Η Λιβύη μήλον της Έριδος μεταξύ Τουρκίας και Δύσης – Του Χρήστου Θ. Μπότζιου

Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ

Η Λιβύη, ως αφρικανική χώρα, είναι γνωστή στην ελληνική γραμματεία από τα ομηρικά χρόνια. Κατοικούνταν ήδη από τον 10ο αιώνα π.Χ. από νομαδικές φυλές, με γνωστότερη εκείνη των Βερβέρων. Στα παράλιά της ιδρύθηκαν, ήδη από τον 8ο αιώνα π.Χ., ελληνικές αποικίες, με πλέον σημαντική την Κυρήνη, από την οποία έκτοτε ονομάστηκε ολόκληρη η περιοχή (Κυρηναϊκή).

Τον 7ο αιώνα μ.Χ. κατακτάται από τους Άραβες και οι πληθυσμοί της αραβοποιούνται γλωσσικά και θρησκευτικά, ωστόσο πολλές φυλές εξακολουθούν ακόμη και τη σημερινή εποχή να ομιλούν τις αρχέγονες γλώσσες τους. Αιώνες μετά καθίσταται επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μέχρι το 1911, όταν μετά τον Τουρκοϊταλικό Πόλεμο προσαρτάται στην Ιταλία ως αποικία. Το 1949 η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) αναγνωρίζει την ανεξαρτησία της και από το 1951 ανακηρύσσεται μοναρχία, με πρώτο Βασιλέα τον φιλοβρετανό Ίντρις Α’.

Η Λιβύη είναι μια φτωχή, άνυδρος χώρα, αφού μεγάλο μέρος της εδαφικής της επικράτειας είναι έρημος. Το έτος 1959 ανακαλύπτονται τεράστια αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, γεγονός που μετατρέπει άρδην τη διεθνή σημασία της και προκαλεί το ενδιαφέρον των μεγάλων εταιρειών πετρελαίου και ασφαλώς πολλών χωρών, όπως οι ΗΠΑ, η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία κ.ά. Οι φυλετικές προστριβές και εσωτερικές αναταραχές προκαλούν την επέμβαση ομάδας νεαρών αξιωματικών του στρατού, οι οποίοι με αρχηγό τον συνταγματάρχη Μουαμάρ Καντάφι εκθρονίζουν τον Ίντρις και επιβάλλουν μια προσωποπαγή δικτατορία, που εγκαθιδρύει το κανταφικό καθεστώς. Στον εσωτερικό τομέα ο Καντάφι ακολουθεί μια φιλολαϊκή πολιτική, με κοινωνικές παροχές που προέρχονται από τα έσοδα εξαγωγής πετρελαίου.

Στον εξωτερικό τομέα η Λιβύη του Καντάφι εμπλέκεται σε τοπικούς πολέμους γειτονικών χωρών, γεγονός που προκαλεί τη δυσαρέσκεια των ΗΠΑ, που συγχρόνως τον κατηγορούν ότι υποστηρίζει διεθνείς τρομοκρατικές οργανώσεις και για παραγωγή χημικών όπλων. Οι σχέσεις του καθεστώτος με τις ΗΠΑ και άλλες δυτικές χώρες οξύνονται σε μεγάλο βαθμό μετά από αεροπορικό δυστύχημα στη Σκωτία, το οποίο αποδίδουν σε λιβυκό δάκτυλο. Το γεγονός σηματοδοτεί την ενεργή επέμβαση των ΗΠΑ με βομβαρδιστικές επεμβάσεις κατά στρατηγικών στόχων, ενώ παράλληλα σημειώνονται εξεγέρσεις αντιφρονούντων. Ο Καντάφι καταφεύγει σε κρησφύγετο στην ιδιαίτερη πατρίδα του, όπου όμως εντοπίζεται και δολοφονείται. Είναι Απρίλιος του 2011.

Η άμεση μετακανταφική εποχή χαρακτηρίζεται από εσωτερικές ταραχές και συγκρούσεις για τη νομή της εξουσίας μεταξύ αντιμαχόμενων ομάδων που είχαν διαφορετική φυλετική προέλευση. Το 2015 σχηματίζεται Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας με έδρα την Τρίπολη, η οποία αναγνωρίζεται από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ με την απόφαση 2259. Οι ανταγωνισμοί δεν έπαψαν, με αντίπαλα στρατόπεδα εκείνο της κυβέρνησης της Τρίπολης υπό τον Σάρατζ και του στρατηγού Χάφταρ, που έλεγχε το μεγαλύτερο μέρος της χώρας, συμπεριλαμβανομένης της πετρελαιοφόρου περιοχής. Με μεσολάβηση των μεγάλων δυνάμεων και του ΟΗΕ επέρχεται συνεννόηση για σχηματισμό μεταβατικής κυβέρνησης μέχρι τη διεξαγωγή γενικών εθνικών εκλογών, που έχουν ορισθεί για τις 21/12/2021. Μεταβατικός πρωθυπουργός αναλαμβάνει ο Αμπντούλ Χαμίντ Ντμπειμπάχ, ο οποίος διατηρεί στενές σχέσεις με τον τούρκο Πρόεδρο και φέρεται να έχει σοβαρά οικονομικά συμφέροντα στην Τουρκία. Παρά την εύθραυστη και ρευστή εσωτερική κατάσταση που εξακολουθεί να επικρατεί, η Λιβύη έχει καταστεί το μήλον της Έριδος μεταξύ των μεγάλων χωρών –και όχι μόνο–, κυρίως για τα πλούσια κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου αλλά και για τη γεωπολιτική σημασία της χώρας στη διεθνή πολιτικοοικονομική σκακιέρα.

Στους πολιτικοοικονομικούς ανταγωνισμούς έχει εμπλακεί από καιρό και η Τουρκία. Ο Ερντογάν διατηρούσε στενές σχέσεις με τον Σάρατζ, τον οποίο ενίσχυε στρατιωτικά και με μισθοφόρους πολεμιστές προς αντιμετώπιση του αντιπάλου του στρατηγού Χάφταρ. Αποκορύφωμα των στενών σχέσεων συνεργασίας υπήρξε η υπογραφή του γνωστού τουρκολιβυκού πρωτοκόλλου οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών μεταξύ των δύο χωρών, που αγνοεί τα ελληνικά δικαιώματα νοτίως της Κρήτης και άλλων ελληνικών νήσων της Ανατολικής Μεσογείου βάσει των διατάξεων και προβλέψεων του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας.

Η Ελλάδα κατήγγειλε και χαρακτήρισε το τουρκολιβυκό μνημόνιο άκυρο και με τη θέση αυτή συντάχθηκε και ΕΕ. Την αποφασιστική αυτή θέση επανέλαβε και εξέφρασε δημοσίως και ο πρωθυπουργός κ. Κυριάκος Μητσοτάκης κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στη λιβυκή πρωτεύουσα και τη συνάντηση που είχε με τον λίβυο ομόλογό του, ο οποίος περιορίσθηκε στη παρατήρηση ότι η παρούσα κυβέρνηση, ως μεταβατική, δεν δύναται να προβεί σε ακύρωσή του. Λίγες μέρες μετά, κατά την πομπώδη επίσκεψη που πραγματοποίησε στην Άγκυρα, ο λίβυος πρωθυπουργός τήρησε σιβυλλική στάση στην αναφορά του Ερντογάν για εφαρμογή του μνημονίου. Σε αντίθεση με τον λίβυο πρωθυπουργό, σαφέστερη ήταν η στάση του προέδρου της Βουλής κατά την προ ημερών συνάντησή του με το υπουργό Εξωτερικών κ. Νίκο Δένδια στη Βεγγάζη, όπου μετέβη για τα εγκαίνια της επαναλειτουργίας του εκεί ελληνικού προξενείου.

Τα συμφέροντα της Τουρκίας στη Λιβύη είναι πρωτίστως γεωπολιτικής φύσης χωρίς, να είναι αμελητέα και τα οικονομικά οφέλη. Η διατήρηση στενών σχέσεων με την προηγούμενη κυβέρνηση Σάρατζ και η επιδίωξη να συνεχίσει την συνεργασία με τη μεταβατική κυβέρνηση εξυπηρετούν στρατηγικούς σχεδιασμούς του Ερντογάν για εδραίωση της τουρκικής παρουσίας στη Βόρεια Αφρική και την Ανατολική Μεσόγειο, με στόχο να της αναγνωριστεί ρόλος μεγάλης περιφερειακής δύναμης στην ευαίσθητη αυτήν περιοχή.

Θα αντέξει όμως το καθεστώς Ερντογάν ένα bras de fer με τις δυτικές χώρες, οι οποίες έχουν μακρά παρουσία στη Λιβύη και σημαντικά στρατηγικά και οικονομικά συμφέροντα στον χώρο της Βόρειας Αφρικής; Είναι, άραγε, τυχαίο ότι ο ιταλός πρωθυπουργός Μάριο Ντράγκι αποκάλεσε τον τούρκο Πρόεδρο δικτάτορα; Και το ελληνικό ενδιαφέρον για τα συμβαίνοντα στη Λιβύη είναι απόλυτα δικαιολογημένο. Οι δεσμοί μεταξύ Ελλάδας και Λιβύης έχουν ιστορικό βάθος.

Ο βασιλιάς Ίντρις συνήθιζε να παραθερίζει στην Ελλάδα, ενώ είναι γνωστές οι πολύ καλές προσωπικές σχέσεις μεταξύ του Ανδρέα Παπανδρέου και του Μουαμάρ Καντάφι. Υπάρχουν όμως και ουσιαστικά αμοιβαία συμφέροντα που συνδέουν τις δύο χώρες. Άμεσου ενδιαφέροντος είναι η οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών μεταξύ των δύο χωρών αλλά και η συνεργασία στο Προσφυγικό – Μεταναστευτικό.

Η Ελλάδα στηρίζει στους διεθνείς οργανισμούς όλες τις ενέργειες για αποκατάσταση της ομαλότητας στη Λιβύη, που θα συμβάλει αποφασιστικά στη σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και θα αποτρέψει τις νεοοθωμανικές βλέψεις του καθεστώτος Ερντογάν, που είναι εναντίον της Δύσης.

Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ