Ναγκόρνο-Καραμπάχ: Ιστορικά λάθη – σύγχρονα προβλήματα – Του Χρ. Θ. Μπότζιου
-Το δράμα του αρμενικού λαού συνεχίζεται
Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Πρόσφατα, τα διεθνή Μέσα Ενημέρωσης αναμετέδιδαν συγκινητικές σκηνές από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, όπου Αρμένιοι εγκατέλειπαν τις εστίες τους και με δάκρυα στα μάτια πυρπολούσαν τα ίδια τους τα σπίτια, που θα περιέρχονταν στους Αζέρους μετά τη συμφωνία που επιτεύχθηκε (10/11/2020) μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, με τη μεσολάβηση και παρουσία της Ρωσίας.
Πριν από τη συμφωνία, που προβλέπει παύση των εχθροπραξιών, με επιστροφή των εδαφών του Ναγκόρνο-Καραμπάχ που είχαν καταλάβει προ ετών οι Αρμένιοι, είχαν προηγηθεί ένοπλες συγκρούσεις Αρμενίων, της αυτοαποκαλούμενης Ανεξάρτητης Δημοκρατίας του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Οι συγκρούσεις τελευταίως απέβαιναν υπέρ των Αζέρων, οι οποίοι συνεπικουρούνταν και από τζιχαντιστές της Συρίας, στρατολογημένους από την Άγκυρα. Το επίσημο αρμενικό κράτος, με πρωθυπουργό τον Νικόλ Πασινιάν, ήχθη στην υπογραφή της συμφωνίας προ του κινδύνου, όπως υποστήριξε, οι αζερικές δυνάμεις να καταλάβουν ολόκληρη την περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, με τη λύση του ζητήματος που έχει προκύψει να παραπέμπεται στο μέλλον.
Για να γίνει αντιληπτή η κατάσταση που επικρατεί στην περιοχή, είναι αναγκαίο να ανατρέξουμε στην ιστορία της, όπως και των λαών που την κατοικούσαν και την κατοικούν. Ασφαλώς πρόκειται για μια περιοχή υψηλής στρατηγικής σημασίας, που δεσπόζει στον γεωγραφικό χώρο του Νοτίου Καυκάσου, μεταξύ Γεωργίας, Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν και επέκεινα της Τουρκίας.
Στην αρχαία εποχή, στην περιοχή ξεχώριζε ο αρμενικός λαός, ο οποίος στο διάβα της Ιστορίας είχε αναπτύξει σπουδαίο πολιτισμό και είχε αναδείξει σημαντικές προσωπικότητες. Οι Αρμένιοι διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο κατά την ελληνιστική εποχή, όπως και κατά τη ρωμαϊκή, ενώ στη βυζαντινή περίοδο συμμετείχαν στη διαχείριση της Αυτοκρατορίας στον πολιτικό, στρατιωτικό και εκκλησιαστικό τομέα.
Σημαντικοί βυζαντινοί αυτοκράτορες και εκκλησιαστικοί υμνωδοί ήσαν Αρμένιοι ή αρμενικής καταγωγής. Οι Αζέροι είναι Ασιάτες, ως επί το πλείστον αλταϊκής, τουρκμανικής και ταταρικής καταγωγής, και θρησκευτικώς ασπάζονται τον Ισλαμισμό, με το 70% να ανήκει στο σουνιτικό δόγμα και το υπόλοιπο στο σιιτικό, ενώ μικρό ποσοστό είναι χριστιανοί. Μετά τη Συνθήκη του Βερολίνου (1870) και το νικηφόρο για τους Ρώσους ρωσοτουρκικό πόλεμο, αυξανόταν η πίεση της Δύσης προς τον Σουλτάνο για μεταρρυθμίσεις υπέρ των χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, χωρίς όμως ανταπόκριση.
Οι Αρμένιοι, οι οποίοι εκδήλωναν συνεχώς επαναστατικές διαθέσεις, πλήρωσαν ακριβό τίμημα με άγριους διωγμούς και σφαγές και μαζικές εκτελέσεις (1894, 1895, 1896), ιδιαίτερα εκείνες των Αδάνων (1909). Πιο σκληρές από όλες ήταν οι αντιδράσεις των Νεότουρκων την περίοδο 1915 – 1916, όταν θανατώθηκαν 1.500.000 Αρμένιοι, που έχει καταγραφεί ως η πρώτη Γενοκτονία στη παγκόσμια ιστορία, ενώ εκατοντάδες χιλιάδες εξαναγκάστηκαν σε φυγή.
Η Συνθήκη των Σεβρών (1920) πρόβλεπε, μεταξύ άλλων, την ίδρυση ανεξάρτητου αρμενικού κράτους, που συμπεριλάμβανε και τη λίμνη Βαν. Με την ανατροπή της Συνθήκης των Σεβρών, μετά και τη Μικρασιατική Καταστροφή, το κεμαλικό κράτος δεν αναγνωρίζει την ανεξαρτησία της Αρμενίας, η οποία διαμοιράζεται μεταξύ Σοβιετικής Ρωσίας και Τουρκίας. Η Ρωσική Αρμενία ανακηρύσσεται Σοβιετική Δημοκρατία στις 3/12/1920 και το 1936 Ομόσπονδη Σοβιετική Δημοκρατία της Αρμενίας. Επί Σοβιετικής Ένωσης επιταχύνθηκε η μετατροπή του Νοτίου Καυκάσου σε εθνικές περιφέρειες (Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν), με σύνορα, εθνική γλώσσα και εθνική ταυτότητα με την περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, που είχε αμιγώς αρμενικό πληθυσμό, να υπάγεται στο Αζερμπαϊτζάν. Ο σχεδιασμός αποδίδεται στον Στάλιν. Επρόκειτο περί ιστορικού λάθους, εν ονόματι της μαρξιστικής ιδεολογίας περί αδελφοσύνης των λαών, ή πολιτικών υπολογισμών, με στόχο την αφαίρεση μιας περιοχής υψηλής στρατηγικής σημασίας από την Αρμενία, προς όφελος της ιδιαίτερης πατρίδας του Στάλιν, της Γεωργίας;
Με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης (1991), η Αρμενία ανακηρύσσεται ανεξάρτητο κράτος με την ονομασία Δημοκρατία της Αρμενίας και σταδιακά οι πολιτικές ηγεσίες επιδεικνύουν φιλοδυτική πολιτική και διαθέσεις ένταξης στο ΝΑΤΟ, γεγονός που προκάλεσε χαλάρωση των σχέσεων με τη Μόσχα. Σταδιακά αρχίζουν οι έριδες των Αρμενίων του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, που στο μεταξύ έχει αυτοανακηρυχθεί ανεξάρτητη δημοκρατία –χωρίς όμως να το αναγνωρίζει ούτε το επίσημο κράτος της Αρμενίας–, με το Αζερμπαϊτζάν, καταλαμβάνοντας εδάφη επέκεινα της επίμαχης περιοχής.
Το Αζερμπαϊτζάν, με υπέρτερες στρατιωτικές δυνάμεις και έξωθεν συνδρομή, κυριώτατα από την Τουρκία, ανακαταλαμβάνει τα απολεσθέντα εδάφη και μετά τις σχετικές παρεμβάσεις της Ρωσίας και άλλων χωρών υπογράφει με την Αρμενία τη συμφωνία που αναφέρεται παραπάνω. Ο πρωθυπουργός της Αρμενίας κ. Νικόλ Πασινιάν σε πρόσφατες δηλώσεις του εξέφρασε την αισιοδοξία ότι σύντομα θα υπάρξει σχέδιο προτάσεων προς εύρεση εποικοδομητικής λύσης για το καθεστώς του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Στο μεταξύ, την επιτήρηση της παύσης των εχθροπραξιών και της διαφύλαξης του διαδρόμου επικοινωνίας μεταξύ Αρμενίας και Ναγκόρνο-Καραμπάχ έχουν αναλάβει ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις.
Εντύπωση προκάλεσαν πρόσφατες δηλώσεις του ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν για αναγνώριση ρόλου και της Τουρκίας στην περιοχή και την επιτήρηση της παύσης των εχθροπραξιών μεταξύ των Αρμενίων και Αζέρων στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Αν και είναι γνωστή η τουρκική συνδρομή και μεροληψία της Άγκυρας υπέρ των Αζέρων και ακόμη πιο γνωστή η διαχρονική αρνητική συμπεριφορά των Τούρκων έναντι των Αρμενίων. Η γνωστή για τις ικανότητές της ρωσική διπλωματία πιθανότατα θέλει να ανταμείψει την Άγκυρα για τη στενή συνεργασία μαζί της και συγχρόνως να δημιουργήσει ρήγμα στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ και τη Δύση, που διάκεινται ευμενώς υπέρ της Αρμενίας.
Η συμφωνία Αρμενίας – Αζερμπαϊτζάν, με την έμπρακτη στήριξη και εμπλοκή της Ρωσίας και της Τουρκίας και σχεδόν άλαλες τις ΗΠΑ και την ΕΕ, εγείρει ένα εύλογο ερώτημα. Γιατί δεν επιδεικνύουν την ίδια σπουδή και ενδιαφέρον για την επιστροφή των κατεχόμενων από τις τουρκικές δυνάμεις στη Βόρεια Κύπρο στους Ελληνοκύπριους, όπως και για τη δημιουργία ανεξάρτητου κουρδικού κράτους, έναν ιστορικό λαό και έθνος που μόνο στη Τουρκία αριθμεί πάνω από 25.000.000;
Δυστυχώς, οι διεθνείς σχέσεις δεν συνέχονται από ηθικές αρχές, αλλά από συμφέροντα. Για αυτόν τον λόγο, οι μικρές και μικρότερες χώρες οφείλουν να είναι ιδιαίτερα προσεκτικές στη διαμόρφωση και άσκηση της εξωτερικής τους πολιτικής και αυτό ισχύει και για τη χώρα μας, που αντιμετωπίζει συνεχώς προκλήσεις και απειλές από την Τουρκία. Μέγιστο μάθημα και για τον πολύπαθο αρμενικό λαό, που εδώ και αιώνες βρίσκεται συνεχώς υπό την πίεση υπέρτερων πληθυσμιακά και στρατιωτικά γειτόνων.
Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ