Ν. Στραβελάκης: 1850, 2020: «Στο εξής θα κυβερνούν οι τραπεζίτες»
Του
ΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΒΕΛΑΚΗ,
Οικονομολόγου του Εθνικού
και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
«Όταν ο φιλελεύθερος τραπεζίτης Laffitte οδήγησε θριαμβευτικά το φιλαράκι του Δούκα της Ορλεάνης (μετέπειτα βασιλιά Λουδοβίκο Φίλιππο) στο Hotel de Ville του ξέφυγαν οι ακόλουθες λέξεις : ‘‘Στο εξής θα κυβερνούν οι τραπεζίτες’’…» (Καρλ Μαρξ, «Οι Ταξικοί Αγώνες στη Γαλλία» 1850).
Η εβδομάδα που πέρασε είναι ενδεικτική για το τι θα κάνουν κράτη, κυβερνήσεις και υπερεθνικοί οργανισμοί, όπως η ΕΕ, για την κρίση που βρίσκεται σε εξέλιξη και κυρίως για ποιους. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η προτεραιότητα όλων των κυβερνήσεων είναι η διατήρηση, όσο είναι δυνατόν, της χρηματιστηριακής φούσκας, των χαμηλών ή μηδενικών επιτοκίων για τα ομόλογα και η στήριξη των επιχειρήσεων. Αυτό που δεν θέλουν με τίποτα είναι η οποιαδήποτε μεταβολή των δημοσιονομικών κανόνων, κάτι που θα σήμαινε και την αύξηση των κοινωνικών δαπανών και πρωτίστως των δαπανών για την υγεία.
Σε αυτό το μήκος κύματος, το Eurogroup της 16ης Μαρτίου δεν αποφάσισε ούτε καν την αναστολή του συμφώνου σταθερότητας και περιορίσθηκε σε (μη δημιουργικές) ασάφειες του τύπου «θα κάνουμε ό,τι χρειασθεί» («we will do whatever it takes»). Στο προκείμενο, το μόνο που έκανε ήταν η επίκληση της δημοσιονομικής ευελιξίας, που ερμηνεύθηκε από την ελληνική κυβέρνηση ως εξαίρεση των δαπανών για την αντιμετώπιση της επιδημίας από τον στόχο του πλεονάσματος (3,5%).
Στην πορεία βέβαια έγινε σαφές και από το διάγγελμα του κ. Μητσοτάκη (19/3) ότι τα μέτρα θα απαιτήσουν την αναθεώρηση του προϋπολογισμού και την έγκρισή του εκ νέου από την Κομισιόν. Έτσι, παρόλο που τα μέτρα των 10 δισ. απευθύνονται –κατά τον πρωθυπουργό– σχεδόν εξ ολοκλήρου στη στήριξη των επιχειρήσεων, θα περάσουν αρκετές μέρες μέχρι να εξειδικευθούν και ακόμη περισσότερες μέχρι να υλοποιηθούν.
Σε κάθε περίπτωση η φιλοσοφία του όποιου πακέτου εγκριθεί τελικά είναι ήδη σαφής. Κάπου 60 εκατ. (οι αμοιβές των 2.000 γιατρών και νοσηλευτών που υποσχέθηκε ότι θα προσληφθούν ο κ. Μητσοτάκης) θα πάνε για την ενίσχυση του προσωπικού των δημόσιων νοσοκομείων και τα υπόλοιπα θα διατεθούν σε άμεση ή έμμεση ενίσχυση των επιχειρήσεων, ακόμη και της μισθοδοσίας των εργαζομένων τους. Βλέπετε, στη νεοφιλελεύθερη λογική η καταβολή των μισθών για εργαζόμενους του Δημοσίου είναι κακό πράγμα, όμως η επιδότηση από το κράτος των μισθών του ιδιωτικού τομέα είναι ευπρόσδεκτη.
Αντίθετα με την ασάφεια που περιβάλλει τα όποια δημοσιονομικά μέτρα, στο χρηματοπιστωτικό πεδίο όλα ήταν άμεσα και απολύτως ξεκαθαρισμένα. Στο ξεκαθάρισμα βοήθησε βέβαια και η κατάρρευση των αγορών την Τρίτη (17/3), που οδήγησε τα χρηματιστήρια σε ιστορικά χαμηλά και τα ελληνικά και τα ιταλικά ομόλογα σε spreads της τάξης του 4% σε σχέση με τα γερμανικά. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις 17/3 ο δείκτης Dow Jones του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης απώλεσε το σύνολο των κερδών που είχε πραγματοποιήσει επί Προεδρίας Τραμπ.
Αυτό ήταν ιδιαίτερα οδυνηρό για τον αμερικανό Πρόεδρο, που έχει επενδύσει στη χρηματιστηριακή φούσκα σημαντικό μέρος της επανεκλογής του. Έτσι η αντίδραση ήταν άμεση, καθώς την Τετάρτη (18/3) η κ. Λαγκάρντ ανακοίνωσε την επαναγορά από την ΕΚΤ 750 δισ. ευρώ κρατικών και εταιρικών ομολόγων, συμπεριλαμβανομένων και των ελληνικών.
Είχε προηγηθεί, μία μέρα νωρίτερα, η απόφαση του ευρωπαϊκού εποπτικού μηχανισμού SSM, που ξαφνικά θεώρησε τα ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου μηδενικού κινδύνου για τους σκοπούς της κάλυψης του σχεδίου «Ηρακλής», με αφορμή σχετική αίτηση της τράπεζας Eurobank.
Είναι στροφή 180 μοιρών σε σχέση με τη θέση του ίδιου οργανισμού για τα ελληνικά ομόλογα λιγότερο από τρεις μήνες νωρίτερα (Δεκέμβριος του 2019), όταν ζητούσε επιπλέον εγγυήσεις για την κάλυψη μέρους των τίτλων των «κόκκινων» δανείων (senior notes). Δεν ξέρω αν η αλλαγή στάσης οφείλεται σε πιέσεις στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα ή στο γεγονός ότι σημαντικό μέρος των κυκλοφορούντων ελληνικών ομολόγων ανήκουν στον υπουργό Εμπορίου των ΗΠΑ κ. Ρος. Νομίζω ότι ισχύουν και τα δύο. Πάντως, παρόλο που το spread περιορίσθηκε, η τάση δεν αναστράφηκε, η απόδοση (επιτόκιο) του ελληνικού δεκαετούς παραμένει αυξημένη κατά 1,5% περίπου τον τελευταίο μήνα.
Το ίδιο ισχύει και για τα χρηματιστήρια, συμπεριλαμβανομένου του ελληνικού, καθώς οι ανακοινώσεις της ΕΚΤ αλλά και η απαγόρευση των ανοικτών πωλήσεων (short selling) σε αρκετά από αυτά οδήγησε σε αναιμική άνοδο, που δεν πείθει ότι η διόρθωση του τελευταίου μήνα έχει ολοκληρωθεί.
Συνολικά φαίνεται ότι η παγκόσμια οικονομία είναι εγκλωβισμένη σε έναν φαύλο κύκλο, όπου συσσωρεύεται χρέος, στη συνέχεια πουλιέται στην κεντρική τράπεζα και το προϊόν της πώλησης χρησιμοποιείται για να χρηματοδοτήσει νέο χρέος.
Οι κυβερνήσεις μοιάζουν να τρέμουν τους τριγμούς που θα επιφέρει το σκάσιμο της χρηματιστηριακής φούσκας στο τραπεζικό σύστημα και τις επιπτώσεις μιας ανόδου των επιτοκίων στους κρατικούς προϋπολογισμούς. Το αποτέλεσμα είναι η παγκόσμια οικονομία να βρίσκεται σε μακρόχρονη στασιμότητα, με τραγικές συνέπειες για τη ζωή της συντριπτικής πλειοψηφίας του πληθυσμού.