Η εποχή των δημοσιονομικών πακέτων – Του Ν. Στραβελάκη

-Μια διαφορετική ματιά στο πακέτο Μπάιντεν και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης

Του
ΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΒΕΛΑΚΗ,
Οικονομολόγου του Εθνικού
και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Την εβδομάδα που έρχεται ένα μεγάλο πρόγραμμα δημοσιονομικών κινήτρων, συνολικής αξίας 1,9 τρισ. δολαρίων, αναμένεται να περάσει από την Αμερικανική Γερουσία. Στόχος είναι να έχει γίνει νόμος του κράτους πριν από τις 14 Μαρτίου, ημερομηνία κατά την οποία λήγουν τα επιδόματα ανεργίας 19 εκατομμυρίων Αμερικανών περίπου που παραμένουν άνεργοι.

Σίγουρα το πρόγραμμα θα πάρει το όνομα του νεοεκλεγμένου αμερικανού Προέδρου Τζο Μπάιντεν και ίσως να καθορίσει ολόκληρη τη θητεία του. Η θέσπιση αυτού του δημοσιονομικού πακέτου είναι και η οριστική ομολογία της αποτυχίας των πολιτικών λιτότητας και νομισματικής χαλάρωσης που εφαρμόσθηκαν για την αντιμετώπιση της κρίσης που ξεκίνησε το 2007 – 2008 και εντάθηκε περαιτέρω με τη πανδημία τον τελευταίο χρόνο.

Χαρακτηριστικά, ο υπουργός Οικονομικών επί Προεδρίας Κλίντον, Λάρι Σάμερς, έγραψε στη «Washington Post» ότι το πακέτο αποτελεί την «άρνηση της ορθοδοξίας της λιτότητας» και αυτό είναι «αξιοθαύμαστο». Σημειώστε ότι στο ίδιο άρθρο ο Σάμερς κάνει κριτική σε αυτήν την πράξη οικονομικής πολιτικής, θεωρώντας ότι μπορεί να αναζωπυρώσει πληθωριστικές πιέσεις. Αλλά ας τα πάρουμε τη σειρά.

Το πακέτο είναι στην ουσία ένα πρόγραμμα επαναφοράς κάποιων μέτρων κοινωνικής πολιτικής που είχαν καταργηθεί την περίοδο του νεοφιλελευθερισμού, δηλαδή από το 1980 και μετά. Επαναφέρει κατώτατο ωρομίσθιο 15 δολαρίων, επεκτείνει το διάστημα της καταβολής επιδομάτων ανεργίας και τα συμπληρώνει με ασφάλιση 400 δολαρίων την εβδομάδα, προσφέρει επίδομα 1.400 δολαρίων για τους περισσότερους Αμερικανούς και ισόποσο επίδομα για τα εξαρτημένα μέλη, ενώ προβλέπει δαπάνες της τάξης των 500 δισ. δολαρίων για την αντιμετώπιση της πανδημίας.

Το τελευταίο κονδύλι περιλαμβάνει εμβολιασμούς, τεστ, ανακούφιση ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων και έξοδα για την ασφαλή επαναλειτουργία των σχολείων και παροχή βοηθημάτων στους φοιτητές. Παρόλο που η επίσημη οικονομική αιτιολόγηση του προγράμματος μιλά για μέτρα ενίσχυσης της ζήτησης (κατανάλωσης), που σύμφωνα με την υπουργό Οικονομικών Τζάνετ Γέλεν θα οδηγήσει την οικονομία στην πλήρη απασχόληση, η ουσία είναι ξεκάθαρα πολιτική.

Το σύστημα μοιάζει να αναγνωρίζει ότι δεν είναι δυνατόν να λειτουργήσει σε αυτές τις συνθήκες κοινωνικής και εισοδηματικής πόλωσης και για τον λόγο αυτό πετάει κάποια ψίχουλα στο πόπολο. Βέβαια, ακόμα και τώρα τα μέτρα είναι έκτακτα και βαρύνουν τον κρατικό προϋπολογισμό και το δημόσιο χρέος και όχι τις επιχειρήσεις και τις ανώτερες εισοδηματικές ομάδες.

Μάλιστα αρκετοί οικονομολόγοι, όπως ο Σάμερς, που αναφέραμε ήδη, ή ο πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ Ολιβιέ Μπλανσάρ θεωρούν ότι το πακέτο είναι υπερβολικό και θα οδηγήσει σε υπερθέρμανση την οικονομία. Συγκεκριμένα, θεωρούν ότι η σημερινή απόσταση ανάμεσα στην πραγματοποιούμενη και δυνητική παραγωγή είναι 50 δισ. ευρώ τον μήνα, ενώ το πακέτο θα προσθέσει παραγωγή 150 δισ. ευρώ. Κάνοντας την έμμεση υπόθεση των ορθόδοξων οικονομικών, σύμφωνα με τη οποία στις οικονομίες αγοράς η δυνητική παραγωγή είναι και η ιδανική, καταλήγουν ότι τα επιπλέον δημοσιονομικά κίνητρα θα οδηγήσουν σε πληθωρισμό.

Προφανώς πρόκειται για σοφιστεία των έγκριτων νεοκλασικών οικονομολόγων, που λένε «πολλά τους δίνετε», αλλά ξέχασαν ότι το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ τα χρόνια της κρίσης εκτοξεύθηκε από τα 8 στα 29 τρισ. Από αυτά, τα προγράμματα δημοσιονομικών κινήτρων (κοινωνικής συνοχής στην πραγματικότητα) δεν ήταν ούτε 2 τρισ. Με άλλα λόγια, το Αμερικανικό Δημόσιο επιβάρυνε την κοινωνία με 27 τρισ. δολάρια ζημίες των καπιταλιστών και 2 τρισ. κοινωνικές δαπάνες. Αλλά και αυτά τα ψίχουλα σε κάποιους φαίνονται πολλά.

Την ίδια ώρα, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει ούτε αυτές τις ευαισθησίες. Το ευρωπαϊκό πακέτο, που λένε ότι θα φτάσει τα 500 δισ. ευρώ και έχει επικρατήσει να το λέμε Ταμείο Ανάκαμψης, δεν προβλέπει κανένα μέτρο κοινωνικής πολιτικής και αφορά αποκλειστικά την επιδότηση επιχειρηματικών σχεδίων. Επιπλέον, η επιλεξιμότητα των σχεδίων είναι ιδιαίτερα δυσχερής για μικρομεσαίες επιχειρήσεις και περιφερειακές οικονομίες. Από τη σκοπιά των οικονομολόγων, το ευρωπαϊκό πακέτο, αντίθετα με το αμερικανικό, χαρακτηρίζεται ελλιπές.

Στις 5 Φεβρουαρίου 100 οικονομολόγοι, με επικεφαλής τον Τόμας Πικετί, ζήτησαν με ανοιχτή επιστολή τους τη διαγραφή των κρατικών χρεών που βρίσκονται στα χέρια της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και ανέρχονται σε 2,5 τρισ. ευρώ. Επιπλέον ζήτησαν η μείωση του χρέους να αξιοποιηθεί για την επέκταση του Ταμείου Ανάκαμψης από τα 500 δισ. στα 2,5 τρισ. ευρώ, με την ίδια φιλοσοφία όμως. Κοντολογίς, η ευρωπαϊκή λογική είναι προσανατολισμένη στη λογική του κεφαλαίου περισσότερο και από την αμερικανική. Θέλει να διαγράψει τις ζημίες τραπεζών και επιχειρήσεων που μεταφέρθηκαν στην κεντρική τράπεζα με τη μορφή κρατικών ομολόγων ώστε να μπορέσει να τους επιδοτήσει εκ νέου.

Θεωρώ ότι αμφότερα τα σχέδια θα έχουν περιορισμένη αποτελεσματικότητα. Το αμερικανικό θα προσφέρει κάποια ανακούφιση, χωρίς μόνιμα αποτελέσματα, ενώ το ευρωπαϊκό θα διατεθεί ως επί το πλείστον στην επιδότηση της γερμανικής βιομηχανίας ηλεκτρικών αυτοκινήτων. Όσο και αν τα πακέτα δημοσιονομικών κινήτρων είναι προτιμότερα από τις αδιέξοδες πολιτικές της λιτότητας και της νομισματικής επέκτασης, το ξεπέρασμα της κρίσης απαιτεί πολιτικές άμεσων κρατικών επενδύσεων για τη δημιουργία θέσεων εργασίας.

Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ