Γ. Σταθάκης στο “Π”: «Έκθεση Πισσαρίδη»: Παλιό κρασί σε νέα μπουκάλια
Του
ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΤΑΘΑΚΗ
Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Κρήτης
και πρώην Υπουργού
Ο πάλαι ποτέ νεοφιλελευθερισμός, που ήθελε μικρό κράτος, πλήρη αποδέσμευση της ιδιωτικής οικονομίας από κάθε κρατική κηδεμονία, μαζικές ιδιωτικοποιήσεις, απελευθέρωση της αγοράς εργασίας από τα δεσμά των συνδικάτων και φορολογικά συστήματα φιλικά προς τον πλούτο, σήμερα δοκιμάζεται.
Οι αλλαγές είναι εμφανείς στην ίδια την οικονομική επιστήμη. Η νομισματική θεωρία του Φρίντμαν, που ήταν η πιο σημαντική νεοφιλελεύθερη ιδέα, ήθελε την προσφορά χρήματος στην οικονομία να είναι προσδεδεμένη αποκλειστικά στον έλεγχο του πληθωρισμού. Αυτή έχει ήδη αντικατασταθεί από τη «νέα νομισματική θεωρία» ή, άλλως, την απεριόριστη προσφορά νέου χρήματος σε συνθήκες ύφεσης ή ανεργίας.
Με βάση τη νέα αυτή θεωρία, η οικονομική κρίση της πανδημίας αντιμετωπίζεται με τη συνεχή εκτύπωση χρήματος από τις κεντρικές τράπεζες, με μηδενικά επιτόκια. Αυτό δημιουργεί νέο δημόσιο χρέος, αλλά εφόσον η οικονομία είναι σε ύφεση ή έχει ανεργία, πρώτον δεν αυξάνει ο πληθωρισμός και δεύτερον αποφεύγεται η ύφεση. Το ίδιο το δημόσιο χρέος θεωρείται διαχειρίσιμο από τις κεντρικές τράπεζες.
Το δεύτερο δόγμα που δοκιμάζεται είναι η δημοσιονομική πειθαρχία, που τόσο ακριβά πλήρωσε η Ελλάδα την περίοδο της κρίσης. Οι κεντρικές τράπεζες εκλιπαρούν τις κυβερνήσεις να τρέξουν ελλείμματα στον προϋπολογισμό προκειμένου να στηριχθούν οι επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι. Σε μια στροφή 180 μοιρών, το ΔΝΤ προτρέπει σε ελλείμματα τις ισχυρές οικονομίες και ζητάει «συγχώρεση χρέους» για τις φτωχές.
Το τρίτο δόγμα που δοκιμάζεται είναι το περί μισθών και ευέλικτων αγορών εργασίας. Στις ΗΠΑ ο ωριαίος μισθός, που έχει μείνει στα 7 δολάρια από την πρώτη τετραετία Ομπάμα (πριν ήταν 3,5 για 15 χρόνια), αναμένεται να διπλασιαστεί στα 15 δολάρια την ώρα με την έλευση Μπάιντεν στην Προεδρία. Το πάγωμα των μισθών θεωρείται βασική αιτία της διεύρυνσης των οικονομικών ανισοτήτων, που με τη σειρά τους θεωρούνται βασική αιτία της εύθραυστης οικονομίας και της έντασης της οικονομικής κρίσης, τόσο το 2008 όσο και σήμερα.
Το τέταρτο δόγμα είναι ότι οι φοροαπαλλαγές των πλουσίων και των επιχειρήσεων ενεργοποιούν, υποτίθεται, τις επενδύσεις. Οι προκλητικές φοροαπαλλαγές του Τραμπ υπέρ των πλουσίων αναμένεται να ακυρωθούν από τον νέο Πρόεδρο, ενώ η Ευρώπη αναζητά τρόπους ελέγχου των «φορολογικών παραδείσων» εντός και εκτός Ευρώπης.
Τέλος, ο ρόλος του κράτους στην οικονομία έχει ήδη αλλάξει. Τα δημόσια συστήματα υγείας και το κοινωνικό κράτος, που υπηρετεί την κοινωνική συνοχή, ενισχύονται σχεδόν παντού. Το ίδιο και ο ρόλος του κράτους στη μετάβαση σε μια πράσινη οικονομία.
Η «Έκθεση Πισσαρίδη» είναι παρωχημένη. Το πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας είναι οι επενδύσεις και η εξωστρέφεια. Γνωστό και παραδεκτό το πρόβλημα, αλλά η απομείωση της εξωστρέφειας και των επενδύσεων κρατεί από την εποχή της αποβιομηχάνισης, όταν η φιλελευθεροποίηση της οικονομίας και το δόγμα περί της «σοφίας των αγορών» ανέμελα θεωρούσε ότι οι κατασκευές, ο τουρισμός, η κατανάλωση και οι τράπεζες ήταν το μέλλον της οικονομίας.
Η «Έκθεση» λέει τρία πράγματα:
1. Ευέλικτη αγορά εργασίας, τη στιγμή που η Ελλάδα, ύστερα από δέκα χρόνια απορρύθμισης των εργασιακών σχέσεων, έχει ήδη την πιο ευέλικτη αγορά εργασίας στην Ευρώπη.
2. Μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος, όπου προκρίνεται η ιδιωτικοποίηση της επικουρικής ασφάλισης (πάγιο αίτημα των ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών), η μείωση των ασφαλιστικών εισφορών και η μείωση της εθνικής σύνταξης, που είναι το βασικότερο αναδιανεμητικό μέσο υπέρ των χαμηλών συντάξεων. Το συνταξιοδοτικό, ως γνωστόν, ισορρόπησε έπειτα από μεγάλες περικοπές συντάξεων και την ενοποίηση των Ταμείων και των κανόνων ασφάλισης. Σήμερα η ΝΔ ακύρωσε τους ενιαίους κανόνες, επαναφέροντας τις κλίμακες, το σύστημα δηλαδή που χρεοκόπησε όλα τα επαγγελματικά Ταμεία, και η «Έκθεση Πισσαρίδη» προκρίνει την ιδιωτική επικουρική ασφάλιση, προεγγράφοντας την επασφάλεια των ιδιωτικών ασφαλιστικών συστημάτων που διέλυσε η κρίση σε ΗΠΑ και μερικές ανατολικές χώρες το 2008.
3. Μείωση της φορολογίας και μεταφορά των φόρων από τα υψηλότερα στα χαμηλότερα στρώματα, με τη διεύρυνση της φορολογικής βάσης και την ανακατανομή του ΕΝΦΙΑ από τα ακριβότερα ακίνητα στα μεσαία και μικρότερα. Κοινός τόπος των φορολογικών προτάσεων είναι η μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης στα πλουσιότερα στρώματα. Και καθώς η χώρα καλείται να έχει ισορροπημένα δημόσια οικονομικά για πολλά χρόνια, αυτό συνεπάγεται έλεγχο και μείωση των δημόσιων δαπανών, εκ των πραγμάτων μείωση των δαπανών του κοινωνικού κράτους.
Όμως, μαζί με τρεις παραπάνω βασικές αλλαγές υπάρχει μία ακόμα παρότρυνση από τα παλιά.
Ιδιωτικοποιήσεις για τις ελάχιστες κρατικές εταιρείες που έχουν απομείνει και ΣΔΙΤ στα δημόσια έργα και τις υπηρεσίες υγείας, πιθανόν παιδείας και όπου άλλου. Και οι δύο προτάσεις είναι επίσης προβληματικές. Η Ελλάδα είχε ιδιωτικοποιήσεις ρεκόρ πριν από τα Μνημόνια (τράπεζες, τηλεπικοινωνίες, μεταφορές, προβληματικές εταιρείες) και συνέχισε επί Μνημονίων με υποδομές (αεροδρόμια, λιμάνια κ.λπ.). Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ διατήρησε δημόσιο το νερό και τα δίκτυα ενέργειας, ρεύματος και φυσικού αερίου και φυσικά τη ΔΕΗ, τα οποία ιδιωτικοποιεί η σημερινή κυβέρνηση. Τα ΣΔΙΤ έχουν μια περιθωριακή παρουσία στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, καθώς το 70% των δημόσιων έργων γίνεται από το Δημόσιο.
Εδώ γίνεται το ακριβώς ανάποδο, με το 70% των έργων σε δρόμους, σκουπίδια, υποδομές να είναι ΣΔΙΤ. Ούτε οι ιδιωτικοποιήσεις ούτε τα ΣΔΙΤ συμβάλλουν στην εξωστρέφεια της ελληνικής οικονομίας.
Στο επίμαχο θέμα της παραγωγικής και τεχνολογικής στροφής της οικονομίας, της ενίσχυσης τελικά των εξαγωγών της γεωργίας, της βιομηχανίας και της τεχνολογίας, η «Έκθεση» μάλλον είναι ελάχιστα διαφωτιστική. Αν μη τι άλλο επιμένει. Χαμηλοί μισθοί και συντάξεις, περιορισμός του κοινωνικού κράτους, διεύρυνση των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων και πλήρως ιδιωτικοποιημένη οικονομία είναι η λύση. Μόνο που ο κόσμος φαίνεται να γυρίζει σελίδα. Η «Έκθεση Πισσαρίδη» μάς θυμίζει τις δοξασίες και τα δόγματα που κατέρρευσαν στην κρίση του 2008 και σήμερα η οικονομική κρίση της πανδημίας έχει πλήρως ανατρέψει.
Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ