Σ. ΓΚΛΑΒΑΣ στο “Π”: Είμαστε στο «εμείς» ή στο «εγώ»;

«Δοῦλος εἶναι εὔκολον νὰ γίνῃ τις ὅταν θέλῃ, αὐθέντης εἶναι δύσκολον»
(Δημήτριος Υψηλάντης)

Του
ΣΩΤΗΡΗ ΓΚΛΑΒΑ
Πρώην Προέδρου του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου
και πρώην Προέδρου του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής

Το 1821, μετά από 400 χρόνια σκλαβιάς, ένας αγράμματος, φτωχός και κατατρεγμένος λαός τόλμησε να υψώσει το ανάστημά του με μοναδικό εφόδιο «της καρδιάς το πύρωμα». Ο Κολοκοτρώνης διηγήθηκε στον Τερτσέτη:

«Ο κόσμος μάς έλεγε τρελούς. Ημείς, αν δεν είμεθα τρελοί, δεν εκάναμε την επανάσταση, διατί ηθέλαμε συλλογισθεί πρώτον διά πολεμοφόδια, καβαλλαρία, πυροβολικό, πυριτοθήκες, τα μαγαζιά μας , ηθέλαμε λογαριάσει τη δύναμη την εδική μας, την τούρκικη δύναμη. Τώρα όπου ενικήσαμε, όπου ετελειώσαμε με καλό τον πόλεμό μας, μακαριζόμεθα, επαινόμεθα. Αν δεν ευτυχούσαμε, ηθέλαμε τρώγει κατάρες, αναθέματα».

Δεν αρκούσαν μόνο αυτά κατά τον Μακρυγιάννη, αλλά χρειαζόταν και το «εγώ» να γίνει «εμείς»: «Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί, να την φυλάμε (εννοεί την Πατρίδα) κι όλοι μαζί και να μην λέγει ούτε ο δυνατός ‘‘εγώ’’, ούτε ο αδύνατος. Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς ‘‘εγώ’’; Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκιάσει ή χαλάσει, να λέγει εγώ, όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκιάνουν, τότε να λένε ‘‘εμείς’’. Είμαστε εις το ‘‘εμείς’’ και όχι εις το ‘‘εγώ’’. Και εις το εξής να μάθομεν γνώση, αν θέλομεν να φκιάσομεν χωριόν, να ζήσομεν όλοι μαζί».

Οι πολεμιστές τού ’21 κατάλαβαν ότι το ένδοξο παρελθόν τούς δημιουργούσε υποχρεώσεις για το μέλλον

Οι πολεμιστές τού ’21 κατάλαβαν ότι το ένδοξο παρελθόν τούς δημιουργούσε υποχρεώσεις για το μέλλον και μόνοι τους αποφάσισαν «να γυρίσουν τον ήλιο», που «θέλει δουλειά πολλή» και αρετές πολλές: Εθνική συνείδηση και αγάπη στην πατρίδα, υψηλό φρόνημα – ανδρεία – πατριωτισμό, θάρρος – ψυχική δύναμη – καρτερία και αυτοθυσία, ηθικές αρχές, ομόνοια. Το «εγνωσμένον της ψυχής, το ευγενές, το ελεύθερον και αγέρωχον» κατά τον Αλέξανδρο Υψηλάντη.

Όποτε η κοινή φρόνηση έλλειψε και υπερίσχυσε το «εγώ», είχαμε τη διχόνοια, που κατά τον εθνικό μας ποιητή «βαστάει ένα σκήπτρο η δολερή καθενός χαμογελάει, πάρ’ το, λέγοντας, και συ». Αυτή οδήγησε στη φυλακή τον Γέροντα του Μοριά, και όχι μόνον, στους εμφυλίους πολέμους από τους οποίους κινδύνεψε να καταστραφεί ο Αγώνας, αλλά και στη δολοφονία του Καποδίστρια. Τα λόγια του Κολοκοτρώνη είναι εύγλωττα: Αρχικά «είχαμε μεγάλη ομόνοια, και όλοι ετρέχαμε σύμφωνοι… και εάν αυτή η ομόνοια εβαστούσε…, ηθέλαμε κυριεύσει και την Θεσσαλία και την Μακεδονία, και ίσως εφθάναμεν και έως την Κωνσταντινούπολη».

Ενώ στα πεδία των μαχών έλαμπε ο ηρωισμός των Ελλήνων, πολλές φορές, όταν δεν επικράτησε η κοινή λογική αλλά οι έντονες διαμάχες, κινδύνεψαν να χάσουν τη λευτεριά τους. Ενδεικτικά παραδείγματα: Η αντιδικία Βενιζέλου και Κωνσταντίνου είχε ως τελικό αποτέλεσμα τη Μικρασιατική Καταστροφή, ο εμφύλιος σπαραγμός στα μετακατοχικά χρόνια είχε ολέθριες συνέπειες και οι απόπειρες δολοφονίας του Μακαρίου οδήγησαν στην τραγωδία της Κύπρου.

Είναι οι ίδιοι Έλληνες, για τους οποίους ο μεγάλος φιλέλληνας Σανταρόζα, όταν ήλθε στην Ελλάδα, έγραψε: «Είναι βέβαιον ότι εδώ υπάρχει θρησκεία, τιμιότης, ειλικρίνεια, αφοσίωσις εις την πατρίδα». Οδήγησαν στη δημιουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, αφού θυσιάστηκαν περισσότεροι από ένας τουλάχιστον στους τέσσερις Έλληνες, κάτι που παρόμοιο δεν έχει συμβεί στην Ιστορία. Έβαλαν πάνω από όλα την ελευθερία τους – ελευθερία μας, γεγονός που μάς δημιουργεί την τεράστια ευθύνη να τη διαφυλάξουμε ως κόρην οφθαλμού, ακολουθώντας το θουκυδίδειο «το εύδαιμον το ελεύθερον, το δε ελεύθερον το εύψυχον» (= η ευτυχία βασίζεται στην ελευθερία και η ελευθερία στην γενναιότητα).

Τα κατορθώματα του ‘21 ενέπνευσαν τις επόμενες γενεές των Ελλήνων σε ηρωικούς αγώνες και τις εμψύχωσαν σε καιρούς δοκιμασίας (Βαλκανικοί Πόλεμοι, Μεγάλος Πόλεμος – «Μεθύστε με το αθάνατο κρασί του ‘21» θα γράψει ο μεγάλος Παλαμάς κ.ά.). Γιατί ελευθερία και ευθύνη είναι δύο έννοιες αδιάρρηκτα δεμένες μεταξύ τους. Αποτελούν τον κανόνα στον οποίον στηρίζεται το αίσθημα της δικαιοσύνης, ο σεβασμός της ανθρώπινης ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας σε μια κοινωνία ελεύθερων, ενάρετων ανθρώπων, όπου δεν έχει θέση η ασυδοσία αλλά η φρόνηση.

Μην περιμένουμε από τους άλλους να λύσουν τα προβλήματά μας

Μην περιμένουμε από τους άλλους να λύσουν τα προβλήματά μας. Παρά το μεγάλο κίνημα του Φιλελληνισμού στην Ευρώπη, οι χριστιανικές κυβερνήσεις παρακολουθούσαν αδιάφορες ή δυσφημούσαν, εάν δεν υπονόμευαν, τον Αγώνα των Ελλήνων. Αγανακτισμένος ο φιλέλληνας Μάγερ γράφει πριν από την πτώση του Μεσολογγίου: «Εις ολίγας ημέρας όλοι αυτοί οι γενναίοι θα είναι σκιαί αγγέλων, μάρτυρες ενώπιον του θρόνου του θεού της αδιαφορίας του χριστιανικού κόσμου δι’ υπόθεσιν ήτις ήτο δική του».

Έπρεπε να μαρτυρήσει το ηρωικό Μεσολόγγι, να αφανισθούν τα ηρωικά Ψαρά, να θυσιασθούν Φιλέλληνες (Μπάιρον, Μάγερ, Σανταρόζα και τόσοι άλλοι), να «τουρκοποιηθεί» και πάλι η Ακρόπολη, να γίνουν τόσες θυσίες και καταστροφές, να χαθούν τόσες ψυχές για να συγκινηθεί η επίσημη Ευρώπη και να εξιλεωθεί στο Ναβαρίνο, που έγινε σύμβολο ελευθερίας και αλληλεγγύης των χριστιανικών εθνών.

Φέτος συμπληρώνονται 200 χρόνια από η στιγμή που οι Έλληνες αποφάσισαν να διεκδικήσουν την ελευθερία τους και είναι ιδανική ευκαιρία για αυτογνωσία σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.

Βρισκόμαστε σε μια εποχή τεχνοκρατικού πολιτισμού, όπου ο ανθρώπινος ηρωισμός παίζει μικρό μόνο ρόλο και η καλοπέραση αμβλύνει τις ικανότητές μας για αντίσταση. Όταν υπάρχει διχαστικό κλίμα και άκαιρος λαϊκισμός, όπως στις μέρες μας, όταν οι ενέργειές μας, και κυρίως των πολιτικών, δεν καθοδηγούνται από τη φρόνηση και το αίσθημα της συλλογικής ευθύνης, οι αντιθέσεις και οι συγκρούσεις αμβλύνουν την ενότητα του έθνους και προετοιμάζουν την καταστροφή του. Οι πολιτισμοί, παρατήρησε εύστοχα ο Πολ Βαλερί, είναι θνητοί. Περισσότερο τα διάφορα έθνη, που η ύπαρξή τους εξαρτάται από την ανάληψη των αντίστοιχων ευθυνών από κυβερνώντες και κυβερνώμενους, την κάθε κοινωνική ομάδα και το κάθε άτομο χωριστά υπό όρους σύμπνοιας, ενότητας και συνέχειας.

…η διατήρηση της λευτεριάς σίγουρα χρειάζεται σύνεση και φιλοτιμία

Για τους αγωνιστές του 1821 κύριο ζητούμενο ήταν η εθνική απελευθέρωση, ανεξαρτησία και ελευθερία. Σήμερα καλούμαστε να συμβάλουμε στην επίλυση των εσωτερικών και διεθνών προκλήσεων. Σεβόμενοι το παρελθόν, σχεδιάζουμε το μέλλον μας σε έναν κόσμο διαφορετικό, προβληματισμένοι για τα λάθη που σίγουρα έγιναν στο παρελθόν. Και αν η απόκτηση της λευτεριάς κατά τον Κάλβο ήθελε «αρετή και τόλμη», η διατήρησή της σίγουρα χρειάζεται σύνεση και φιλοτιμία.

Υπερασπιζόμενοι την τιμή και την ακεραιότητα της πατρίδας, τιμάμε τους ήρωες και μάρτυρες της ελευθερίας. Ακολουθώντας την προτροπή του μεγάλου Γκαίτε, «πάντα ψηλότερα να ανεβαίνεις, πάντα μακρύτερα να κοιτάζεις», οφείλουμε με ομοψυχία να συνεχίσουμε τον αγώνα για τη διατήρηση των απαράγραπτων δικαιωμάτων του λαού μας, όταν βάναυσα παραβιάζονται από τη βία και την αλαζονεία κάποιων στρατιωτικά ισχυρότερων.

Μέγιστο χρέος:
«Κλεῖσε μέσα στὴν ψυχήν σου τὴν Ἑλλάδα καὶ θὰ αἰσθανθῇς μέσα σου νὰ λαχταρίζῃ κάθε εἶδος μεγαλείου»
(Σολωμός).

Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ
Φωτο: Θεόδωρος Βρυζάκης /commons.wikimedia.org