Απλές ιατρικές σκέψεις για την πανδημία Covid-19
Του
ΔΗΜΗΤΡΗ ΚΟΥΒΕΛΑ
Καθηγητή Κλινικής Φαρμακολογίας,
Τμήμα Ιατρικής, ΑΠΘ
Λέξεις όπως «επιδημία», «πανδημία», «κορονοϊός», «καραντίνα» και άλλα πολλά, βγαλμένα από τα βαρετά βιβλία υγιεινής των Σχολών Επιστημών Υγείας, έχουν γίνει κοινές και οικείες φράσεις πλέον, όπως παλαιότερα όροι των σεισμολόγων (τεκτονικές πλάκες, Ρίχτερ κ.λπ.) ή όροι της Πυρηνικής Φυσικής (μπεκερέλ, χρόνος ημιζωής, πλουτώνιο κ.ά.).
Η χρήση της ορολογίας διακρίνει τους ειδικούς και πλέον όλοι είμαστε ειδικοί και όλοι, λιγότερο ή περισσότερο ειδικοί, εκφράζουμε άποψη και συχνά παίρνουμε δημόσια θέση, ενίοτε χωρίς να αντιλαμβανόμαστε καν τη σημασία των λέξεων, αλλά οι θέσεις και οι αποφάσεις μας επηρεάζουν τη ζωή εκατομμυρίων συνανθρώπων μας. Παράδειγμα ο Πρόεδρος Τραμπ, ο οποίος συνιστά ενέσεις με αντισηπτικά και άλλα ωραία, ενώ και στη χώρα μας υπάρχει στρατιά φερόμενων ως ειδικών που ασκούν τις τέχνες τις Επιδημιολογίας, της Λοιμωξιολογίας και φυσικά της Φαρμακολογίας, που είναι και η ευκολότερη όλων.
Γιατροί και επιστήμονες όλων των κατηγοριών δημιουργούν πολύ θόρυβο χωρίς καμία σημασία.
Τα λοιμώδη, μεταδιδόμενα νοσήματα ανησυχούσαν χρόνια τώρα τους επιδημιολόγους. Έχουμε γίνει πολλοί, επτάμισι δισεκατομμύρια, ο ένας δίπλα στον άλλον, χωρίς πάντα μέτρα υγιεινής, ταξιδεύουμε γρήγορα και μαζικά (άνθρωποι και εμπορεύματα), έχουμε γεράσει και φυσικά έχουμε δημιουργήσει στελέχη μικροοργανισμών με τεράστιες αντοχές στα φάρμακα που μέχρι τώρα χρησιμοποιούμε.
Πού βρισκόμαστε τώρα; Τώρα βρισκόμαστε εν μέσω πανδημίας με έναν ιό που δεν είναι τόσο «κακός». Αντιθέτως, εγώ τον βρίσκω μάλλον συμπαθή. Μεταδίδεται σχετικά εύκολα (δεν χρειάζεται στενή επαφή), προσβάλει πολλούς και είναι ευάλωτος μπροστά στο ανοσιακό μας σύστημα, το οποίο τον αντιμετωπίζει και τον ελέγχει συνήθως με τεράστια ευκολία. Απόδειξη, δεν πεθαίνουν νέοι και υγιείς άνθρωποι και φυσικά παιδιά. Ακόμη και το ανώριμο ανοσιακό σύστημα των παιδιών είναι ικανότατο στο να περιορίζει τον ιό.
Ποιοι λοιπόν είναι αυτοί που νοσούν βαριά και τελικώς, σε κάποιο πολύ μικρό ποσοστό (μικρότερο από 1%), καταλήγουν; Οι ηλικιωμένοι με υποκείμενα νοσήματα, και όχι πάντα φυσικά αυτοί, κινδυνεύουν παραπάνω. Άρα, λοιπόν, ο ιός δεν είναι θανατηφόρος, είναι μάλλον βοηθητικός στη χρόνια πάθηση που ούτως ή άλλως έχουν κάποιοι και βοηθάει αυτήν, την υποκείμενη νόσο, να καταβάλει τον ασθενή.
Δεν ξέρουμε αν αφήνει ανοσία και δεν ξέρουμε πόσο γρήγορα και πώς ακριβώς μεταλλάσσεται. Δεν ξέρουμε αν θα εμφανιστεί δριμύτερος ή αν θα εξαφανιστεί (όπως παλαιότερα ο SARS και ο Έμπολα), δεν ξέρουμε αν θα καμφθεί με την καλοκαιρία κ.λπ.
Ταυτοχρόνως, όλοι από την αρχή περίμεναν να τον πιάνει κάποιο φάρμακο από τα χιλιάδες που υπάρχουν. Δεν ισχύει. Κάποιοι ελπίζουν σε εμβόλιο. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να αναπτυχθεί και πολύ χρονοβόρο για να ελεγχθεί, να παραχθεί και να καλύψει το σύνολο του πληθυσμού. Άρα δεν μας βοηθάει σε αυτήν τη φάση.
Αν, δε, ο ιός μας κάνει τη χάρη και εξαφανιστεί, δεν μας βοηθάει σε τίποτα. Τι κάνουμε λοιπόν; Σε αυτήν τη φάση δεν γίνεται να περιμένουμε άλλο κλεισμένοι στα σπίτια μας. Η φτώχεια που προκύπτει, ως φυσική συνέπεια, από την αναστολή των εργασιών είναι πολύ μεγαλύτερη απειλή υγείας από τον ίδιο τον ιό.
Θα μας βοηθούσε να καταλάβουμε τι πρέπει να γίνει στο εγγύς μέλλον, με τον ίδιο ή άλλον ιό ή και άλλο μικρόβιο.
Από τη στιγμή που καταλάβαμε ότι μπορεί να μην υπάρχει φάρμακο για κάθε απειλή και ίσως δεν μπορεί να αναπτυχθεί και εμβόλιο (για τον HIV δεν υπάρχει ακόμη 30 χρόνια μετά το πρώτο κρούσμα), θα πρέπει να σκεφτούμε τι άλλο μένει να κάνουμε ως άτομα, ως επιστήμονες και ως κοινότητα. Υπάρχουν λοιπόν ενέργειες που πρέπει να γίνουν;
Φυσικά. Επιδημίες αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα εδώ και 10.000 χρόνια τουλάχιστον. Το πρώτο που χρειάζεται η κοινωνία είναι η δυνατότητα γρήγορης αντίληψης των ευπαθών ομάδων. Χρειάζεται λοιπόν να ξέρουμε την κατάσταση της υγείας κάθε πολίτη. Χρειαζόμαστε λοιπόν ένα αρχείο, με όλους τους πολίτες καταγραμμένους και κάθε πρόβλημα υγείας που μπορεί να αντιμετωπίζουν. Αυτό σήμερα είναι πολύ απλό να γίνει, το έχουν όλες οι πολιτισμένες χώρες και το ονομάζουμε Ηλεκτρονικό Φάκελο Υγείας του Πολίτη. Τον ακούω από παιδί. Δεν έχει γίνει ακόμη. Πρέπει να είναι η πρώτη μέριμνα για την κοινωνία μας.
Για να εξεταστεί όμως ιατρικά όλος ο πληθυσμός και να καταγραφούν όλοι, ανά οικία, οικοδομικό τετράγωνο και περιοχή, χρειάζεται να υπάρξει κάποιος ιατρός με επισκέπτες υγείας που να το κάνει.
Χρειάζεται λοιπόν σε κάθε περιοχή, ας το ονομάσουμε Τομέα Υγείας, που κατέχει συγκεκριμένη γεωγραφική θέση και κατοικείται από συγκεκριμένο αριθμό πολιτών. Οι πολίτες αυτοί θεωρείται ότι δεν πρέπει να υπερβαίνουν τους 1.500. Χωρίζουμε λοιπόν τη χώρα σε «τετράγωνα των 5.000 περίπου κατοίκων το καθένα και σε κάθε τετράγωνο-Τομέα Υγείας η Πολιτεία δίνει άδεια και συνάπτει σύμβαση για δημιουργία τριών ιδιωτικών ιατρείων, οικογενειακής ιατρικής. Στον κάθε συμβεβλημένο με τον ΕΟΠΥΥ γιατρό εγγράφονται οικογένειες. Διαλέγουν λοιπόν σε ποιον θα εγγραφούν και ο οικογενειακός πλέον ιατρός τους καταγράφει στο σύστημα και είναι υπεύθυνος για αυτούς. Η αμοιβή των ιατρών είναι κάτι που θα μας απασχολήσει σε άλλη φάση.
Έχουμε λοιπόν καταγραφή του πληθυσμού σε καλώς περιγεγραμμένες και ορισμένες περιοχές.
Σε περίπτωση απειλής, ο οικογενειακός γιατρός ενημερώνει τον πληθυσμό του και μπορεί να βάλει όρους προστασίας των ευπαθών ομάδων. Αν νοσήσει άτομο στην περιοχή του, ενημερώνει τις αρχές. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να γίνει απομόνωση σε επίπεδο ατομικό ή οικογένειας, ακόμη και γειτονιάς, για αναστολή της διασποράς του λοιμώδους παράγοντα. Επίσης υπάρχει ιατρονοσηλευτική φροντίδα κατ’ οίκον, ώστε να μην επιδεινωθεί η κατάσταση και χρειάζεται νοσοκομείο, αν δε επιδεινωθεί σημαντικά, τότε θα γίνει η παραπομπή έγκαιρα και με ασφάλεια.
Επισκέπτες υγείας, νοσηλευτές, κοινωνικοί λειτουργοί και οικιακοί βοηθοί μπορούν να παρέχουν οποιαδήποτε υγειονομική και άλλη απαραίτητη βοήθεια χρειάζεται ο περιορισμένος ασθενής ή υγιής πολίτης.
Τα ιατρικά προβλήματα έχουν ιατρική λύση. Το παραπάνω λέγεται πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας και είναι η μόνη λύση για καλύτερη υγεία, μείωση της δαπάνης και προστασία από κάθε υγειονομική απειλή. Τα συστήματα που αντέχουν είναι αυτά με καλά δομημένη πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας.
Καθήκον μας είναι να επιβάλλουμε την πρωτοβάθμια φροντίδα και στη χώρα μας, σε ένα δημόσιο (όχι κρατικό, ούτε ιδιωτικό) σύστημα, με διασπορά σε όλη τη χώρα και φροντίδα για τον κάθε πολίτη ξεχωριστά. Ο γιατρός πρέπει να πηγαίνει σε κάθε άτομο και όχι αντίστροφα. Όχι πρωτοβάθμια φροντίδα μόνο για συνταγογράφηση σε ηλικιωμένους, ούτε για εμβολιασμούς εποχικής γρίπης. Υγεία για όλους. Είναι αγαθό, όπως ο αέρας που αναπνέουμε και το νερό. Είναι υπέρτατο καθήκον της Πολιτείας να το κάνει προτεραιότητα.