Η θρησκευτικο-ιστορική και πολιτικο-πολιτιστική διάσταση της μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί
-Απορίες για τη στάση της χριστιανικής Ευρώπης
Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Eξέπληξε η χαλαρή αντίδραση των μη ορθοδόξου δόγματος Εκκλησιών στην απόφαση του τουρκικού Ανώτατου Διοικητικού Δικαστηρίου, που ασμένως αποδέχθηκε ο Πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν, για μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε ισλαμικό τέμενος.
Ιδιαίτερη εντύπωση προκάλεσε η σχεδόν σιγή της Καθολικής Εκκλησίας, η οποία έχει κοινές καταβολές με την Ορθόδοξη και ελάχιστες δογματικές διαφορές, με τον Πάπα Φραγκίσκο να περιορίζεται, κατά την καθιερωμένη ευλογία των πιστών μετά τη θεία λειτουργία στην πλατεία του Αγίου Πέτρου, σε απλή έκφραση λύπης και λίγα δάκρυα που κύλησαν από τα μάτια του, όπως ανέφεραν τα τηλεοπτικά δίκτυα, που, προφανώς, τα είδαν με τη βοήθεια των τηλεφακών.
Ασφαλώς, ο προκαθήμενος της Καθολικής Εκκλησίας γνωρίζει πολύ καλά τη σημασία της τουρκικής ενέργειας, όπως και τις πιθανές επιπτώσεις στις σχέσεις μεταξύ του μουσουλμανικού με τον χριστιανικό κόσμο. Πολύ πιθανό να επιδράσει αρνητικά στον διαθρησκευτικό διάλογο, που ήταν πρωτοβουλία του Πολωνού Πάπα Ιωάννη του 23ου, με σκοπό την προσέγγιση μεταξύ των επίσημων μονοθεϊστικών θρησκειών, που υμνούν τον Θεό ως δημιουργό του ανθρώπου και του κόσμου. Επιφανής ορθόδοξος επίσκοπος, ευρείας μόρφωσης και γνώσεων, που συμμετέχει στον διάλογο, μου έλεγε ότι οι εκπρόσωποι του Ισλάμ που μετέχουν στις σχετικές συναντήσεις σχεδόν πάντα συμφωνούν για τον αλληλοσεβασμό μεταξύ των θρησκειών και ότι τις εκφράζει, αλλά όταν επιστρέφουν στις πατρίδες τους δεν διστάζουν να ευλογούν από τα τεμένη ακόμη και τους τζιχαντιστές.
Ο σημερινός Πάπας σίγουρα γνωρίζει και τις απόψεις του προκατόχου του Πάπα Βενέδικτου για την Τουρκία, τις οποίες και είχε εκφράσει με την ευκαιρία της υιοθέτησης της Συνταγματικής Συνθήκης της ΕΕ, όπως και της απόδοσης καθεστώτος υποψήφιας προς ένταξη χώρας. Δημόσια είχε εκφράσει την αντίθεσή του, με το αιτιολογικό ότι αν η Τουρκία καθίστατο πλήρες μέλος, θα αναλάμβανε την προστασία και την προώθηση των μουσουλμανικών αξιών και αντιλήψεων στην καθημερινότητα των πολιτών που ζουν στην Ευρώπη, γεγονός που μοιραία θα οδηγούσε στη σταδιακή απώλεια της θρησκευτικής και πολιτιστικής ταυτότητας της χριστιανικής Ευρώπης.
Από ιστορικής πλευράς, καθολικοί και διαμαρτυρόμενοι γνωρίζουν ότι ο Ναός της Αγίας Σοφίας θεμελιώθηκε επί Ιουστινιανού, ο οποίος ήταν αυτοκράτορας της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Κατά ιστορικές μαρτυρίες, ήταν περιορισμένες οι γνώσεις του όσον αφορά την ελληνική γλώσσα, το δε μνημειώδες έργο του με την κωδικοποίηση του Ρωμαϊκού Δικαίου, όπως αι Πανδέκται και αι Νουβέλαι, γράφτηκε στα λατινικά και στη συνέχεια μεταφράστηκε στα ελληνικά. Άρα ο Ναός της Σοφίας είναι κοινό μνημείο θρησκευτικής και ιστορικής αναφοράς του χριστιανικού κόσμου Ανατολής και Δύσης. Αποτελεί, δε, όπως επισήμανε η ιστορικός και ακαδημαϊκός κ. Ευθυμίου σε πρόσφατη τηλεοπτική συνέντευξή της, εμβληματικό μνημείο για όλους τους χριστιανούς, ανεξαρτήτως δογματικής πίστης. Κατά συνέπεια, θα περίμενε κανείς μια πιο στιβαρή αντίδραση όλων απέναντι στην τουρκική προκλητικότητα.
Να βρίσκεται, άραγε, ο χριστιανικός κόσμος και γενικότερα η Δύση σε κατάσταση παρακμής; Η πολιτιστική διάσταση σχετίζεται με το γεγονός ότι η Τουρκία αγνοεί, προφανώς σκόπιμα, ότι ο Ναός της Αγίας Σοφίας έχει κηρυχθεί από την UNESCO Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς και ο σεβασμός είναι αυτονόητος. Ο μη σεβασμός στα Μνημεία αυτά ισοδυναμεί με μη σεβασμό της έννοιας του πολιτισμού εν γένει. Από καθαρά πολιτική άποψη, εκείνο που θα μπορούσε να επισημανθεί είναι ότι το καθεστώς Ερντογάν αγνόησε τις πιθανές διεθνείς αντιδράσεις, τις οποίες σίγουρα ανέμενε, όπως και ότι θα καταγράφονταν στο απρόβλεπτο των πρωτοβουλιών και των πράξεών του.
Για τα κίνητρα που πιθανότατα τον ώθησαν να μετατρέψει την Αγία Σοφία σε μουσουλμανικό τέμενος έχουν γραφεί, θα γραφούν και θα ακουσθούν πολλές απόψεις. Σίγουρα αποσκοπεί στην ικανοποίηση του αισθήματος του μουσουλμανικού στοιχείου της χώρας του, που αποτελεί το συντριπτικό μέρος του πληθυσμού, όπως και να εναντιωθεί στους Κεμαλιστές και στην ιδεολογία του Κεμαλισμού, που θέλει την Τουρκία προσανατολισμένη στον Δυτικό Κόσμο και τις αξίες του. Όμως η μετατροπή της Τουρκίας από ένα κοσμικό κράτος σε ισλαμικό δεν συμβιβάζεται με τις αρχές και αξίες της Δύσης και καθιστά την ευρωπαϊκή προοπτική αδύνατη.
Αυτό όμως που πρέπει να απασχολήσει τους δυτικούς, στο σύνολό τους, είναι η ανοχή που σημειώνεται έναντι των παραβατικών συμπεριφορών του τούρκου Προέδρου. Ανοχή που εκφράζεται και σε έλλειψη της δέουσας αλληλεγγύης προς την Ελλάδα, η οποία δέχεται συνεχώς προκλήσεις και απειλές με διεκδικήσεις, κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου και των διεθνών συνθηκών.
Ανάλογη ανοχή καταγράφει η Ιστορία και έναντι της Γερμανίας την περίοδο του Μεσοπολέμου, που τελικά οδήγησε στον Χιτλερισμό. Αυτά βέβαια ισχύουν τηρουμένων των αναλογιών. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που βρίσκουν πολλές ομοιότητες στην ανοχή που οι Δυτικοί επιδεικνύουν έναντι της Τουρκίας του Ερντογάν, την οποία ίσως να πληρώσουν ακριβά. Αλλά, όπως έλεγε ο Δημοσθένης, «ου μετανοείν αλλά προνοείν χρη τον άνδρα τον σοφόν».
Φωτό: troodostravel.gr