Ο δυτικός κόσμος ταξιδεύει σε αχαρτογράφητα νερά – Οι παραδοχές για την πανδημία και το παράδειγμα της Ελλάδας – Της Κυρ. Μπακιρτζή
-Ποτέ η ίδια γενιά δεν έχει ζήσει δύο πανδημίες
-Ως το τέλος του 2020 ένα ή δύο εμβόλια θα έχουν πάρει έγκριση
Της
ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΜΠΑΚΙΡΤΖΗ
M.Sc., Ph.D. Συντονίστριας Ακαδημαϊκών Προγραμμάτων,
Πανελλήνια Ένωση Φαρμακοβιομηχανίας
Η κρίση του κορονοϊού και της νόσου COVID-19 έπιασε απροετοίμαστες τις κοινωνίες, τις εθνικές κυβερνήσεις ανά τον κόσμο, τα υγειονομικά συστήματα και ανέδειξε χρόνιες παθογένειες των συστημάτων υγείας διεθνώς. Ο σύγχρονος και δη ο δυτικός κόσμος αυτήν τη στιγμή ταξιδεύει σε εντελώς αχαρτογράφητα νερά. Μπορεί η ανθρωπότητα να έχει περάσει κι άλλες πανδημίες στο παρελθόν, ποτέ όμως η ίδια γενιά δεν έχει ζήσει δύο πανδημίες.
Από την άλλη, είναι η πρώτη φορά στην Ιστορία που μια παγκόσμια εξάπλωση ιού συναντάει έναν κόσμο που γνωρίζει τι είναι γενετικό υλικό, έναν κόσμο με μεγαλύτερη ευαισθησία στην ανθρώπινη απώλεια, έναν κόσμο που έχει τα μέσα να σώζει ζωές και έχει την απαίτηση να το κάνει πάντα και για όλους, έναν κόσμο που ταξιδεύει με μεγάλη ταχύτητα και σε μεγάλους αριθμούς από χώρα σε χώρα και, κυρίως, έναν κόσμο που βομβαρδίζεται, ακούσια ή εκούσια, από πληροφορία που δεν προέρχεται μόνο από αρμοδίους. Το νέο λεξιλόγιο, που δημιουργήθηκε από παλιές λέξεις, που δεν είχαν ακουστεί για δεκαετίες, αλλά και νέες, που έγιναν για να εξηγήσουν μια άνευ προηγουμένου κατάσταση, χρησιμοποιείται αδιάκριτα από ανθρώπους όλων των ειδικοτήτων και των ηλικιών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Για να κατανοήσει λοιπόν κανείς την κατάσταση που επικρατεί αυτήν τη στιγμή στην Ελλάδα, καλό θα ήταν να ξεκινήσει από ορισμένες παραδοχές.
Πρώτον, η νόσος COVID-19, ανεξάρτητα από τη σχετική επικινδυνότητά της, είναι παρούσα και εξελίσσεται. Οι πληροφορίες για την επιδημιολογική επέκταση του κορονοϊού από τη Βόρεια Ιταλία και την Ισπανία την άνοιξη δεν ήταν ούτε από κάποια υπανάπτυκτη περιοχή της Κίνας ούτε από την Υποσαχάρια Αφρική. Προέρχονταν από δύο από τα πιο προηγμένα σημεία του δυτικού κόσμου, όπου θα ήταν παντελώς αδύνατον να έχουν σκηνοθετηθεί.
Τα υπερσύγχρονα για τα παγκόσμια δεδομένα νοσοκομεία τους έφτασαν και ξεπέρασαν τα όριά τους για μήνες και ο κόσμος αναγκάστηκε να συμφιλιωθεί με την ωμή καθημερινότητα των περασμένων αιώνων: Κάποιοι συνάνθρωποί μας πεθαίνουν αβοήθητοι και δεν έχουν πρόσβαση στα σύγχρονα ιατρικά εργαλεία αντιμετώπισης της νόσου.
Δεύτερον, ακόμη και αν δεν έχουμε περάσει κάτι αντίστοιχο, μπορούμε τουλάχιστον να μάθουμε από την πρόσφατη ιστορία. Το 1918, την τελευταία φορά που η ανθρωπότητα αντιμετώπισε μια ανάλογη κατάσταση, ο τότε ιός οδήγησε στον θάνατο 50 εκατομμυρίων ανθρώπων παγκοσμίως (μεταξύ των οποίων και 13.000 – 15.000 Έλληνες) σε μόλις δύο χρόνια. Τα ειδικά χαρακτηριστικά εκείνης της εποχής σε σχέση με το σήμερα δρούσαν τόσο υπέρ όσο και κατά του ιού τότε.
Για παράδειγμα, ενώ οι άνθρωποι ταξίδευαν σε μακρινούς προορισμούς κυρίως με πλοία, κάνοντας τη διασπορά σχετικά αργή, τα μέσα που είχαν οι επιστήμονες στη διάθεσή τους ήταν πενιχρά για να περιορίσουν τον αριθμό των θυμάτων της. Παρ’ όλ’ αυτά, ο ΠΟΥ του 1918 επέβαλε μέτρα. Η εικόνα είναι γνώριμη: Θαλάσσιες καραντίνες σε νησιά όπως η Ισλανδία και η Αυστραλία, κοινωνική αποστασιοποίηση, όπως το κλείσιμο σχολείων, θεάτρων και χώρων λατρείας, περιορισμός δημόσιων συγκοινωνιών και απαγόρευση μαζικών συγκεντρώσεων, ακόμη και χρήση μάσκας σε μέρη όπως η Ιαπωνία περιόρισαν σημαντικά τον αριθμό των κρουσμάτων και των θανάτων κατ’ επέκταση. Εκ των υστέρων μάλιστα, σχετικές μελέτες διαπίστωσαν ότι μέτρα όπως η απαγόρευση μαζικών συγκεντρώσεων και η υποχρεωτική χρήση μάσκας θα μπορούσαν να μειώσουν το ποσοστό θανάτου έως και 50%, αν επιβάλλονταν νωρίς και δεν γινόταν η άρση τους πρόωρα.
Ξέφυγε ο ιός;
Τρίτον, δεν έχει καμιά σημασία (τουλάχιστον προς το παρόν) αν ο ιός που προκαλεί την COVID-19 είναι κατασκευασμένος, όπως θεωρούν αρκετοί συμπολίτες μας, ή ακολούθησε τη γνωστή και πολύ καλά περιγεγραμμένη επιστημονικά οδό που ακολουθούν όλοι οι ζωονοσογόνοι παράγοντες, όπως ιοί που προσβάλλουν για αιώνες ζώα και κάποια στιγμή, τυχαία τροποποιούνται λίγο ώστε να μπορούν να προσβάλουν και τον άνθρωπο.
Αυτή είναι μια άλλη, καίρια, διαφορά από το 1918. Τότε δεν γνωρίζαμε καν τη δομή και τη λειτουργία μορίων όπως το DNA και το RNA. Κατά συνέπεια, οι συνωμοσιολόγοι της εποχής απέδιδαν τις αρρώστιες αυτής της εμβέλειας σε μεταφυσικά αίτια.
Σήμερα μιλάμε για την κατασκευή του ιού από κάποιους που έχουν ως απώτερο σκοπό κάτι πάντα εις βάρος του απλού λαού. Αν προσθέσουμε τώρα ότι βιολογικό πόλεμο με έναν ιό χαμηλής θνητότητας / υψηλής μεταδοτικότητας θα είχε νόημα να μας κάνουν μόνο εξωγήινοι (εφόσον εκείνοι θα ήταν ασφαλείς), ίσως να δώσουμε κι άλλη τροφή για συνωμοσίες.
Σε όσους πάλι πιστεύουν ότι είναι άνθρωποι οι κατασκευαστές που έχουν το αντίδοτο για τους ίδιους, να θυμίσουμε απλώς ότι οι ιοί μεταλλάσσονται και ποτέ κανείς δεν θα ήταν ασφαλής μετά από κάποιο χρονικό διάστημα ανεξέλεγκτης μετάδοσής τους. Και μένει μόνο η περίπτωση λάθους, να ξέφυγε δηλαδή ο ιός από κάποιο εργαστήριο που δεν τηρούσε αυστηρούς κανόνες ασφαλείας. Πιθανόν, αλλά και πάλι, προς το παρόν, παντελώς ατεκμηρίωτο, όσο και αδιάφορο. Ακόμη κι αν είχαμε έναν τρόπο να δούμε να κρέμεται ένα μικροσκοπικό καρτελάκι «made in China» από την άκρη του ιού, το αποτέλεσμα θα ήταν το ίδιο. Αυτήν τη στιγμή είναι εκεί έξω και πρέπει να κάνουμε κάτι γι’ αυτό.
Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι η θεωρία από την πράξη έχει συχνά τεράστια απόσταση. Είναι πολύ διαφορετικό να μιλάει κανείς για τα μέτρα που θα έπαιρνε σε μια θεωρητική κατάσταση και τα μέτρα που τελικά παίρνει σε πραγματικό χρόνο. Ποια ήταν η κατάσταση που αντιμετώπιζε ο κόσμος στην αρχή του 2020; Κανείς δεν μπορούσε να μας πει με βεβαιότητα. Ποια θα ήταν η πορεία της όποιας κατάστασης σύμφωνα με όσα δεδομένα ήταν διαθέσιμα; Το μόνο που μπορούσαν να κάνουν οι επιστήμονες ήταν να προβλέψουν. Πότε όμως μπήκαν στη διαδικασία;
Αν θυμηθούμε όταν ξέσπασε η πανδημία στην Κίνα, οι Κινέζοι προσπάθησαν να την κρατήσουν μυστική για απαγορευτικά μεγάλο διάστημα. Αργότερα, όταν τα ΜΜΕ ξεκίνησαν να προβάλλουν δειλά δειλά όλα όσα συνέβαιναν στη μακρινή Κίνα, ο υπόλοιπος κόσμος και πολύ περισσότερο οι υγειονομικά θωρακισμένες Ευρώπη και Αμερική παρακολουθούσαν, όπως θα παρακολουθούσαν μια ταινία στον κινηματογράφο.
Εδώ και πολλές δεκαετίες, ο δυτικός κόσμος είναι τόσο καλά εμβολιασμένος και έχει τόσο προηγμένες φαρμακευτικές λύσεις που σενάρια όπως μια πανδημία δεν είναι αναμενόμενα.
Ο κόσμος παρακολουθούσε αμέριμνος τον Li Wenliang, που κατηγορήθηκε για ψευδή νέα, να πεθαίνει τελικά από την ασθένεια σε ηλικία 34 ετών, ενώ στον πίνακα ανακοινώσεων πτήσεων στο αεροδρόμιο της Γουχάν υπήρχαν πάνω από 67 πτήσεις ανά έξι μόνον ώρες. Όταν έγινε προφανές ότι ο ιός πέρασε την πόρτα δημοφιλών προορισμών, ήταν πλέον αργά. Η αόρατη διασπορά του έγινε αντιληπτή μόνο κατόπιν του τραγικού της αποτελέσματος.
Σε αυτό το σημείο αναδείχθηκαν οι παθογένειες της ακολουθούμενης φαρμακευτικής πολιτικής. Η πλειονότητα των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης αντιμετώπισε ελλείψεις σε φάρμακα πρώτης γραμμής και ιατροφαρμακευτικό εξοπλισμό. Αιτία ήταν η διασάλευση της εφοδιαστικής αλυσίδας και η εξάρτηση των χωρών της ΕΕ από εισαγωγές φαρμάκων από τρίτες χώρες χαμηλού κόστους, όπως η Ινδία και η Κίνα.
Αντιθέτως, η χώρα μας δεν αντιμετώπισε αντίστοιχες ελλείψεις σε φάρμακα, χάρη στην ύπαρξη ισχυρής εγχώριας παραγωγής φαρμάκου. Οι ελληνικές φαρμακοβιομηχανίες συνέβαλαν στην κάλυψη των αναγκών περισσοτέρων από 3 εκατομμυρίων ασθενών σε φάρμακα, ενώ υπάρχει αρκετό απόθεμα για την αντιμετώπιση έκτακτων μελλοντικών καταστάσεων.
Η θετική αντίδραση της Ελλάδος όμως εκείνη την περίοδο δεν οφείλεται μόνο στις ελληνικές φαρμακοβιομηχανίες. Η χώρα αντέδρασε έγκαιρα λαμβάνοντας μέτρα περιορισμού της διασποράς του κορονοϊού και υγειονομικά διαχειρίστηκε επαρκώς την κρίση.
Μεγάλος αριθμός άρθρων από τον εγχώριο και τον διεθνή Τύπο περιγράφουν μια όσο το δυνατόν αψεγάδιαστη προσπάθεια περιορισμού του φαινομένου –αν συνυπολογίσει κανείς την πλειάδα των αστάθμητων παραγόντων και την αβεβαιότητα της αντίδρασης μετά από κάθε δράση–, ενώ όλη η υπόλοιπη Ευρώπη είχε σαφώς χειρότερη εικόνα τόσο στον τομέα της περίθαλψης όσο, στις περισσότερες περιπτώσεις, και στον οικονομικό τομέα. Το πρώτο στοίχημα λοιπόν κερδήθηκε, εφόσον ο στόχος ήταν να ισοπεδώσουμε την καμπύλη, δηλαδή, κάθε δεδομένη χρονική στιγμή, τα ενεργά κρούσματα (όσοι νοσούν) να είναι σχετικά λίγα και κατά συνέπεια, όσα από αυτά χρήζουν μηχανικής υποστήριξης, να είναι τόσο λίγα ώστε να καλύπτονται από το σύστημα υγείας της χώρας.
Για να φτάσουμε στο σήμερα, φθινόπωρο του 2020, όπου ξεκινάει μια δεύτερη έξαρση του ιού και η Ευρώπη αγωνίζεται να συγκρατήσει μια απότομη άνοδο κρουσμάτων με νέα μέτρα. Στα μέσα Σεπτεμβρίου το Ισραήλ καταγράφει από τα υψηλότερα ποσοστά θανάτων στον κόσμο και επιβάλλει δεύτερο γενικό lockdown.
Στα μέσα Οκτωβρίου η Τσεχία επιβάλλει μερικό lockdown για τρεις εβδομάδες. Την ίδια στιγμή η Ολλανδία ανακοινώνει μερικό lockdown και υποχρεωτική χρήση μάσκας σε δημόσιους εσωτερικούς χώρους.
Υπολογίζεται ότι τα νοσοκομεία στο Παρίσι θα έχουν φτάσει το 90% της πληρότητας των κλινών εντατικής θεραπείας μέχρι το τέλος του Οκτωβρίου και πόλεις που θεωρούνται hotspots, συμπεριλαμβανομένου του Παρισιού, αναμένεται να επιβάλουν απαγόρευση νυχτερινής κυκλοφορίας.
Τέλος, η Ιταλία εφαρμόζει τη χρήση μάσκας και σε εξωτερικούς χώρους και η Γερμανία καταγράφει 5.000 κρούσματα ημερησίως για πρώτη φορά μετά τον Απρίλιο. Εν τω μεταξύ, οι εισαγωγές στο νοσοκομείο αυξάνονται απότομα σε πολλές χώρες.
Στην Ελλάδα ο περιορισμός της διασποράς επιχειρήθηκε με το κλείσιμο των καταστημάτων εστίασης και των μπαρ στις 12:00 π.μ., με μείωση δηλαδή του χρόνου που ο ιός έχει την ευκαιρία να μεταδοθεί από έναν φορέα σε κάποιον δέκτη. Το ίδιο μέτρο πήραν και πολλές άλλες χώρες προκειμένου να αποφευχθεί ένα περιορισμένο και ακόμη χειρότερα, ένα γενικευμένο lockdown. Αυτό ασφαλώς έγινε με την προϋπόθεση ότι μετά τα μεσάνυχτα ο κόσμος θα πάει στο σπίτι του. Όχι γιατί του το επιβάλλει κάποιος. Γιατί πρέπει.
Εφόσον δεν υπήρχε το αυστηρό πλαίσιο της άνοιξης όμως, οι υπεράνω συστάσεων Ρασκόλνικοφ της Ελλάδος ξεχύθηκαν σε πάρκα και πλατείες. Ανυπομονησία να γίνει όλο αυτό κάτι που αφορά το παρελθόν, άγνοια και αλαζονεία που υποτιμά δεκαετίες σπουδών ανθρώπων στο αντικείμενο, εγκληματική αδιαφορία για το ότι η διασπορά δεν οδηγεί μόνο στον θάνατο κάποιους άλλους, γηραιότερους ίσως (για τους οποίους δεν ενδιαφέρονται), αλλά και στην επιβολή ενός δεύτερου lockdown, που θα κατέστρεφε την οικονομία (για την οποία σίγουρα ενδιαφέρονται). Τα αποτελέσματα στους αριθμούς που αφορούν τη νόσο φαίνονται στις καθημερινές ανακοινώσεις.
Οι επιστήμονες λοιπόν θα πρέπει να έχουν πυγμή. Θα πρέπει να πιέσουν για την επιβολή και όχι την απλή σύσταση των επιμέρους μέτρων που λαμβάνονται. Έτσι κι αλλιώς, φαίνεται πλέον ότι οδεύουμε προς ένα αίσιο τέλος.
Η πιο σοβαρή διαφορά μας από το 1918 είναι η τεχνολογική μας ανάπτυξη. Από τους πρώτους κιόλας μήνες της πανδημίας βγήκαν στο προσκήνιο έρευνες που τρέχουν έτσι κι αλλιώς σε εργαστήρια ανά τον κόσμο για την αντιμετώπιση ιογενών λοιμώξεων. Με τις κατάλληλες τροποποιήσεις στον στόχο τους, ευθυγραμμίστηκαν στο να επιζητούν την παραγωγή εμβολίων που αφορούν την πρόληψη καθώς και φαρμακευτικών παρασκευασμάτων που αφορούν τη θεραπεία της νόσου COVID-19.
Αυτήν τη στιγμή, οι εταιρείες Moderna, Pfizer σε σύμπραξη με τις BioNTech και Fosun Pharma, Astra Zenecca σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και η Johnson & Johnson βρίσκονται στην
τελική φάση της έρευνας για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα του εμβολίου που ετοιμάζουν η καθεμία.
Όλα δείχνουν ότι μέχρι το τέλος του 2020 ένα ή και περισσότερα από αυτά θα έχουν πάρει έγκριση από τους αρμόδιους οργανισμούς διασφάλισης της δημόσιας υγείας και θα ξεκινήσουν την παραγωγή τους, έτσι ώστε παραπάνω από δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι να έχουν τη δυνατότητα να εμβολιαστούν μέχρι και το τέλος του 2021.
Αν αναλογιστεί κανείς ότι προτεραιότητα θα δοθεί στους επαγγελματίες υγείας και τις ευπαθείς ομάδες, ο κόσμος ίσως να είναι σε θέση να επανέλθει στους κανονικούς του ρυθμούς πολύ νωρίτερα. Έως τότε, θα πρέπει να κρατήσουμε την οικονομία μας ανοιχτή και τα νοσοκομεία μας με όσο το δυνατόν λιγότερη επιβάρυνση.
Για να γίνει αυτό, δυστυχώς δεν μπορεί ο καθένας μας να κάνει αυτό που πιστεύει. Οι οδηγίες δίνονται από ειδικούς και ισχύουν για όλους. Από τη στιγμή που θα παρέλθει όλο αυτό, θα έχουμε χρόνο να συζητάμε, να διαφωνούμε και να συγκρουόμαστε. Απλά τώρα δεν είναι η ώρα.
Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ