Χρ. Μπότζιος: Τι απαιτεί η Τουρκία από την Ελλάδα και τι ζητάει η Ελλάδα από την Τουρκία
Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Πρέσβη ε.τ.
Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις σε μόνιμη κρίση
Oι σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας δεν έχουν, αρκούντως, απασχολήσει αυτήν τη στήλη. Και τούτο λόγω επίγνωσης ότι τα ελληνοτουρκικά αποτελούν ένα από τα πλέον ευαίσθητα θέματα που απασχολούν την εξωτερική μας πολιτική και δεν προσφέρονται για συχνή ή επιφανειακή αρθρογραφία. Είμαστε, άλλωστε, της γνώμης ότι καθημερινή και εκτεταμένη αναφορά, όπως συμβαίνει με ορισμένα τηλεοπτικά Μέσα, σε δηλώσεις ή απειλές τούρκων αξιωματούχων προκαλεί κορεσμό, ίσως και αδιαφορία, ενώ ενέχει τον κίνδυνο δημιουργίας κλίματος ηττοπάθειας στους πολίτες, που πιθανότατα επιδιώκουν οι γείτονές μας.
Σε διεθνή forum, όταν τύχαινε να συζητούνται ελληνοτουρκικά θέματα, πολλοί απέδιδαν τις διαφορές στις γνωστές, όπως λέγανε, ιστορικές έριδες (animosities) μεταξύ των δύο λαών. Κανείς βέβαια δεν μπορεί να αμφισβητήσει τον ρόλο και την επιρροή της Ιστορίας στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Οι Οθωμανοί Τούρκοι δεν ξεχνούν εύκολα ότι η Ελληνική Επανάσταση το 1821 αποτέλεσε το έναυσμα για να ξεσηκωθούν και οι άλλοι βαλκανικοί λαοί, γεγονός που οδήγησε στην τελική διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Αλλά και οι Έλληνες δεν ξεχνούν εύκολα την πτώση της Κωνσταντινούπολης και την κατάληψη και κατοχή, έκτοτε, αρχέγονων ελληνικών μικρασιατικών και θρακικών εδαφών. Αυτά τα γεγονότα θα έπρεπε βέβαια να ανήκουν στο ιστορικό παρελθόν και ουδόλως δικαιολογούν το σημερινό επίπεδο των ελληνοτουρκικών σχέσεων και τη συμπεριφορά της Τουρκίας έναντι της Ελλάδας.
Η εισβολή στην Κύπρο σηματοδοτεί χρονικά τη δημιουργία κλίματος έντασης στις διμερείς σχέσεις και συνεχίζει να επηρεάζει με τη συνεχιζόμενη κατοχή του 1/3 του εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας. Σε αυτό το δυσμενές κλίμα έρχεται να προστεθεί και η αμφισβήτηση του status quo στο Αιγαίο από τις τουρκικές κυβερνήσεις.
Τι ζητάει η Άγκυρα από την Ελλάδα; Βασικά επιδιώκει το μοίρασμα του Αιγαίου, με οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, όχι βάσει των Διεθνών Συνθηκών και του Δικαίου της Θάλασσας, αλλά της αρχής της Ευθυδικίας (equity), μια αρχή του Ρωμαϊκού και Διεθνούς Δικαίου που επιτρέπει παρέκκλιση από το θετικό Διεθνές Δίκαιο. Η αμφισβήτηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας στο Αιγαίο δεν περιορίζεται μόνο σε διπλωματικές ενέργειες, αλλά εκφράζεται και με την απειλή άσκησης βίας αν η Ελλάδα ασκήσει το δικαίωμα να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα σε 12 ναυτικά μίλια.
Η απειλή casus belli αποφασίσθηκε το 1993 από την Τουρκική Βουλή, χωρίς να έχει έκτοτε ανακληθεί. Το καθεστώς Ερντογάν ακολούθησε και επαύξησε την πολιτική των προκατόχων του, προσθέτοντας και άλλα θέματα στο ήδη βεβαρημένο κλίμα των διμερών σχέσεων, όπως το Προσφυγικό – Μεταναστευτικό, με τα γνωστά πρόσφατα επεισόδια στον Έβρο, σε συνδυασμό με συνοριακά επεισόδια, όπως η σύλληψη των δύο ελλήνων στρατιωτικών προ διετίας, που δημιούργησε μεγάλη ένταση μεταξύ των δύο χωρών.
Ο τούρκος Πρόεδρος εισήγαγε και έναν άλλο όρο στις τουρκικές διεκδικήσεις, εκείνον της «Γαλάζιας Πατρίδας». Να εννοεί, άραγε, τη θάλασσα και τα νησιά που γέννησαν και ανέθρεψαν τον Όμηρο, τον Πυθαγόρα, τον Ιπποκράτη, τη Σαπφώ και τόσους άλλους, σύμβολα του ευρωπαϊκού πνεύματος και του παγκόσμιου πολιτισμού;
Οι αμφισβητήσεις ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων στο Αιγαίο, οι παραβατικές συμπεριφορές και η απειλή άσκησης βίας δεν στοχεύουν μόνο σε διεκδίκηση υπαρκτών ή υποτιθέμενων δικαιωμάτων, αλλά εξυπηρετούν και συγκεκριμένους στρατηγικούς στόχους. Την απομείωση των ελληνικών γεωπολιτικών πλεονεκτημάτων στην Ανατολική Μεσόγειο και συγχρόνως την επαύξηση της γεωπολιτικής σημασίας της Τουρκίας, που μετά και τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης έχει μειωθεί σημαντικά. Ορισμένοι αναλυτές συνδέουν την τουρκική επιθετικότητα και προκλητικότητα με την πιθανή ανεύρεση και εκμετάλλευση ενεργειακών πηγών (πετρέλαιο, φυσικό αέριο) στον θαλάσσιο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου, υπό την έννοια ότι με τις δυναμικές ενέργειες και την επίδειξη ισχύος η Τουρκία επιδιώκει συμμετοχή και μερίδιο. Χωρίς να αποκλείουμε και αυτό το ενδεχόμενο, ισχύει μόνο εν μέρει. Και αυτό διότι η τουρκική παραβατικότητα στο Αιγαίο χρονολογείται δεκαετίες πριν δημοσιοποιηθούν τα ενεργειακά προγράμματα στην Ανατολική Μεσόγειο με τη σύμπραξη Ελλάδας, Ισραήλ, Κύπρου με τη συμφωνία κατασκευής του EastMed. Άλλωστε από ελληνικής πλευράς δεν αποκλείεται η συμμετοχή της Τουρκίας, εφόσον, ασφαλώς, έχει προηγηθεί η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας.
Τι θέλει η Ελλάδα από τη γείτονα χώρα; Ασφαλώς δεν ζητάει ούτε την επιστροφή της Ίμβρου και της Τενέδου, ούτε της γης της Ιωνίας, ούτε συγκυριαρχία στον Ελλήσποντο. Οι ελληνικές κυβερνήσεις έχουν επανειλημμένως εκφράσει την προθυμία τους για ανάπτυξη των διμερών σχέσεων και την αγαστή συνεργασία σε όλους τους τομείς, στη βάση, όμως, της αρχής της καλής γειτονίας, του σεβασμού των κυριαρχικών δικαιωμάτων των δύο χωρών, όπως προβλέπονται και έχουν καθιερωθεί από τη Συμφωνία της Λωζάννης, το Διεθνές Δίκαιο, το Δίκαιο της Θάλασσας και άλλα συναφή διεθνή κείμενα.
Ζητάει, επίσης, τον σεβασμό του Οικουμενικού Πατριαρχείου και τη διατήρηση του Ναού της Αγίας Σοφίας, που έχει κηρυχθεί Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, στη σημερινή του μορφή – ενώ οι Τούρκοι απειλούν συνεχώς να τον μετατρέψουν σε τζαμί. Συναφώς, η Ελλάδα απαιτεί και τον σεβασμό των δικαιωμάτων της συρρικνωμένης ελληνικής μειονότητας στην Πόλη, την Ίμβρο και την Τένεδο.
Τα μηνύματα και οι προβλέψεις για το μέλλον των ελληνοτουρκικών σχέσεων δεν είναι ευοίωνα. Όσο, δε, πλησιάζει η συμπλήρωση εκατό χρόνων από την ατυχή για την Ελλάδα Μικρασιατική Εκστρατεία και την ήττα του 1922, δεν πρέπει να αποκλεισθεί περαιτέρω ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, ακόμη και πρόκληση θερμού επεισοδίου. Πάντως τα τελευταία γεγονότα στον Έβρο, με την κατασκευή του φράκτη, με την ανακολουθία σε δηλώσεις και αντιδηλώσεις εκατέρωθεν, χωρίς να έχουν γίνει γνωστές σχετικές λεπτομέρειες, καλό είναι να αποφεύγονται.
Για όλους τους παραπάνω λόγους επιβάλλεται συνεχής επαγρύπνηση, ετοιμότητα και ενίσχυση της αμυντικής ικανότητας της χώρας και ευρεία συναίνεση μεταξύ των κοινοβουλευτικών κομμάτων. Τακτικές συναντήσεις του Εθνικού Συμβουλίου Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΣΕΠ), όπως και διαβουλεύσεις σε επίπεδο πολιτικών ηγετών.
Σκόπιμο, επίσης, είναι να επανεξετασθεί και να επαναπροσδιορισθεί η ελληνική θέση αναφορικά με την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας, στην οποία ήδη πολλά κράτη-μέλη αντιτίθενται δημόσια, ενώ, όπως φαίνεται, και η ίδια η Άγκυρα δεν πολυενδιαφέρεται, παρά μόνο για να αποκομίζει οφέλη, χωρίς καμία αντιπαροχή. Συμμάχους δεν θα βρούμε εντός της Νατοϊκής Συμμαχίας αλλά εκτός. Αναγκαία, για ιστορικούς, πολιτιστικούς, γεωπολιτικούς και στρατηγικούς λόγους, και η επαναπροσέγγιση και αναθέρμανση των σχέσεων με τη Ρωσία.