Η κακοποίηση της ελληνικής γλώσσας, μήνυμα πολιτισμικής παρακμής; – Του Χρ. Θ. Μπότζιου
Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Η πανδημία του κορονοϊού δεν έφερε μόνο την ασθένεια και τους χιλιάδες θανάτους που έχει προκαλέσει ο αόρατος, ύπουλος και δολοφονικός ιός. Μαζί του στην καθημερινότητα των Ελλήνων εισχώρησαν λέξεις και γλωσσικές εκφράσεις ετυμολογικά ακατάληπτες και ελάχιστα ευχάριστες ηχητικά.
Τα τηλεοπτικά και άλλα Μέσα Ενημέρωσης τις υιοθέτησαν ανεπιφύλακτα, χωρίς καν να μπουν στον κόπο να τις μεταφράσουν και στα ελληνικά. Λέξεις και φράσεις, όπως lockdown, click away κ.ά., ακούγονται περισσότερο ως συνθηματικοί όροι, παρά ως εννοιολογικές λέξεις. Και η μετάφραση στα ελληνικά, που σπανίζει, ποικίλλει. Συγκρατώ τη σκωπτικού περιεχομένου φράση «click away», που ορισμένοι την αποδίδουν με τη φράση «γουρούνι στο σακί», που δηλώνει αγορά αντικειμένου που δεν έχεις δει από κοντά και δεν έχεις δοκιμάσει αν ανταποκρίνεται στα μέτρα και στις επιθυμίες σου. Στην ταχύτατη υιοθέτηση και χρήση των αγγλικών όρων αποφασιστικός ήταν ο ρόλος των Μέσων Ενημέρωσης, που τις εισήγαγαν αυτολεξεί και ασυζητητί, με τις επίσημες κρατικές αρχές να αδυνατούν ή να μην ενδιαφέρονται να επιβάλουν και την ελληνική εννοιολογική απόδοση των ξενόγλωσσων λέξεων ή φράσεων.
Υποστηρίζεται ότι η χρήση όρων από την αγγλική γλώσσα είναι λογική, αφού η αγγλική, με την απλότητά της και τη σχετικά εύκολη εκμάθησή της, έχει καταστεί γλώσσα παγκόσμιας επικοινωνίας. Είναι όμως ικανό το επιχείρημα για να δικαιολογήσει τη παράλειψη της ελληνικής απόδοσης, όταν στην ελληνική υπάρχει, σύμφωνα με τους γλωσσολόγους και διεθνείς προσωπικότητες των γραμμάτων, η πληρέστερη αντιστοιχία ανάμεσα στη λέξη και το εννοιολογικό της περιεχόμενο;
Λέξεις όπως «φωτογραφία», «αεροπλάνο», «τηλέφωνο» και άλλες πολλές ήταν άγνωστες στην Αρχαία Ελλάδα. Όμως οι εφευρέτες αυτών των σύγχρονων δημιουργημάτων της ανθρώπινης διάνοιας και επινοητικότητας προσέφυγαν στην ελληνική γλώσσα για να τις ονοματίσουν. Είναι γνωστό ότι οι γλώσσες των λαών στο πέρασμα των χρόνων δέχονται την επιρροή και άλλων γλωσσών. Η σύγχρονη ελληνική βρίθει ξένων λέξεων από την τουρκική, τις σλαβικές και τη βενετσιάνικη διάλεκτο. Ο Αδαμάντιος Κοραής φρόντισε να εξαγνίσει τη γλώσσα μας, αφαιρώντας μεγάλο αριθμό ξένων επιδράσεων, που έκρινε ότι υποβάθμιζαν την αξία της. Κατανοούμε ότι οι γλώσσες των λαών υφίστανται την αλληλοεπίδραση και δανείζονται λέξεις, όρους ή και ολόκληρες φράσεις η μία από την άλλη. Οι Ρωμαίοι πήραν από τους ευβοείς αποίκους της Κάτω Ιταλίας το αλφάβητό τους, το οποίο ήταν μια παραλλαγή εκείνου που χρησιμοποιούσαν οι Αθηναίοι, που μετέπειτα ονομάσθηκε λατινική αλλά ουσιαστικά είναι ελληνική. Στη συνέχεια δανείστηκαν από την ελληνική γλώσσα το σύνολο, σχεδόν, των λέξεων και όρων της επιστήμης, των τεχνών και των γραμμάτων. Η δε αγγλική, που σήμερα έχει καταστεί γλώσσα παγκόσμιας επικοινωνίας, στο μεγαλύτερο μέρος της, έχει ελληνικές και λατινικές ρίζες.
Οι γλωσσολόγοι και ιστορικοί των λαών και γλωσσών συμπίπτουν στη διαπίστωση της αλληλοεπίδρασης των πολιτισμών και το αναπόφευκτο της εισχώρησης γλωσσικών στοιχείων από τη μία γλώσσα σε άλλες. Στο φαινόμενο που παρατηρείται και στις ημέρες μας, με αθρόα χρήση αγγλικών λέξεων και εκφράσεων, μεγάλως έχει συμβάλει η ηλεκτρονική τεχνολογία που χρησιμοποιεί αγγλικούς όρους, όπως και τα ΜΜΕ, που τα αναπαραγάγουν απεριόριστα και χωρίς έλεγχο. Στην αθλητική γλώσσα, όλοι, σχεδόν, οι ελληνικοί όροι που ίσχυαν επί δεκαετίας έχουν πλήρως αντικατασταθεί από αγγλικές λέξεις.
Η μεγαλύτερη ευρωπαϊκή διοργάνωση έχει μετονομασθεί σε Champions League (παλαιότερα Κύπελλο Πρωταθλητριών), το κύπελλο Ευρώπης σε Europa League, ενώ το εθνικό πρωτάθλημα της Αγγλίας σε Premier League! Για ποιον λόγο αντικαταστάθηκαν οι ελληνικοί όροι από αγγλικούς; Προς χάριν ομοιομορφίας, λένε ορισμένοι. Αυτό όμως δεν ισχύει για άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ιταλία, η Γαλλία, η Ισπανία κ.ά. Ούτε, ασφαλώς, μπορεί κανείς να επιβάλει στις χώρες έναν κοινό όρο και σε συγκεκριμένη γλώσσα. Θα συνιστούσε πολιτιστικό ή γλωσσικό ιμπεριαλισμό. Δυσμενέστερο φαινόμενο αποτελούν οι ξενόγλωσσες πινακίδες καταστημάτων ακόμη και σε απομακρυσμένες περιοχές, που δεν είναι επισκέψιμες από τουρίστες ή δεν διαβιούν αλλοδαποί, που θα μπορούσε να το δικαιολογήσει.
Ο Βασίλης Βασιλικός, από τους σπουδαιότερους σύγχρονους έλληνες συγγραφείς, έγραφε προ καιρού ότι ζαχαροπλαστείο της γειτονιάς του άλλαξε αιφνιδίως την πινακίδα σε ξενόγλωσση και σε σχετική ερώτηση προς τον ιδιοκτήτη εισέπραξε την απάντηση ότι τραβάει περισσότερο την προσοχή των περαστικών και πελατών! Αυτό που ιδιαίτερα τον προβλημάτισε ήταν όταν σε σχολική εορτή μαθήτρια του δημοτικού, απαγγέλλοντας ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη και τη γνωστή στροφή «αυτός ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας», πρόφερε την τελευταία λέξη «μέγκα», προφανώς επηρεασμένη από την ονομασία γνωστού τηλεοπτικού σταθμού.
Ελπίζουμε ότι το λεξιλόγιο που εισήχθη με την πανδημία του κορονοϊού θα εξαφανισθεί μαζί του ή θα περιπέσει σε αχρησία. Όμως τα άλλα φαινόμενα παραγκωνισμού της ελληνικής γλώσσας και σταδιακής αντικατάστασης και χρήσης από αγγλισμούς πολύ φοβάμαι ότι θα παραμείνουν και θα επεκταθούν. Η γλώσσα, λένε οι γλωσσολόγοι, είναι η ψυχή ενός λαού. Προσθέτουν δε ότι όταν ένας λαός χάνει τη γλώσσα του, χάνει την ταυτότητά του. Ο έλληνας πολίτης οφείλει να προστατεύσει τη μεγάλη αυτή γλωσσική κληρονομιά του και τη μοναδικότητα της ελληνικής γλώσσας, η οποία, σύμφωνα με τον γερμανό φυσικό και φιλόσοφο Χάιζενμπεργκ, έχει τη μεγαλύτερη αντιστοιχία μεταξύ ετύμου και έννοιας. Σε αυτήν τη γλώσσα έγραψε ο Όμηρος τα αθάνατα έπη του, οι σύγχρονοι μεγάλοι ποιητές, ο Κωστής Παλαμάς, ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Γιώργος Σεφέρης, οι φιλόσοφοι, όπως ο Αριστοτέλης και ο Πλάτωνας, και οι τραγικοί ποιητές Αισχύλος, Σοφοκλής και Ευριπίδης. Θεματοφύλακας της γλώσσας μας είναι και πρέπει να είναι ο κάθε πολίτης. Πρωτίστως όμως η ίδια η Πολιτεία, τα υπουργεία Παιδείας και Πολιτισμού, οι διανοούμενοι, οι συγγραφείς και ποιητές, οι άνθρωποι των γραμμάτων και η Ακαδημία Αθηνών, που, περιέργως, προτιμούν να σιωπούν. Άραγε, η σιωπή τους αποτελεί και μήνυμα πολιτισμικής παρακμής; Αν το άλας μωρανθή εν τίνι αλισθήσεται.
Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ