Με μοντέλο τον ESM και όρους το Ταμείο Ανάκαμψης
Του
ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΥ
Η γαλλογερμανική πρόταση, η βάση του σχεδίου που παρουσίασε η πρόεδρος Φον ντερ Λάιεν, τοποθετεί για πρώτη φορά στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης την Κομισιόν ως σημαντικό παίκτη στο οικονομικό γίγνεσθαι της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το προτεινόμενο ταμείο Next Generation EU, με δάνειο 750 δισ., πλησιάζει το 4% – 5% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ. Το ποσό φιλοδοξεί να φθάσει τα 800 δισ. δολάρια του σχεδίου American Recovery and Reinvestment Act, το δημοσιονομικό πακέτο του Προέδρου των ΗΠΑ Μπ. Ομπάμα στην κρίση του 2008.
Το Ταμείο Ανάκαμψης φιλοδοξεί να διανείμει 310 δισ. ως επιδοτήσεις και 250 δισ. ως δάνεια. Η Κομισιόν θα επιδοτήσει πληττόμενες περιοχές και κλάδους μέσω προγραμμάτων. Κύριοι στόχοι θα είναι να γίνει η Ένωση πράσινη και ψηφιακή, να επενδύσει σε στρατηγικές εφοδιαστικές αλυσίδες, να ενισχύσει την εσωτερική αγορά και να μειώσει την εξάρτησή της από τρίτες χώρες.
Οι λεπτομέρειες της πρότασης θα διαμορφωθούν κατά τη διαπραγμάτευση με τα κράτη-μέλη. Αυτό όμως που έχει σημασία είναι ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να συμφωνήσουν να χρηματοδοτήσουν την πρόταση, που τους αποσπά δημοσιονομική κυριαρχία πάνω στους πόρους που θα διατεθούν. Οι κεφαλαιαγορές έχουν ήδη συμφωνήσει.
Το κλειδί της πρότασης είναι η υποκατάσταση της αγοράς ομολόγων από την ΕΚΤ, που διατηρεί τα επιτόκια χαμηλά, παρά το υψηλό χρέος. Τα χρήματα που θα δανειστεί η Κομισιόν δεν θα επιβαρύνουν άμεσα το χρέος των υπερχρεωμένων χωρών.
Παράλληλα, οι λεπτομέρειες δείχνουν ότι προωθεί τη στρατηγική της γεωπολιτικής αυτονομίας της Ένωσης, που έφερε μαζί της στις Βρυξέλλες η κ. Φον ντερ Λάιεν, όταν η Άνγκ. Μέρκελ ακύρωσε την πρακτική του Spitzenkandidat για να αντικαταστήσει τον Μ. Βέμπερ.
Η πρόταση για τον προϋπολογισμό, που ήταν σε αδιέξοδο για μεγάλο διάστημα, αναθεωρείται. Παραμένει το συνολικό ποσό των περίπου 1,1 τρισ. ευρώ για επτά χρόνια, αλλά οι λεπτομέρειες δείχνουν δραστικές αλλαγές προτεραιοτήτων. Ωστόσο, η Κομισιόν προσπαθεί να αποζημιώσει περικοπές σε μερικούς τομείς, όπως η συνοχή και ο αγροτικός τομέας, με μικρά προγράμματα, χρηματοδοτούμενα από τα δάνεια του Ταμείου Ανάκαμψης, προκειμένου να κάμψει τις αντιρρήσεις χωρών του Νότου και της Ανατολικής Ευρώπης.
Αυτός είναι ένας από τους λόγους που το Ταμείο ενσωματώνεται στον προϋπολογισμό. Παράλληλα, ενσωματώνονται στο ίδιο το Ταμείο οι βασικοί στόχοι της προεδρίας Φον ντερ Λάιεν, δηλαδή η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και ο ψηφιακός μετασχηματισμός.
Το Ταμείο θα χρηματοδοτηθεί με βάση τον προσωρινό διπλασιασμό του πλαφόν των ιδίων πόρων, του μέγιστου δηλαδή ποσού που μπορεί να ζητηθεί από τις χώρες-μέλη, για χρηματοδότηση των δαπανών του προϋπολογισμού. Η Κομισιόν θα χρησιμοποιήσει το αυξημένο πλαφόν ως εγγύηση, για να δανεισθεί από τις αγορές. Τα δάνεια θα αποπληρωθούν σε 30 χρόνια «μετά το 2027 και έως το 2058 το αργότερο».
Η γαλλογερμανική πρόταση πέτυχε να βγάλει από το τραπέζι τα ευρωομόλογα και να παραπέμψει στη χρονοβόρα διαπραγμάτευση του προϋπολογισμού το Ταμείο Ανάκαμψης. Με τον τρόπο αυτό η βοήθεια θα υπόκειται στον έλεγχο του ευρωπαϊκού εξαμήνου και θα συνοδεύεται από προϋποθέσεις και όρους μεταρρυθμίσεων αλλά και προκαθορισμένους στόχους.
Η πολιτική αντιμετώπιση της κρίσης λοιπόν δεν στοχεύει στην προώθηση της δημοσιονομικής ένωσης, ούτε πρόκειται για αμοιβαιοποίηση χρέους. Η Γερμανία επιδιώκει να εντάξει την ευρωπαϊκή απάντηση στην κρίση σε υφιστάμενους θεσμούς που ελέγχει. Στόχος της είναι να προωθήσει ένα ταμείο ενσωματωμένο στον προϋπολογισμό, δηλαδή στη διαχείριση και εποπτεία της Κομισιόν.
Υπάρχει όμως ένα ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο, που έχει ξεφύγει από τα φώτα της δημοσιότητας. Οι χώρες του Νότου ενδιαφέρονται για την άμεση εξασφάλιση πιστοληπτικής φερεγγυότητας και έχουν επιφυλάξεις για τον ΕΜΣ, που φέρει το στίγμα της διάσωσης της Ελλάδας, με τραγικές για τη χώρα συνέπειες.
Η Γερμανία φαίνεται να αδιαφορεί για την άμεση αντιμετώπιση του αξιόχρεου, γιατί θεωρεί πως χρειάζεται να αντιμετωπισθεί με διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Ο μηχανισμός λοιπόν που προτείνει για τη δημιουργία του Ταμείου Ανάκαμψης είναι αυτός του ESM, που δημιουργήθηκε το 2010, με δανεισμό της Κομισιόν με 60 δισ. ευρώ και τον προϋπολογισμό ως εγγύηση.
Σήμερα από 60 δισ. πάμε σε δανεισμό 750 δισ. Οι χώρες-μέλη λοιπόν έχουν να διαλέξουν ανάμεσα στις προϋποθέσεις του ESM η τους όρους του Ταμείου Ανάκαμψης. Το πιο ενδιαφέρον είναι πως ενώ δεν είναι σαφές ποια θα είναι η αναλογία διανομής βοήθειας σε κλάδους και περιοχές, ούτε τα κριτήρια ορισμού του πλήγματος, κάποιοι πανηγυρίζουν για τον πακτωλό χρημάτων που έρχεται.