Χρ. Μπότζιος: Οι απειλές για μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί
Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Πρέσβη ε.τ.
-Ο σεβασμός των ιστορικών μνημείων σημαίνει και σεβασμό των πολιτισμών
O Πρόεδρος Ερντογάν δεν ενέδωσε στην πίεση που του ασκήθηκε με σειρά προκλητικών δηλώσεων, απειλών και επίμονων αιτημάτων από πλευράς φανατικών ισλαμιστών, όπως και ακραίων πολιτικών δυνάμεων, για μετατροπή του Ναού της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Περιορίστηκε σε πανηγυρικές τελετές, με τη σκηνοθεσία κατάληψης της Πόλης με κατασκευή χάρτινου τείχους πέριξ της Αγίας Σοφίας, αντί του πραγματικού σημείου όπου συντελέσθηκε η Άλωση, γεγονός που δεν στερείται σημασίας και συμβολισμών.
Οι τελετές και οι εορτασμοί της κατάληψης της Πόλης από τον Μωάμεθ τον Πορθητή στις 29 Μαΐου 1453 δεν εγκαινιάσθηκαν επί καθεστώτος Ερντογάν. Χρονολογούνται από δεκαετίες και έγιναν εντονότερες και πανηγυρικότερες μετά την εισβολή στην Κύπρο το 1974. Το νεότερο στοιχείο για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε ισλαμικό τέμενος είναι ότι τα σχετικά αιτήματα δεν είναι θέσεις μόνο ακραίων ισλαμιστών, αλλά υιοθετούνται από το επίσημο τουρκικό κράτος.
Μέχρι στιγμής, οι απειλές, εξαγγελίες προθέσεων κ.λπ. περιορίζονται μόνο σε επιδεικτικούς βερμπαλισμούς. Προφανώς γιατί οι τουρκικές υπεύθυνες αρχές υπολογίζουν τις διεθνείς αντιδράσεις, δεδομένου ότι η Αγία Σοφία έχει κηρυχθεί από την Unesco Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Επιπλέον γιατί ο Ναός της Αγίας Σοφίας αντιπροσωπεύει ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία του Χριστιανισμού, που προηγήθηκε κατά χίλια χρόνια του Ναού του Αγίου Πέτρου της Ρώμης και ακόμη περισσότερα της Notre Dame των Παρισίων και είναι δεδομένη η αντίδραση και η κατακραυγή του χριστιανικού κόσμου.
Γιατί όμως το καθεστώς Ερντογάν τείνει ευήκοον ους στα αιτήματα φανατικών ισλαμιστών, όπως και ακραίων πολιτικών κομμάτων και ομάδων; Η απάντηση πρέπει να αναζητηθεί και να αποδοθεί σε θρησκευτικούς και συγχρόνως πολιτικούς λόγους. Το καθεστώς Ερντογάν διέγνωσε από πολύ νωρίς ότι το θρησκευτικό Ισλάμ ήταν το πιο ισχυρό ενωτικό στοιχείο του τουρκικού λαού, που στερείται εθνικής συνείδησης, καθώς απαρτίζεται από διαφορετικές φυλετικές ομάδες και οντότητες. Παράλληλα με τη στήριξη που παρέχει στους ισλαμιστές εξυπηρετεί και φιλοδοξίες να ηγηθεί του ισλαμικού κόσμου, όπως συνέβαινε επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Σε καθαρώς πολιτική βάση η στήριξη των ισλαμιστών σημαίνει και αντίδραση και αντιμετώπιση των κεμαλιστών, στους οποίους αποδίδεται φιλοδυτική πολιτική, όπως την καθιέρωσε ο Κεμάλ Ατατούρκ με σειρά ιστορικών αποφάσεων, όπως η κατάργηση του Χαλιφάτου, η εισαγωγή του λατινικού αλφαβήτου και γενικά ο δυτικός προσανατολισμός της νέας Τουρκίας.
Ο τούρκος Πρόεδρος θεωρείται απρόβλεπτος στις αποφάσεις του αλλά και καλός γνώστης της διεθνούς πολιτικής, σε μια χρονική περίοδο που χαρακτηρίζεται από ρευστότητα και μεταβατικότητα. Σίγουρα θα έχει σταθμίσει τα υπέρ και τα κατά της μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Σοβαροί λόγοι τον κάνουν να σκέφτεται πολλές φορές τις συνέπειες που θα έχει για την Τουρκία τυχόν απόφασή του που θα ικανοποιεί τους φανατικούς ισλαμιστές.
Ο Ναός της Αγίας Σοφίας έχει κηρυχθεί από την Unesco Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Ο καθείς –και πιστεύω και ο κ. Ερντογάν– μπορεί να αναλογισθεί τις αντιδράσεις που θα ακολουθούσαν, με την Τουρκία και τον τουρκικό λαό να συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογο εκείνων που δεν σέβονται τον πολιτισμό. Αν και γενικεύοντας αδικούμε τους Τούρκους που δεν συμμερίζονται τις θέσεις και τις πράξεις του καθεστώτος Ερντογάν –και ασφαλώς δεν είναι λίγοι–, μέχρι στιγμής δεν προκύπτουν σοβαρές αντιδράσεις για διάφορες επιλογές του Προέδρου τους.
Θα ήθελαν οι σκεπτόμενοι και δημοκρατικοί Τούρκοι η χώρα τους να συμπεριληφθεί στην κατηγορία των Ταλιμπάν, που κατέστρεψαν πολιτιστικά μνημεία στο Αφγανιστάν, όπως και των Ισλαμιστών, που προκάλεσαν ανείπωτες καταστροφές προ ολίγων ετών στην Παλμύρα της Συρίας;
Στον κατάλογο των βεβηλωτών μεγάλων μνημείων της κλασικής ελληνικής αρχαιότητας συμπεριλαμβάνεται και ο αυτοκράτορας της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Θεοδόσιος, ο οποίος κατήργησε τους Ολυμπιακούς Αγώνες (394 μ.Χ.) και κατέστρεψε σπουδαίους ναούς του ελληνικού Δωδεκάθεου. Στη λίστα προστίθενται και οι ισπανοί κονκισταδόρες, με αντίστοιχες καταστροφές μνημείων αρχαίων πολιτισμών, όπως των Ίνκας, των Ατζέκων, των Μάγιας κ.ά., στο Μεξικό και στη Νότια Αμερική. Στον κατάλογο των βεβηλωτών ιστορικών μνημείων προστίθεται μεταγενέστερα και ο Ελγίνος, ο οποίος κατέστρεψε και αφαίρεσε από τη μετώπη του Παρθενώνα μοναδικής τέχνης και τελειότητας γλυπτά, που προκάλεσαν την οργή του λόρδου Βύρωνα με το νεανικό του ποίημα «Η κατάρα της Αθηνάς».
Οι παλαιότεροι βανδαλισμοί ιστορικών μνημείων θα μπορούσαν, μέχρις ενός σημείου, να εξηγηθούν, χωρίς βεβαίως να δικαιολογούνται. Όχι όμως και στη σύγχρονη εποχή. Για τον λόγο αυτό, την προστασία των αρχαίων μνημείων και πολιτισμών, συστήθηκε η Unesco, ως ειδικευμένος οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών, με ισάριθμα μέλη, μεταξύ των οποίων και η Τουρκία. Αν το καθεστώς Ερντογάν πραγματοποιήσει την απειλή για μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε ισλαμικό τέμενος θα παραβιάσει τις αρχές και διατάξεις της Unesco και θα προκαλέσει σίγουρα την παγκόσμια καταδίκη. Θα καταδείκνυε δε η ασέβεια προς τα ιστορικά μνημεία και την ασέβεια προς τον πολιτισμό γενικότερα.
Ο τούρκος Πρόεδρος είχε παλαιότερα κατηγορήσει την Ελλάδα τονίζοντας ότι είχε καταστρέψει μουσουλμανικά τεμένη, διάσπαρτα σε ελληνικές πόλεις και χωριά, μετά την ανεξαρτησία. Θα μπορούσε να απαντηθεί ότι πολλά από τα τεμένη επί οθωμανικής εποχής ήταν λιτής και απλής κατασκευής και επ’ ουδενί μπορούν να συγκριθούν με το ιστορικό μνημείο του Ναού της Αγίας Σοφίας.
Άλλωστε, μετά το 1821, στην ηπειρωτική Ελλάδα εξέλειψε το μουσουλμανικό στοιχείο. Προσέτι, οι ελληνικές κυβερνήσεις και ο ελληνικός λαός διατήρησαν, σε μορφή μουσείου, το μουσουλμανικό τέμενος στο Μοναστηράκι, πλησιέστατα της Ακρόπολης και του Παρθενώνα, ενώ όποιος επισκέπτεται τα Γιάννενα αντικρίζει στην πλέον περίοπτη περιοχή της πόλης το Φετιχέ Τζαμί, με τον τεράστιο μιναρέ του.