Η ευημερία και η περιθωριοποίηση στον πανδημικό πλανήτη
Του
Δρος ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Β. ΤΣΑΚΛΗ
Καθηγητή, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Res. Assoc, Karolinska Institute, Sweden
Πολύς ο λόγος και οι φιλανθρωπικές εξάρσεις, θεάρεστες ως επί το πλείστον αλλά και ενίοτε εγωπροβολικές, στην παρούσα πανδημική λαίλαπα. Και εάν η λαίλαψ καθεαυτή σαρώνει ανεμοδέρνοντας τα πάντα και εν ριπή, η παρούσα υγειονομική έρχεται εκ νέου, μετά την προηγηθείσα αυτής οικονομική, να υπενθυμίσει τη ζωτική ύπαρξη πλήθους αναξιοπαθούντων συνανθρώπων μας, οι οποίοι ζώντας στο κοινωνικό και οικονομικό περιθώριο υπόκεινται τα μέγιστα. Μία βασική προϋπόθεση της προσέγγισης στις λύσεις του προβλήματος είναι αυτή της άρχουσας διορατικότητας και της κοινωνικής ηρεμίας και ημέρευσης.
Η έννοια της ηρεμίας ενσωματώνει τη ροή πραγμάτων και συναισθημάτων σε καθεστώς αρμονίας και ελέγχου της σχέσης γεγονότων και αποτελεσμάτων, με στόχο τη Γαλήνευση. Ο ήμερος, ως απότοκος αναγραμματισμός του ήρεμου, δεν πληροί κατ’ ανάγκην την αρμονική αλληλουχία των παραπάνω. Μπορεί να είναι προϊόν εξημέρωσης παροδικού χαρακτήρα ή διαλείπουσα συναισθηματική έκφανση, ίδιον του χαρακτήρα ενός ατόμου.
Οι ημέρες, στερούμενες πλέον ηρεμίας και εξωθούμενες στην κοινωνική εξαγρίωση, δημιουργούν μια κοινωνική περιχαράκωση, διατηρώντας εντός ενός μικρού κύκλου τους ευημερούντες και εξοστρακίζοντας περιφερικά στον ατέρμονο χώρο την πλειοψηφία των πληγμένων ή των λιγότερο τυχερών. Η φυσική και κοινωνική ηρεμία εξαρτάται από το εάν το συμπαντικό αυτό μοντέλο τείνει να συσταλεί, εξωθώντας και άλλους στον έξω χώρο, ή να διασταλεί, εισάγοντας στον στενό κύκλο περισσότερους, αναγκάζοντάς τον έτσι να διευρυνθεί.
Στην πρώτη περίπτωση, η κοινωνική αναταραχή φαντάζει αναπόφευκτη και τα επακόλουθα ανεξέλεγκτα. Μόνο ο κοινωνικός εναγκαλισμός και η αξιακή απαίτηση θα ενισχύσουν την ώσμωση, που θα επιτύχει τη διεύρυνση των ορίων του κύκλου των ευημερούντων.
Δυστυχώς, όμως, η κοινωνική υπερδομή προσομοιάζει στους νόμους της φύσης και, κατά συνέπεια, κάποια στιγμή το σύστημα ισορροπεί, διατηρώντας έναν αριθμό ατόμων εκτός του κύκλου της ευημερίας, αποκληρώνοντάς τους. Η έννοια της ευημερίας καθεαυτή είναι απόλυτα σχετική και σίγουρα δεν εδράζεται για όλους στην ηρεμία, όπως αυτή αποδόθηκε παραπάνω, και στη χρηστή πρακτική.
Μπορεί κάποιος να θεωρείται πως ευημερεί, δεδομένων των ανέσεων και των διευκολύνσεων με τις οποίες διάγει τον βίο του. Η σχέση, όμως, της ζώσας ευημερίας του με την ηρεμία και τη συναισθηματική αρμονία του δεν είναι κατ’ ανάγκη γραμμική. Σε περιπτώσεις σαν και αυτή, το άτομο δυνητικά μπορεί να εξέλθει του κύκλου, εάν αφαιρεθούν για κάποιον λόγο οι υλικές προϋποθέσεις ευημερίας.
Εάν το άτομο αυτό δεν εκμεταλλευτεί τις διευκολύνσεις της υλικής επάρκειας, ώστε τουλάχιστον να προλάβει να καλλιεργήσει την ηθική και πνευματική του αξία, στοιχεία που θα τον κάνουν διαχειριστή των σχέσεων και των πράξεών του και όχι ένα εξαρτημένο ον του εφήμερου τυχερού και της κοινωνικής διασύνδεσης, που αποβλέπει μόνο στο υλικό συμφέρον, σύντομα θα εκπέσει.
Στον αντίποδα, οι λεγόμενοι απόκληροι, όντας εκτός του κύκλου της ευημερίας, έχουν αποδομήσει τη δυναμική των υλικών αγαθών ως αυτοσκοπό συνεχούς διευρυνόμενης συγκέντρωσης, καθιστώντας τα πλέον βασικά από αυτά ως σκοπό απλής και αξιοπρεπούς διαβίωσης. Ταυτόχρονα, δε, έχουν ενδοσκοπήσει τις ψυχικές και διαπροσωπικές τους ανάγκες. Πολλές φορές, λοιπόν, τέτοια άτομα βιώνουν τη δική τους «ευημερία», έστω και εφήμερη.
Το κύριο ερώτημα είναι το ποιος ή ποιοι συλλογικά ορίζουν με τις πρακτικές τους τη χάραξη του κύκλου της ευημερίας των συνανθρώπων τους. Εδώ απαιτείται απόλυτη συνύπαρξη αξίας, δυναμικότητας, ευφυΐας, αποτελεσματικότητας και ήθους, ώστε η ακτίνα του κύκλου να καταστεί η μεγαλύτερη δυνατή.
Οι ημέρες δείχνουν, όμως, πως τον διαβήτη κρατούν στην πλειοψηφία τους άνθρωποι πρεσβυω-μυωπικοί, που αδυνατούν να δουν εξίσου τα εγγύς προβλήματα και να διακρίνουν τα επερχόμενα, χαράσσοντας πολιτικές πάσης φύσεως, στηριγμένες στην ανεπάρκειά τους και στη βλακεία που η φύση απλόχερα τους έδωσε, ειδικά εκείνοι που θεωρούν αυτάρεσκα εαυτόν προικισμένο και σωτήρα…
Κάτω από τέτοιες κοινωνικές προκλήσεις μπορούν να αναδυθούν οι πραγματικά οραματιστές ανθρώπινοι ηγέτες, που όποτε προκρίνουν συνθήματα του τύπου «America first» να προσβλέπουν στον οικούντα ομοεθνή τους και όχι στην παροίκουσα οικονομία των ολίγων. Και αυτός που θα καταφέρει να ανατρέψει τον Αισώπειο μύθο του Ανθρακέως και του Γναφέως, οργανώνοντας συνεκτικά τον κοινωνικό ιστό, θα επιτύχει τα μέγιστα και θα αποδοθεί στην αιωνιότητα των ευεργετών.
Ως κατάληξη, θα μπορούσαμε να πούμε πως, εφόσον ο καθένας μας κατανοήσει τον χώρο που καταλαμβάνει στην κοινωνική γεωμετρία και αξιολογήσει αντικειμενικά τις δυνατότητές του να προσφέρει και να λάβει, θα επέλθει η ποθητή ισορροπία στο σύστημα, εφόσον όλοι εν τέλει, θα λαμβάνουν αυτό που τους αναλογεί.
Φωτό: eleftheriaonline.gr