόνο για την Ελλάδα) θα είναι μονόδρομος. Ο κ. Βίζερ ήταν δεικτικός στις απόψεις του κ. Τόμσεν. Τον κάρφωσε λέγοντας χαρακτηριστικά ότι το ΔΝΤ συμμετείχε στο ελληνικό Μνημόνιο γιατί δεν είχε δουλειά να κάνει και απέλυε ανώτερους υπαλλήλους του. Περιέργως πώς, όμως, μόλις το θέμα έφτασε στο δημόσιο χρέος και την αναδιάρθρωσή του απλά αρνήθηκε να σχολιάσει την πρόταση.

Το τελευταίο με έκανε να σκεφτώ ότι η συζήτηση περί αναδιάρθρωσης είναι κάτι περισσότερο από κουβέντες συνταξιούχων δημοσίων υπαλλήλων. Λίγες μέρες αργότερα οι υποψίες μου ενισχύθηκαν, στην εκδήλωση του ΣΥΡΙΖΑ για τα «κόκκινα» δάνεια. Εκεί οι συμμετέχοντες θεώρησαν δεδομένο ότι η όποια δημοσιονομική επίπτωση των προτεινόμενων μέτρων στο δημόσιο χρέος δεν αποτελεί πρόβλημα, διότι το δημόσιο χρέος θα αμοιβαιοποιηθεί και θα αναδιαρθρωθεί σύντομα από την ΕΕ. Οι απόψεις αυτές προέρχονται από πρόσφατη αρθρογραφία σε ακαδημαϊκά περιοδικά αλλά και δεξαμενές σκέψης που σχετίζονται με τμήματα του ευρωπαϊκού πολιτικού κατεστημένου. Δεν είναι μόνο η πρωτοβουλία του Τόμας Πικετί και 100 οικονομολόγων για διαγραφή του δημόσιου χρέους που βρίσκεται στα χέρια των κεντρικών τραπεζών. Υπάρχουν προτάσεις για αγορά των ομολόγων που θα προκύψουν από την πανδημία από την ΕΚΤ και κατόπιν διαγραφή τους. Επίσης έχει προταθεί η αμοιβαιοποίηση του χρέους με την έκδοση ευρωομολόγων μετά το πέρας της πανδημίας.

Αλλά και η δεξαμενή σκέψης «Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων και Θεμάτων Ασφάλειας», που συγκαταλέγεται στους συμβούλους της γερμανικής κυβέρνησης, δείχνει να ανησυχεί σοβαρά για την εξέλιξη του δημόσιου χρέους πανευρωπαϊκά. Σε σχόλιο επί του θέματος με ημερομηνία 23/3/2021, αφού αναγνωρίζει ότι η συνεχής εμπλοκή της ΕΚΤ κρύβει κινδύνους, αναρωτιέται αν υπάρχουν εναλλακτικές πολιτικές. Δυστυχώς αδυνατεί να προτείνει τέτοιες και περιορίζεται στο να συστήσει την εφαρμογή ειδικών δημοσιονομικών κανόνων για τις χώρες-μέλη. Μέχρι τότε παραδέχεται ότι η σταθερότητα της ζώνης του ευρώ θα εξασφαλίζεται από την αγορά ομολόγων από την ΕΚΤ.

Στο πνεύμα του ινστιτούτου βρίσκεται και η επίσημη πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε παρέμβασή του με ημερομηνία 15/4/2021 το στέλεχος του ESM Ρολφ Στράουχ, που συμμετείχε στο συνέδριο του «Economist», προσπαθεί να διασκεδάσει τις εντυπώσεις από την τοποθέτηση Τόμσεν. Μας καθησυχάζει λέγοντας ότι το ελληνικό χρέος είναι σε μεγάλο μέρος στα χέρια του ESM, τα επιτόκια είναι χαμηλά και ως εκ τούτου ακόμα και η αναμενόμενη αύξησή του λόγω της πανδημίας δεν εμπνέει ανησυχία. Όμως, αφού τα λέει αυτά, συμπληρώνει ότι θα υπάρχει πίεση στα ομόλογα όταν θα χαλαρώσει η πολιτική στήριξης της ΕΚΤ και τότε η Ελλάδα θα πρέπει να κερδίσει την εμπιστοσύνη των αγορών, επιστρέφοντας σε μεγάλα πρωτογενή πλεονάσματα.

Μπορεί η ελληνική κυβέρνηση να βολεύεται πίσω από τοποθετήσεις όπως του κ. Στράουχ, ελπίζοντας να βολέψει τους πολιτικούς της φίλους στο πλαίσιο του Ταμείου Ανάκαμψης, και ο ΣΥΡΙΖΑ να διαβεβαιώνει ότι το δημόσιο χρέος θα αναδιαρθρωθεί, όμως ο κόσμος ξέρει πλέον καλύτερα. Τα μέτρα ενάντια στην εργατική τάξη δίνουν και παίρνουν, όπως φάνηκε με το νομοσχέδιο Χατζηδάκη. Με άλλα λόγια, βρισκόμαστε σε αναμονή ενός νέου ολομέτωπου γύρου λιτότητας που θα ξεσπάσει μόλις η Γερμανία δει ότι η καπιταλιστική ολοκλήρωση της ΕΕ μπορεί να το σηκώσει.

Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ