Πανελλαδικές εξετάσεις: Γιατί τα Λατινικά;
Της Καθηγήτριας
ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΞΑΝΘΑΚΟΥ-ΚΑΡΑΜΑΝΟΥ
Προέδρου της Εταιρείας Ελλήνων Φιλολόγων
Με αφορμή τη συζήτηση για τα Λατινικά κατά τη διαδικασία ψήφισης του νέου νόμου για την αναβάθμιση του σχολείου, θα ήταν χρήσιμο να εκτιμηθεί η σημασία του μαθήματος αυτού στην εκπαίδευση και στην κοινωνία.
Η κατάργηση των Λατινικών ως πανελλαδικά εξεταζόμενου μαθήματος στην ομάδα μαθημάτων Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Επιστημών πριν από δύο περίπου χρόνια βασίσθηκε σε ισχυρισμούς, ανάμεσα σε άλλα, ότι «τα Λατινικά δεν θα χρησιμεύσουν στα περισσότερα παιδιά πουθενά μετά την αποφοίτησή τους από το λύκειο» και ότι «η αντικατάσταση των Λατινικών από την Κοινωνιολογία θα βοηθήσει στην καταπολέμηση της αποστήθισης».
Καταιγιστικές υπήρξαν οι αντιδράσεις εκπαιδευτικών και επιστημονικών φορέων, πολλών εκπροσώπων της ελληνικής κοινωνίας καθώς και διεθνών επιστημονικών εταιρειών εναντίον της απόφασης για την κατάργηση των Λατινικών. Όλοι τόνιζαν τις αρνητικές επιπτώσεις του μέτρου αυτού στην καλλιέργεια των μαθητών γενικά και των αυριανών θεραπόντων των ανθρωπιστικών επιστημών ειδικότερα. Ατυχώς, οι ενστάσεις αυτές προσέκρουσαν σε ώτα μη ακουόντων. Η επαναφορά των Λατινικών στις πανελλαδικές εξετάσεις αποκαθιστά τα πράγματα στις σωστές τους διαστάσεις.
Τα επιχειρήματα που ενισχύουν την επαναφορά των Λατινικών ως εξεταζόμενου μαθήματος στην Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Επιστημών είναι διαυγή, τεκμηριωμένα, απαλλαγμένα από συντεχνιακές προσεγγίσεις και αντικρούουν έωλους ισχυρισμούς του τύπου «τα Λατινικά είναι νεκρή γλώσσα και αποτελούν περιττή γνώση».
Με αποφάνσεις του είδους αυτού αβασάνιστα παραγνωρίζεται η ουσιαστική σχέση της λατινικής με την ελληνική γλώσσα στο λεξιλόγιο και στη μορφολογία. Παραβλέπεται ότι πλήθος λέξεων της λατινικής έχει ενσωματωθεί και χρησιμοποιείται στον καθημερινό μας λόγο, όπως ωράριο, ορατόριο, κουστωδία, κολλέγιο, πάτρωνες, πληβείοι, λεγεών, κάλαντα, ατζέντα και άλλες πολλές. Και, το σπουδαιότερο, τα ονόματα όλων των μηνών του χρόνου έχουν λατινική προέλευση. Εκφράσεις που συχνότατα χρησιμοποιούνται αυτούσιες σε πολλές εκφάνσεις της κοινωνικής μας ζωής επίσης προέρχονται από τα λατινικά, π.χ., a priori, ex officio, de facto, de jure, sine qua non, do ut des, carpe diem και άλλες πολλές.
Παράλληλα η ελληνική, μετά την πτώση του Βυζαντίου, διαδόθηκε στη Δύση μέσω της λατινικής, έτσι ώστε οι ευρωπαϊκές γλώσσες που έχουν ως βάση τη λατινική να χαρακτηρίζονται από τον μεγάλο σύγχρονο γλωσσολόγο F. R. Adrados «κρυπτοελληνικές». Συνακόλουθα, όπως έχουν αποδείξει πολλές μελέτες, τα ελληνικά και τα λατινικά συνδιαμορφώνουν το λεξιλόγιο πολλών ευρωπαϊκών γλωσσών, έτσι ώστε η γνώση της λατινικής να βοηθεί στην ουσιαστικότερη κατανόησή τους.
Είναι πανθομολογούμενο ότι η ορολογία βασικών επιστημών, της Ιατρικής, Φαρμακευτικής, Βοτανικής, Ζωολογίας, Γεωπονίας και γενικά των φυσικών επιστημών βασίζονται στην αρχαία ελληνική και στη λατινική, αναδεικνύοντας και με τον τρόπο αυτόν τη σύζευξη των δύο κλασικών γλωσσών. Ας μην ξεχνάμε, εξάλλου, ότι η λατινική τροφοδότησε με απαράμιλλη γλωσσική αρτιότητα το Ρωμαϊκό Δίκαιο, που συνιστά τον ακρογωνιαίο λίθο της Νομικής Επιστήμης. Στη μελέτη του Ρωμαϊκού Δικαίου και της πρωτότυπης γλώσσας συγγραφής του, της λατινικής, στηρίζονται πολλοί κλάδοι του Δικαίου.
Για όλους αυτούς τους λόγους και πολλούς άλλους τα λατινικά, όπως και τα αρχαία ελληνικά, δεν είναι «νεκρές γλώσσες», αλλά ζουν, ενυπάρχουν ενσωματωμένες στη σύγχρονη γλώσσα των επιστημών και της καθημερινής ζωής, συμβάλλοντας στην πνευματική ανάπτυξη του σύγχρονου οικουμενικού ανθρώπου.
Η λατινική γλώσσα απηχεί το πρακτικό πνεύμα του ρωμαϊκού κόσμου. Η πυκνή δομή και η άψογη συντακτική πλοκή που χαρακτηρίζουν τον λατινικό λόγο απαιτούν μεταφραστική ακρίβεια που οξύνει την κριτική σκέψη των μαθητών. Απομακρύνεται έτσι η στείρα αποστήθιση, που συχνά παρεμποδίζει την αποτελεσματικότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Είναι επομένως, ει μη τι άλλο, παράδοξος ο ισχυρισμός ότι τα Λατινικά ενισχύουν την αποστήθιση και τη βαθμοθηρία.
Και μία άλλη διάσταση της σημασίας του μαθήματος: Τα Λατινικά προάγουν τη γνώση των ελλήνων μαθητών για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό και την ιδέα της Ευρώπης. Η προσέγγιση της λατινικής γλώσσας και λογοτεχνίας συμβάλλει στην ανάδειξη του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού ως της γενέτειρας του δυτικού κόσμου και στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής πολιτιστικής ταυτότητας των ελλήνων μαθητών. Η κατάργηση των Λατινικών αβασάνιστα απέκοψε την ελληνική εκπαίδευση από τις ρίζες του ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Χωρίς Λατινικά καταφέρεται ποιοτικό πλήγμα στην ανθρωπιστική παιδεία στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και, κατ’ ακολουθία, στη γνώση του αντικειμένου αυτού που προσφέρουν τα Τμήματα Ανθρωπιστικών Σπουδών των ελληνικών πανεπιστημίων. Με την κατάργηση των Λατινικών από τις πανελλαδικές εξετάσεις εισέρχονται στις Φιλοσοφικές Σχολές κατά το τελευταίο διάστημα φοιτητές με ελάχιστες ή μηδαμινές γνώσεις λατινικής γλώσσας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο βασικός αυτός άξονας της κλασικής παιδείας να υποβαθμίζεται αναγκαστικά στα πανεπιστήμια της χώρας μας σε επίπεδο φροντιστηριακής διδασκαλίας από μηδενικής βάσεως.
Τα Λατινικά μαζί με τα Αρχαία Ελληνικά αποτελούν σταθερό σημείο αναφοράς στα εκπαιδευτικά συστήματα πολλών κρατών, όπως υπογράμμισε η παρέμβαση της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κλασικών Σπουδών προς την προηγούμενη ηγεσία του υπουργείου Παιδείας συνιστώντας τη διδασκαλία της λατινικής. Επομένως, η αποδυνάμωση των Λατινικών αποδυναμώνει και τη θέση της ελληνικής εκπαίδευσης σε διεθνές επίπεδο.
Για όλους τους παραπάνω λόγους η επαναφορά των Λατινικών ως εξεταζόμενου μαθήματος έχει πολλές ευεργετικές επιδράσεις στην ανθρωπιστική διάσταση της ελληνικής εκπαίδευσης. Επιπλέον, συμβαδίζει απόλυτα με τη σταθερή και ακλόνητη παρουσία των κλασικών γραμμάτων στο εκπαιδευτικό γίγνεσθαι των περισσότερων χωρών του κόσμου, ενισχύοντας διεθνώς την παρουσία της Ελλάδος ως θεματοφύλακα της πολιτισμικής κληρονομιάς της Ευρώπης.