Π. Αδαμίδης: Σύντομα μαθήματα Κοινοτικού Δικαίου
Του
ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΥ ΑΔΑΜΙΔΗ
Δικηγόρου, LL.M (Harvard’ 95), ΔΝ, αν. Καθηγητή
Κοινοτικού Δικαίου, Προμηθειών και Διεθνών Σχέσεων
στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων
Η προηγούμενη εβδομάδα επεφύλασσε μια ψυχρολουσία για την Ευρώπη. Σαν να μη μας έφτανε ο κορονοϊός και η φρενίτιδα που προκάλεσε, οι ψίθυροι για την αναζωπύρωση των μεταναστευτικών ροών, το φάσμα μιας νέας παγκόσμιας αντιπαράθεσης με ορόσημο τον ρόλο του κινεζικού παράγοντα, η δυστοκία για τον κοινοτικό προϋπολογισμό και την ένταση για τον οικονομικό Αρμαγεδδώνα, που όλοι και ο καθένας χωριστά έχουμε να αντιμετωπίσουμε, η διαφαινόμενη αντιπαράθεση Βορρά και Νότου, ήρθε και η από καιρό αναμενόμενη, και για τους καχύποπτους συχνά πυκνά αναφερόμενη, απόφαση του Γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου.
Με θέμα –τι άλλο;– την Ευρώπη και τη λειτουργία των οργάνων της. Και συγκεκριμένα το γνωστό, με όρους συχνότητας αναφοράς, πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης.
Τι ήταν και σε τι συνεχίζει να συνίσταται το πρόγραμμα αυτό; Μα, στην αγορά κρατικών ομολόγων των κρατών-μελών της Ευρωζώνης από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Τι εξασφάλιζε το πρόγραμμα αυτό; Χρηματοδότηση για τα κράτη-μέλη και τείχος προστασίας απέναντι στα «κοράκια» των χρηματαγορών.
Πώς έγινε αυτό; Με απλά λόγια, μέσα από την εξασφάλιση σίγουρου αγοραστή. Ποιος ήταν αυτός; Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η οποία, για να προλάβει τους κακεντρεχείς, αγόραζε τα ομόλογα από την αγορά και όχι απευθείας από τα κράτη. Έτσι αποφεύχθηκε ο δανεισμός των κρατών-μελών με λεόντειους όρους από όσους παίκτες της χρηματαγοράς ή κερδοσκόπους θα εκμεταλλεύονταν την ανάγκη των κρατών να βρουν πόρους για τη χρηματοδότηση των οικονομιών τους μέσα από την πώληση των ομολόγων της.
Είναι το πρόγραμμα-σημαία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, που ουσιαστικά ενσάρκωνε τη δέσμευση του τότε προέδρου της Ντράγκι, ο οποίος είχε δηλώσει πως θα έκανε ό,τι χρειαζόταν για να στηριχθεί το ευρώ. Να επισημανθεί εδώ ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αποτελεί ανεξάρτητο όργανο, έναν ευρωπαϊκό θεσμό, που η ίδρυση και λειτουργία του προβλέπεται από τις ιδρυτικές συνθήκες, ενώ οι κανόνες οργάνωσης και δραστηριοποίησής του αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα του Κοινοτικού Δικαίου.
Και εδώ αρχίζουν τα δύσκολα. Το Γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο είπε καταρχήν ότι με το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα υπερέβη τις αρμοδιότητές της. Και την κάλεσε μάλιστα εντός τριών μηνών να δώσει εξηγήσεις για τις ενέργειές της! Πρώτη κανονιά που συνταράσσει το κοινοτικό οικοδόμημα. Το Ανώτατο Γερμανικό Δικαστήριο αμφισβητεί την ανεξαρτησία ενός βασικού πυλώνα της Ευρώπης, ενός ευρωπαϊκού θεσμού.
Και όχι μόνο αυτό. Θεωρεί ότι έχει αρμοδιότητα και υπέρτερη ισχύ να ελέγξει τη νομιμότητα των ενεργειών του κοινοτικού οργάνου. Κατά δεύτερο αμφισβητεί και αδιαφορεί στην πράξη για την ισχύ ενός θεμελιώδη κανόνα του Κοινοτικού Δικαίου –την αδιάσπαστη και ομοιόμορφη εφαρμογή του οποίου δεν μπορούν να υπονομεύσουν συνταγματικές ή άλλες διατάξεις–, που προβλέπει ότι θέματα ερμηνείας ή εφαρμογής του Κοινοτικού Δικαίου ελέγχονται και αποφασίζονται από το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Ένα τέτοιο θέμα είναι η συμβατότητα των αποφάσεων της Ευρωπαϊκής Κοινοτικής Τράπεζας, όπως για την ποσοτική χαλάρωση, με την αποστολή που της έχουν αναθέσει οι ιδρυτικές συνθήκες.
Το Γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο πηγαίνει όμως και ένα βήμα παραπέρα. Όχι μόνο αμφισβητεί την αποκλειστική αρμοδιότητα του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων για τα θέματα ερμηνείας και εφαρμογής του Κοινοτικού Δικαίου, αλλά στην πράξη απορρίπτει και αυτές τις ίδιες τις αποφάσεις του Δικαστηρίου του Λουξεμβούργου για την ερμηνεία του Κοινοτικού Δικαίου. Και αυτό γιατί ήδη από το 2018 το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, το Δικαστήριο του Λουξεμβούργου, είχε εγκρίνει το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης και τη συμβατότητά του με το Κοινοτικό Δίκαιο! Δεν μπορεί να αποτελεί άλλοθι και να προκαλεί εφησυχασμό ότι ο πρόεδρος του Γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου συνταξιοδοτείται σε λίγες ημέρες. Η απόφαση των 77 σελίδων πάρθηκε με πλειοψηφία 7-1. Οδυνηρός συσχετισμός, που τίποτα καλό δεν προοιωνίζεται.
Η απόφαση του Γερμανικού Ανώτατου Δικαστηρίου είναι εξαιρετικά ανησυχητική. Από πλευράς ουσίας, μπορεί άμεσα να οδηγήσει στη διακοπή της συμμετοχής της Γερμανικής Κεντρικής Τράπεζας στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης. Σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη, δηλαδή, συγκυρία, που η Ευρώπη προσδοκά ακόμα ενεργότερη συμμετοχή της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, θα τιναχθεί στον αέρα ένα πρόγραμμα που μέχρι σήμερα ανέρχεται στα 3 τρισ. ευρώ. Το ευρώ κλυδωνίζεται!
Σε επίπεδο συμβολισμών οι συνέπειες είναι ομοίως ολέθριες. Δίνουν το έναυσμα στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης να αγνοήσουν κάθε σχετική απόφαση του Δικαστηρίου του Λουξεμβούργου για θέματα κράτους δικαίου αλλά και κατανομής των βαρών από τις μεταναστευτικές ροές. Δικαιώνουν και τους κάθε λογής ευρωσκεπτικιστές και εχθρούς της ευρωπαϊκής προοπτικής, που με πρώτους τους σκληρούς οπαδούς του Brexit είχαν σπεύσει να ζητήσουν να μην υπάγονται στην αρμοδιότητα του Δικαστηρίου του Λουξεμβούργου.
Είναι μια έμμεση επιβεβαίωση του ρόλου και της προσφοράς του στο ευρωπαϊκό κεκτημένο και την οικοδόμηση της Ενωμένης Ευρώπης. Μύλος και σύγχυση! Ένα ολισθηρό μονοπάτι που μπορεί να εξελιχθεί σε κατηφόρα. Απαιτείται πολιτική παρέμβαση για να ξεκαθαρίσουν ρόλοι και προτεραιότητες και να αποφευχθούν τα χειρότερα.