Στρατής Δουνιάς στο “Π”: Η Επανάσταση του 1821 – Σύγχρονα διδάγματα

Του
ΣΤΡΑΤΗ ΔΟΥΝΙΑ
Μέλους του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ

Η Επανάσταση του 1821 εντάσσεται στην αλυσίδα των αστικών επαναστάσεων της εποχής και ήταν συνέπεια των κοινωνικοοικονομικών αντιθέσεων, που οξύνθηκαν την περίοδο μετάβασης από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό.

Προεπαναστατικά, η ανάπτυξη των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής στα εδάφη της φεουδαρχικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ισχυροποίησε αστικές δυνάμεις (έμποροι, πλοιοκτήτες κ.λπ.) και αστοποίησε παραδοσιακές (κοτζαμπάσηδες). Όμως, όσο αυξανόταν η ισχύς της ελληνικής αστικής τάξης, τόσο πιο πιεστικοί γίνονταν οι περιορισμοί του οθωμανικού κράτους. Τελικά, η προεπαναστατική οικονομική κρίση όξυνε τις αντιθέσεις και ανέδειξε την ανάγκη άμεσης επαναστατικής ρήξης.

Την πρωτοβουλία είχε η αστική τάξη. Αυτή ήταν που μετουσίωσε την αντίθεση στην υποτέλεια σε εθνική συνείδηση και τελικά σε επαναστατικό πρόγραμμα. Αυτή ήταν που, επιδιώκοντας τη συγκρότηση ενός αστικού έθνους-κράτους, πάλευε και ενάντια στην οθωμανική κυριαρχία, προσδίδοντας εθνικοαπελευθερωτικά χαρακτηριστικά στην Επανάσταση και προσελκύοντας ευρύτερες κοινωνικές δυνάμεις σε αυτή.

Η Φιλική Εταιρεία διαδραμάτισε αναντικατάστατο ρόλο στην προετοιμασία και έκρηξη της Επανάστασης. Ήταν αυτή που προσανατολίστηκε από τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα της αστικής τάξης και, ξεπερνώντας εσωτερικές συγκρούσεις συμφερόντων και αναστολές, διαμόρφωσε επαναστατικό σχέδιο ανεξάρτητο από τη στάση των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής, βασικά στηριγμένο στις κοινωνικές-ταξικές δυνάμεις που είχαν συμφέρον να επαναστατήσουν.

Απέναντι στα σχέδιά της δεν υπήρξε ενιαία στάση. Όσοι ελληνόφωνοι χριστιανοί συμμετείχαν στον οθωμανικό μηχανισμό (Φαναριώτες, Εκκλησία κ.λπ.) κράτησαν αρνητική στάση, ενώ όσοι αντλούσαν το κύρος και τον πλούτο τους από την οθωμανική εξουσία (κοτζαμπάσηδες, αρματολοί κ.λπ.) ταλαντεύονταν. Τελικά, η Επανάσταση προχώρησε με την επιμονή των πιο προωθημένων αστικών μερίδων και με τη συμμετοχή των φτωχών λαϊκών μαζών, που πλήττονταν από την οικονομική κρίση.

Μετά την έκρηξη της Επανάστασης, ορισμένες αντιθέσεις μεταξύ των επαναστατικών δυνάμεων διαπλέχτηκαν με τα αλληλοσυγκρουόμενα σχέδια των Μεγάλων Δυνάμεων και οδήγησαν στους εμφύλιους πολέμους, που οδήγησαν στην επικράτηση των πιο προωθημένων αστικών τμημάτων (πλοιοκτήτες και έμποροι, αστοί διανοούμενοι, νέα αστικά στρώματα και τα πιο αστοποιημένα τμήματα των παραδοσιακών ομάδων). Η επικράτησή τους εξασφάλισε τη συγκρότηση συγκεντρωτικού αστικού έθνους-κράτους, σε στενή συμμαχία με την καπιταλιστική Βρετανική Αυτοκρατορία.

Η διαμόρφωση του ελληνικού αστικού έθνους-κράτους αποτελούσε την επαναστατική απάντηση στα αδιέξοδα της φεουδαρχικής εξουσίας, αλλά αντικειμενικά δεν επιδίωκε να καταργήσει την εκμετάλλευση. Η ολιγάριθμη εργατική τάξη και η φτωχή αγροτιά, που συμμετείχαν στις ένοπλες επαναστατικές δυνάμεις, κατάφεραν να αποτινάξουν το καθεστώς του «ραγιά», σύντομα όμως βρέθηκαν μπροστά σε νέες μορφές οικονομικής εκμετάλλευσης.

Παρ’ όλα αυτά, ο ξεσηκωμός τους (κόντρα στις παραινέσεις και απειλές των ισχυρών, των «συνετών» κ.λπ.), η δύναμη και η αντοχή τους στις δυσκολίες αποτελούν διαχρονική πηγή έμπνευσης για τις σύγχρονες μάχες του λαού μας. Επίκαιρης σημασίας συμπέρασμα αποτελεί και το γεγονός ότι ένας δυσμενής συσχετισμός δεν μπορεί να είναι στατικός, όσο κι αν μπορεί προσωρινά να εμποδίζει την κοινωνική πρόοδο.

Σήμερα, δύο αιώνες μετά, η αστική τάξη παρουσιάζει την εξουσία της αιώνια, όπως έκαναν κάποτε και οι φεουδάρχες. Όμως η καπιταλιστική εξουσία χαρακτηρίζεται από μια όλο και μεγαλύτερη αναντιστοιχία ανάμεσα στις σύγχρονες δυνατότητες και ανάγκες των ανθρώπινων κοινωνιών και την υπονόμευσή τους από το καπιταλιστικό κέδρος. Ο τεράστιος πλούτος που παράγεται δεν αντανακλάται στην ποιότητα ζωής των εργαζομένων. Τα άλματα στην επιστήμη και την τεχνολογία δεν αξιοποιούνται για τη διευρυνόμενη ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών, όπως φανέρωσε και η πρόσφατη πανδημία, η έλλειψη προστασίας από φυσικά φαινόμενα.

Στο πλαίσιο της νέας βαθιάς διεθνούς καπιταλιστικής κρίσης εκατομμύρια άνθρωποι καταδικάστηκαν σε απότομη περαιτέρω φτωχοποίηση στην επιβίωση με επιδόματα. Την ίδια ώρα η αστική αφρόκρεμα αύξησε την περιουσία της κατά 3,917 τρισ. δολάρια. Αν σε αυτά συνυπολογιστούν και οι δαπάνες για εξοπλισμούς (1,9 τρισ. δολάρια), τότε γίνεται αντιληπτό πως τα δεινά που βιώνουν οι εργατικές-λαϊκές μάζες είναι απόρροια της σήψης της καπιταλιστικής εξουσίας.

Η μοναδική διέξοδος είναι η συνολική ρήξη και η ανατροπή της καπιταλιστικής εξουσίας με την επαναστατική δράση της εργατικής και λαϊκής πλειοψηφίας. Το σύγχρονο μήνυμα της Επανάστασης του 1821 είναι ότι αυτή η δράση δεν μπορεί να παραπεμφθεί στο μέλλον με αδράνεια στο παρόν αλλά σφυρηλατείται μέσα στους καθημερινούς αγώνες απέναντι στον καπιταλιστικό ζυγό και τις σύγχρονες «Ιερές Συμμαχίες», όπως το ΝΑΤΟ και η ΕΕ.

Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ