Η οικονομία την εποχή της «μεγάλης απαγόρευσης»
Του
ΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΒΕΛΑΚΗ,
Οικονομολόγου του Εθνικού
και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Οι μεγάλες οικονομικές κρίσεις στην ιστορία του καπιταλισμού είχαν όλες το δικό τους όνομα. Παραδείγματος χάριν, το 1930 ήταν η «μεγάλη ύφεση», το 1970 ο «μεγάλος στασιμοπληθωρισμός», το 2008 η «μεγάλη επιβράδυνση».
Παρόλο που για πολλούς η σημερινή όξυνση της κρίσης λόγω κορονοϊού είναι κομμάτι της «μεγάλης επιβράδυνσης», η ένταση των επιπτώσεων της έδωσε το δικό της όνομα. Ζούμε λοιπό τη «μεγάλη απαγόρευση» (the great lockdown). Νονός της κρίσης η εαρινή έκθεση του ΔΝΤ, η σύνοψη της οποίας βγήκε στη δημοσιότητα τη Μεγάλη Δευτέρα (13/4).
Είναι ένα κείμενο που θα συζητηθεί αλλά και θα επηρεάσει το οικονομικό γίγνεσθαι το επόμενο διάστημα. Οι προβλέψεις του τόσο για την παγκόσμια, όσο και για την ελληνική οικονομία είναι ήδη αντικείμενο συζήτησης. Συνοπτικά, για την παγκόσμια οικονομία προβλέπει για το 2020 ύφεση 3% και το 2021 μεγέθυνση 5,1%. Τα αντίστοιχα νούμερα για την Ευρωζώνη είναι ύφεση 7,5% για το 2020 και μεγέθυνση 4,7% το 2021. Για την Ελλάδα, που μας ενδιαφέρει άμεσα, τα νούμερα είναι τα ακόλουθα:
Από τον πίνακα προκύπτει ότι από μεγέθυνση 1,9% το 2019 θα πάμε σε ύφεση 10% το 2020 και πίσω σε μεγέθυνση 5,1% το 2021. Το σκεπτικό της έκθεσης αλλά και του οικονομικού μοντέλου του ΔΝΤ είναι ότι η κρίση οφείλεται αποκλειστικά στην επιδημία και αν φύγει η επιδημία θα φύγει μαζί της και η κρίση. Επειδή μάλιστα το σημείο εκκίνησης θα είναι ιδιαίτερα χαμηλό, προβλέπουν ισχυρό αναπτυξιακό ριμπάουντ.
Είναι μια λανθασμένη λογική. Όπως η σταθεροποίηση των χρηματαγορών μετά το 2010 δεν έφερε την οικονομική μεγέθυνση, έτσι και η λήξη της επιδημίας δεν θα σημάνει την επιστροφή των επενδύσεων στα προ της κρίσης επίπεδα. Είναι πλέον όλο και περισσότερο ξεκάθαρο ότι χωρίς κάποιο πρόγραμμα κρατικών επενδύσεων η παγκόσμια και η ελληνική οικονομία θα μείνει σε στασιμότητα για πολλά χρόνια ακόμη.
Όμως, από τα μέτρα που λαμβάνονται σε ΗΠΑ και ΕΕ βλέπουμε ότι ακόμα και σε αυτές τις συνθήκες προκρίνονται μέτρα νομισματικής πολιτικής και ενίσχυσης της κατανάλωσης αντί για προγράμματα δημοσίων επενδύσεων.
Για αδύναμες οικονομίες όπως η ελληνική αυτό οδηγεί σε καταστροφικά αποτελέσματα. Όπως βλέπουμε στον πίνακα, ακόμα και με το μοντέλο του ΔΝΤ η ενίσχυση της κατανάλωσης, που πριμοδοτούν τα μέτρα της κυβέρνησης, σε συνδυασμό με τον αναμενόμενο περιορισμό του τουρισμού, τελικά θα τροφοδοτήσει το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου (-6,5% το 2020 και -3,4% του ΑΕΠ το 2021) και όχι τη μεγέθυνση.
Παράλληλα, η ανεργία αναμένεται να ανέβει κατά 5% το 2020 και να μειωθεί κατά 3% το 2021, εφόσον υπάρξει η μεγέθυνση του 5% φυσικά.
Όμως το πρόβλημα είναι ότι αυτή η πολιτική δεν είναι βιώσιμη. Οι προβλέψεις του ΔΝΤ για τα δημοσιονομικά αναφέρουν έλλειμμα 9% έναντι αρχικής εκτίμησης πλεονάσματος 1% στον προϋπολογισμό του 2020, που προφανώς δεν ισχύει πλέον. Αντίστοιχα, από πρωτογενές πλεόνασμα 3,56% στον προϋπολογισμό η αναθεωρημένη πρόβλεψη μιλά για πρωτογενές έλλειμμα 5,13%. Τα παραπάνω σημαίνουν επιπλέον δανειακές ανάγκες της τάξης των 18 – 19 δισ. (9% x 190 δισ. ΑΕΠ) ευρώ απλά για να βγει το 2020.
Αν σε αυτά προσθέσουμε και κάπου 10 δισ. ευρώ έντοκα γραμμάτια που πρέπει να αναχρηματοδοτηθούν μέσα στη χρονιά, το Ελληνικό Δημόσιο πρέπει να αντλήσει κάπου 29 δισ. ευρώ μέχρι το τέλος του χρόνου. Η πρώτη δοκιμή άντλησης 2,5 δισ. σε επταετές ομόλογο τη Μεγάλη Τετάρτη (15/4) δεν πήγε καλά. Το επιτόκιο ήταν πάνω από 2%, παρόλο που μόλις δύο μήνες νωρίτερα (14/2/2020) η απόδοση του επταετούς ήταν μόλις 0,36%.
Η επίσπευση της εξόδου (ήταν αρχικά προγραμματισμένη για τις 5 Μαΐου) απέδειξε, επιπλέον, ότι τα οικονομικά του Δημοσίου είναι οριακά, αφού το «μαξιλάρι» δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τις άμεσες ταμειακές ανάγκες. Σε αυτές τις συνθήκες και με δεδομένη την πολιτική της ΕΕ, όπως διατυπώθηκε στο τελευταίο Eurogroup, είναι σίγουρο ότι μας περιμένει νέο Μνημόνιο. Το χειρότερο είναι ότι και αυτό θα είναι εξίσου αναποτελεσματικό με τα προηγούμενα, όπως παραδέχεται εμμέσως πλην σαφώς πλέον και το ΔΝΤ.