ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ
Κυκλοφορεί στις 21/10 η μελέτη της Χριστίνας Ι. Αργυροπούλου «Καζαντζακικά Μελετήματα» για το έργο του Ν. Καζαντζάκη σε επιλεγμένους άξονες, αναδεικνύοντας το τι και το πώς της γραφής του.
ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΣΤΙΣ 21 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2020
Απόσπασμα βιβλίου
Στο Κεφάλαιο Β του βιβλίου με τίτλο «ΜΕΛΕΤΕΣ ΣΕ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ», η Χριστίνα Αργυροπούλου αναλύει τους πολιτισμικούς κώδικες στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά».
4. Πολιτισμικοί κώδικες στο έργο του Ν. Καζαντζάκη Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά
4.1. Εισαγωγικά στοιχεία.
Με τον όρο «πολιτισμικοί κώδικες» εννοούμε συστήματα συμπεριφοράς και αξιών, που, μέσα από λεκτικά στοιχεία ή κειμενικές δομές, μεταφέρουν νοήματα με τη συνδυαστική οργάνωση σε συνταγματικό και παραδειγματικό επίπεδο, με τη λειτουργία της γλώσσας, με τις δηλώσεις και τις συνδηλώσεις, με την πολλαπλότητα των συμφραζομένων, τις αντιθέσεις, τις δυαδικές επιλογές, τη σημειωτική του χώρου και του χρόνου και όλων εκείνων των στοιχείων, τα οποία δημιουργούν συστήματα επικοινωνίας μέσα από τα συστήματα σημασίας. Οι πολιτισμικοί κώδικες μεταφέρουν πληροφορίες για τη ζωή, για τα ήθη και έθιμα, για τις αξίες και απαξίες, για τους θρύλους και τους μύθους, για τη θρησκεία, για την ιστορία, για τις οικογενειακές και τις κοινωνικές σχέσεις των ανθρώπων σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, για τους ρόλους των φύλων σε συγκεκριμένες κοινωνίες κ.ά. Η σημειωτική ως κατεξοχήν διεπιστημονικός κλάδος μελετάει όλα τα κείμενα σε εύρος και βάθος με τις δικές της επιστημονικές μεθόδους. Οι εγκιβωτισμένοι στίχοι, η μουσική, η αυθεντική ομιλία ως ευθύς λόγος ή διάλογος, τα διακείμενα, η δυαδική αντίθεση, τα ονόματα – σύμβολα και, γενικά, το λογοτεχνικό κειμενικό σύμπαν, με τη σημειωτική του λειτουργία, εμπεριέχει πολιτισμό και πολιτισμικές στάσεις. Στη λογοτεχνία, ως γνωστόν, συνυπάρχουν πολλοί κώδικες (κοινωνικοί, οικονομικοί, ιστορικοί – ατομικοί και συλλογικοί – ιδεολογικοί, λαϊκή σοφία και κοσμοθεωρία), που συγκροτούν το κειμενικό σύμπαν με τις αξίες και με τα πολιτισμικά του φορτία. Συνεπώς, κάθε κείμενο και ιδιαίτερα το λογοτεχνικό έχει ένα πλήθος σημείων και κωδίκων, που αναδεικνύονται από τη διαλεκτική σχέση κειμένου – αναγνώστη. Ακόμα, η λογοτεχνία ενσωματώνει στους σημασιοδοτικούς μηχανισμούς της και εξωλογοτεχνικούς κώδικες από το κοινωνικό και πολιτισμικό της περιβάλλον, που είναι φορείς της κουλτούρας της αντίστοιχης κοινωνίας, καθώς ο συγγραφέας λειτουργεί ως συλλογικό υποκείμενο και μεταφέρει στο έργο του – πέρα από τις προσωπικές του ιδέες και αντιλήψεις – ιδέες, αξίες και προθέσεις της κοινωνίας του. Στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη ερευνώνται οι πολιτισμικοί κώδικες με την πλατιά έννοια της «κουλτούρας» ως υπόστασης με συγκεκριμένα πολιτισμικά γνωρίσματα και με αδιάλειπτη αυτοσυνειδησία μιας συγκεκριμένης ομάδας. Δηλαδή, ανιχνεύονται η εντοπιότητα, ο τρόπος ζωής, οι αξίες και ιδεολογίες, η θέση της γυναίκας, ο λόγος των κειμενικών ηρώων με το πολιτισμικό τους φορτίο, π.χ. ο λόγος του Ζορμπά και του αφεντικού ως φορέων πολιτισμού με την τεχνική της αντίστιξης, ο λόγος του παππού, του γέρου, της γριάς, του δασκάλου, του παπά, της γυναίκας και άλλων ηρώων της αφήγησης. Επίσης, η αναφορά στην ιστορία ως ανάμνηση ή ως ατομικό και συλλογικό βίωμα και οι κοινωνικοί κώδικες συνδέουν ή αντιπαραθέτουν τα συλλογικά υποκείμενα (π.χ. στην περίπτωση της χήρας έχουν άλλη άποψη και στάση ο Ζορμπάς και ο Καζαντζάκης και άλλη οι ντόπιοι) και δίνονται από τον συγγραφέα δυναμικά με τη δημοτική γλώσσα και τα κρητικά ιδιώματα. Όλα αυτά είναι ενταγμένα σ’ ένα πλέγμα σχέσεων ατόμων και κοινωνικών ομάδων, που φωτίζονται από τις εγκιβωτισμένες μικροϊστορίες των ανθρώπων σε τόπο και χρόνο, με τα μοτίβα και τους κώδικές τους και με τη σημειωτική των δυαδικών σχέσεων. Παρατηρούμε ότι οι ιδέες, ως λόγος και στοχασμός, και οι μεταφυσικές αγωνίες δίνονται μέσα από την καθημερινή ομιλία ως κώδικες επικοινωνίας, ως κοσμοείδωλα της ντόπιας ή και της ευρύτερης και διαχρονικής κουλτούρας μέσα από τα ονόματα – σύμβολα, από ήθη και έθιμα, από ιδεολογικούς κώδικες με την «πληθυντικότητα των νοημάτων» τους. Δηλαδή, στα έργα Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, Αναφορά στον Γκρέκο, Ο Καπετάν Μιχάλης κ.ά., ονόματα – σύμβολα, μοτίβα, λεκτικές επιλογές, ιδέες, στάσεις και καταστάσεις, διακείμενα, λαϊκός λόγος, τρόπος ζωής ως δράση και αντίδραση, όλα λειτουργούν ως δείκτες και κώδικες πολιτισμικοί, ενταγμένοι στο κειμενικό περιβάλλον. Αυτοί οι δείκτες και οι κώδικες συγκροτούν την εντοπιότητα, την ταυτότητα και τον πολιτισμό ενός λαού, σε τόπο και χρόνο, ως ουσιαστική δρώσα δύναμη και ως αυθεντική ζωή. Ο συγγραφέας δεν παρουσιάζεται ως νοσταλγός ενός ‘‘ωραιοποιημένου’’ παρελθόντος (όπως παρατηρείται στο Ταξιδεύοντας στον Μοριά), αλλά ως ένας αυθεντικός άνθρωπος με τα βιώματά του και με εκείνα των άλλων, που τα ένιωσε δικά του. Έτσι έχουμε έναν αφηγητή υποκειμενικό και συγχρόνως παντογνώστη στο έργο Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, με τη σημειωτική του τίτλου του ως «Βίος και Πολιτεία». Αυτός ο τίτλος έχει θετική και αρνητική φόρτιση, όπως καταδεικνύεται και κειμενικά όταν ο χωρικός αναφερόμενος στη μαντάμ Ορτάνς λέει με νόημα: «Βίος και πολιτεία. Πήδηξε πολλά παλούκια». Άλλωστε, και η δράση του Ζορμπά, ως ετερότητα σκέψης και πράξης, ως παράτολμου ανθρώπου με τη δική του ηθική και νοοτροπία, συγκροτεί τον τίτλο «Βίος και Πολιτεία», όπως και οι αφηγούμενες μικροϊστορίες άλλων ηρώων, οι οποίοι, με τη δράση και την αντίδρασή τους, έχουν άλλοτε θετική και άλλοτε αρνητική φόρτιση ως ατομικοί και συλλογικοί πολιτισμικοί κώδικες και δείκτες με τις παλίμψηστες σηματοδοτήσεις τους, που συνθέτουν στοιχεία της κουλτούρας και της ταυτότητάς τους σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο.
Λίγα λόγια για τη συγγραφέα
Η Χριστίνα Αργυροπούλου γεννήθηκε στο Σκούρα Πατρών, φοίτησε στο ΑΠΘ και στη συνέχεια στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Υπηρέτησε ως φιλόλογος για πολλά χρόνια στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και ως Σχολική Σύμβουλος. Επίσης, υπηρέτησε στο Υπουργείο Παιδείας της Πολιτείας της Victoria στη Μελβούρνη και στο Ευρωπαϊκό Σχολείο του Λουξεμβούργου και δίδαξε ευρωπαϊκό Baccalaureate.
Από το 2000 μετακινήθηκε στην τριτοβάθμια εκπαίδευση έως και το 2007, καθώς εξελέγη για την έδρα της Συμβούλου στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Είναι Δρ. Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Βρυξελλών (ULB) με θέμα: «Η Γλώσσα στην ποίηση του Ε. Κακναβάτου, η Γραμματική και οι λειτουργίες της ποιητικής γλώσσας».
Έχει DEA, Διδασκαλείο Μ.Ε., επιμορφώσεις και πλούσιο ερευνητικό έργο στη ΝΕ Λογοτεχνία και τη ΝΕ Γλώσσα. Έχει και πλούσιο συγγραφικό έργο, σχολικά βιβλία: Nέα Eλληνικά TEE, Λεξικό ΚΕΔΑ, Λέξεις και Εικόνες, Πολυθεματικό Βιβλίο Γυμνασίου για την Ευέλικτη Ζώνη. Ατομικά βιβλία: Διδακτική της Ιστορίας, εκδ. Παύλος, Η διαθεματικότητα στα Φιλολογικά Μαθήματα, εκδ. Μεταίχμιο, Η Ανθολογημένη Ποίηση στο Γυμνάσιο και το Λύκειο, εκδ. Ταξιδευτής, Τα Γυναικεία Πορτρέτα στα Ομηρικά Έπη, εκδ. Γαβριηλίδης, 2013, Ποίηση: Η Λέξη και η Άβυσσος, εκδ. Γαβριηλίδης 2015, Η Ποιητική του Χώρου στα Ομηρικά Έπη, εκδ. Γαβριηλίδης 2016, Σε πρώτο πρόσωπο, εκδ. Γαβριηλίδης 2018, Εισαγωγή σε συλλεκτική έκδοση Ο Γύρος του Κόσμου σε 80 ημέρες του Ιουλίου Βερν, μετάφραση Ν. Καζαντζάκη του 1931, εκδ. Μουσείο Ν. Καζαντζάκη, το θεωρητικό μέρος για τη διδασκαλία της ΝΕ Γλώσσας σε σχολικό υλικό για παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, εισαγωγή για τον Κοραή στο βιβλίο Κοραής, Σταντάλ, Σατωμπριάν, επιμ. Τ. Τσαλίκη – Μηλιώνη, εκδ. Νήσος 2018.
Έχει πλούσιο αρθρογραφικό έργο και ως συνταξιούχος συμμετέχει σε Συνέδρια, Σεμινάρια και Ημερίδες με άρθρα της, γράφει ποίηση και συγγράφει βιβλία για τον ομηρικό πολιτισμό και για νεοέλληνες ποιητές και πεζογράφους.