Π. Αδαμίδης: Ψέματα και αλήθειες για τον Κοινοτικό Προϋπολογισμό
Του
ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΥ ΑΔΑΜΙΔΗ
Δικηγόρου, LL.M (Harvard’ 95), ΔΝ, αν. Καθηγητή
Κοινοτικού Δικαίου, Προμηθειών και Διεθνών Σχέσεων
στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων
Ήταν μια μάχη διαρκείας. Ένας επώδυνος τοκετός που καρποφόρησε. Κράτησε τέσσερις μέρες. Δεν ήταν και λίγα τα μέτωπα. Ούτε επαναλήφθηκαν μοτίβα του παρελθόντος. Το Brexit κατ’ αρχήν, όσο και να το λησμονούμε, έριχνε τη σκιά του. Ήταν η πρώτη μεγάλη σπαζοκεφαλιά. Συνεπάγεται μια τρύπα ύψους 10 τουλάχιστον δισ. στους ετήσιους κοινοτικούς πόρους.
Την ίδια στιγμή οι ανελαστικές ανάγκες για την Κοινοτική Αγροτική Πολιτική και τις Πολιτικές Συνοχές έπρεπε να περιφρουρηθούν ως κόρη οφθαλμού. Έγινε και γκρουπ χωρών για τον σκοπό αυτό. Η πολυπαραμετρική εξίσωση δεν εξαντλούνταν εδώ.
Υπάρχει και το ρήγμα μεταξύ των «παλαιών» και των «νέων» χωρών. Ιδιαίτερα τις κεντρικές και τις ανατολικές. Με θεματική που ξεκινά από τους διαφορετικούς συντελεστές ενισχύσεων, για κάθε εκτάριο γης, μέχρι την υπαρξιακή ανησυχία για τον «εξ Ανατολών, ρωσικό κίνδυνο» και τον σεβασμό των αρχών του κράτους δικαίου και τις προτάσεις για τη διασύνδεσή του, μέσα από μια μορφή αιρεσιμότητας -conditionality στην κοινοτική αργκό–, με τις εκταμιεύσεις των κοινοτικών κονδυλίων.
Από κοντά και οι πιέσεις για να δοθεί έμφαση σε νέα πεδία, όπως η κλιματικά ουδέτερη οικονομία, η έρευνα και η τεχνολογία, η τεχνητή νοημοσύνη και οι προκλήσεις του ανταγωνισμού από Αμερική και Κίνα αλλά και η ανάγκη να αναδειχθούν κοινές υποδομές άμυνας και αποτελεσματικής φύλαξης των συνόρων και διαχείρισης των μεταναστευτικών ροών.
Και μετά ήρθε ο κορονοϊός, που έφερε τα πάνω κάτω. Και νέκρωσε τα πάντα. Ένας πραγματικός ζόφος, που προϊδεάζει για ύφεση σε ποσοστά σοκ. Που βυθίζει τις χώρες του Νότου και την οικονομία τους και σε πρώτο χρόνο ακυρώνει την τουριστική βιομηχανία, που για άλλες είναι μια ουσιώδης πηγή εσόδων και για άλλες, όπως η χώρα μας, ο άξονας κίνησης της οικονομικής και παραγωγικής δραστηριότητας.
Το παζλ αυτό έπρεπε να συνθέσουν οι επικεφαλής κρατών και κυβερνήσεων, με εφαλτήριο και σημείο αναφοράς τον άξονα Γερμανίας και Γαλλίας. Ο αναγκαίος κακός ήταν κατά βάση οι φειδωλές χώρες του Βορρά. Όπως τονίστηκε από τους αναλυτές και τους παρατηρητές, οι εμμονές και οι δογματισμός τους αναπλήρωσαν τη βρετανική πολιτική και στάση. Πρωταγωνιστικό ρόλο διαδραμάτισε ο ολλανδός πρωθυπουργός.
Στο τέλος της ημέρας είχαμε ένα μνημειώδες αποτέλεσμα. Ένας Κοινοτικός Προϋπολογισμός ύψους 1,074 τρισ. ευρώ, σε ορίζοντα επταετίας. Αλλά και το Ταμείο Ανάταξης, με σκοπούμενα διαθέσιμα ύψους 750 δισ. ευρώ. Θα εξασφαλιστούν μέσα από δανεισμό από τις διεθνείς χρηματαγορές, με εχέγγυο τη διαφορά μεταξύ της οροφής των ιδίων πόρων, που μπορεί να αντλήσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ο Κοινοτικός Προϋπολογισμός και τα μέχρι σήμερα καταβαλλόμενα. Θα αποπληρωθούν έως το 2058, με έναρξη καταβολής μετά την επόμενη πενταετία.
Στο πλαίσιο αυτό ενδέχεται να διευρυνθούν οι πηγές εσόδων του κοινοτικού οικοδομήματος, μέσα από την επιβολή τέλους για τα πλαστικά μιας χρήσης, σε πρώτο χρόνο, με την προοπτική αντίστοιχων τελών-φόρων που θα σχετίζονται με τις ψηφιακές συναλλαγές, το «χρηματιστήριο ρύπων» και το διασυνοριακό αποτύπωμα των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
Το επίτευγμα είναι αναμφισβήτητα μεγάλο. Σημειολογικά είναι μεγάλη νίκη η συλλογική ανάληψη δανειακών υποχρεώσεων για την κάλυψη των αναγκών των κρατών-μελών και ιδιαίτερα όσων έχουν πληγεί βαρύτερα από την πανδημία. Κάπου εκεί ξεκινούν και τα συζητήσιμα σημεία. Τα «μικρά γράμματα» στις πολυσέλιδες δανειακές συμβάσεις. Από τα 750 δισ. του Ταμείου Ανάταξης (Recovery Fund), τα 390 δισ. αποτελούν επιχορηγήσεις στα κράτη-μέλη. 312,5 από αυτά θα πέσουν άμεσα στις εθνικές οικονομίες. Με βάση όμως τα εθνικά σχέδια ανασυγκρότησης που θα υποβληθούν.
Πρώτο κομβικό σημείο προβληματισμού και μελέτης. Εύλογο είναι ότι κανείς δεν σου δίνει χρήματα αν δεν ξέρει πώς θα τα χρησιμοποιήσεις. Και αυτό δεν μπορεί να γίνει ούτε εν κενώ ούτε αφηρημένα. Ο σκοπός είναι να διατηρηθεί μια παραγωγική υποδομή, που θα επιτρέψει την επαναφορά της οικονομίας.
Προκειμένου να μην απαιτηθούν πολλαπλάσιες δαπάνες και θυσίες για τη διάσωσή της σε ένα επόμενο στάδιο. Στο πλαίσιο πάντα του κοινοτικού οικοδομήματος. Κάτι, δηλαδή, σαν τα στάδια πρόληψης και δραστικής επέμβασης στη φαρμακευτική αγωγή. Για να αποφευχθούν τα χειρότερα. Πέρα όμως από τους επαληθεύσιμους στόχους, τα ορόσημα των εθνικών σχεδίων δράσης, ζητούμενο είναι αν συνοδεύονται και από προϋποθέσεις. Τις λεγόμενες, όπως έχουν κατά καιρούς αναφερθεί, διαρθρωτικές προσαρμογές. Και σε τι αυτές συνίστανται; Όταν ειδικά οι χώρες που βίωσαν Μνημόνια έχουν πικρή εμπειρία από διαρθρωτικές αλλαγές.
Ο δρόμος της εκταμίευσης των κονδυλίων της ανάταξης έχει συνέχεια. Καθιερώθηκε και σχετικός μηχανισμός, που δίνει τη δυνατότητα σε κάθε κράτος-μέλος, να αμφισβητήσει το εθνικό πρόγραμμα δράσης άλλου κράτους-μέλους και τα ορόσημα υλοποίησής του. Και να φέρει το ζήτημα για έλεγχο και απόφαση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Μια διαδικασία με σφιχτό ορίζοντα ολοκλήρωσης τριών μηνών, που η ενεργοποίησή της, ωστόσο, είναι ικανή να καταβυθίσει την πιστοληπτική ικανότητα του αμφισβητούμενου κράτους-μέλους στις χρηματαγορές και να δυναμιτίσει συνολικά το Ταμείο Ανάταξης και τη λειτουργία του. Χρειάζεται, κατά τούτο, διαρκής επαγρύπνηση και διαπραγματευτική δεινότητα. Αλλά και ετοιμότητα των κοινοτικών υπηρεσιών σε δυνητικές πηγές ανάφλεξης και υπονόμευσης της κοινοτικής αλληλεγγύης, που μπορούν να επηρεαστούν από ευρύτερες διεθνείς ανακατατάξεις, συσχετισμούς και προτεραιότητες.
Κατά τα άλλα, για τη χώρα μας η κατά τι μείωση των πόρων για την Κοινή Αγροτική Πολιτική και τις Πολιτικές Συνοχής δεν είναι καταρχήν ευχάριστη, αλλά είναι και η ελάχιστα οδυνηρή, τηρουμένων των αναλογιών και των πολυσύνθετων αναγκών και προκλήσεων. Είναι θετική η ενίσχυση των πόρων για την πολιτική ασφάλειας των συνόρων, αν και υπολείπεται των προτάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ενώ ανάμεικτα είναι τα αισθήματα για τη διατήρηση στα ίδια επίπεδα των πόρων για τη μετανάστευση, την ανάπτυξη και τη διεθνή συνεργασία και βοήθεια. Οι πιέσεις που δεχόμαστε και θα δεχθούμε προοιωνίζονται έντονες και θα πρέπει να είμαστε σε ετοιμότητα να διεκδικήσουμε πρόσθετα κονδύλια.
Οι αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τον Κοινοτικό Προϋπολογισμό και το Ταμείο Ανάταξης είναι σπουδαίες για την προοπτική της Ευρώπης. Αποτελούν την απαρχή μιας δοκιμασίας διακρατικών σχέσεων και θεσμών. Για τη χώρα μας δημιουργούν ευκαιρίες. Χωρίς αυτονόητα αποτελέσματα. Με παραμέτρους που πρέπει να κυνηγηθούν και να διεκδικηθούν. Ιδιαίτερα μέσα σε ένα κλίμα δυσπιστίας, που μπορεί να ενταθεί από τις προβλέψιμες δυσκολίες, όπως ένα δεύτερο κύμα της πανδημίας, αλλά και τις μη διαχειρίσιμες, με τις υπάρχουσες επιλογές, συνέπειες της ύφεσης. Είναι συνθήκες που παραπέμπουν σε καραδοκούντες λύκους. Σίγουρα δεν προσφέρονται για πανηγυρίζοντες αμνούς.