Οι πολιτικοοικονομικές αλλαγές του σοκ ως διαχρονικό φαινόμενο με αφορμή τον κορονοϊό

Του
ΣΤΑΥΡΟΥ ΜΠΑΡΚΟΥΛΑ
Τελειόφοιτου Τμήματος Οργάνωσης
και Διοίκησης Επιχειρήσεων
του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Παραφράζοντας τα λόγια του Καρλ Μαρξ («Η βία είναι η μαμή κάθε παλιάς κοινωνίας που κυοφορεί μέσα της μια καινούρια» [«Das Kapital», 1867]), μπορεί κάποιος να πει πως το σοκ λειτουργεί σαν καταλυτικός μοχλός στη διαλεκτική και εξελικτική διαδικασία που υπόκειται η κοινωνία.

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται ακράδαντα από πλήθος ιστορικών γεγονότων. Το χρηματιστηριακό κραχ του 1929 στη Νέα Υόρκη σημάδεψε ανεξίτηλα την κοινωνικοοικονομική δομή και ιστορία τόσο των ΗΠΑ, όσο και της Ευρώπης, σηματοδοτώντας την αρχή της δεκαετούς παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης που οδήγησε αναπόφευκτα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στη συνέχεια, μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο κόσμος μοιράστηκε βίαια σε δύο κυρίαρχες κοινωνικοοικονομικές δομές, με αποτέλεσμα την αναπότρεπτη έναρξη του Ψυχρού Πολέμου.

Από τη μια πλευρά είχαμε τη διαμόρφωση του σύγχρονου καπιταλιστικού συστήματος στο Bretton Woods, με τη δημιουργία ενός μεταπολεμικού νομισματικού συστήματος, μαζί με την παράλληλη ανοικοδόμηση των οικονομιών της Ευρώπης (Σχέδιο Μάρσαλ) και της Ιαπωνίας. Από την άλλη μεριά είχαμε τον κρατικοκεντρικό και κολλεκτιβικό προγραμματισμό της ΕΣΣΔ.

Εν μέσω Ψυχρού Πολέμου, το 1971, το σοκ Νίξον, δηλαδή η μονομερής απόσυρση των ΗΠΑ από τον κανόνα χρυσού, και η πετρελαϊκή κρίση του 1973 ανέτρεψαν το οικονομικό κατεστημένο και κατ’ επέκταση το κοινωνικό μοντέλο του δυτικού κόσμου.

Ύστερα, το 1989, ακολούθησε το σοκ της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου, το οποίο λειτούργησε ως προάγγελος της ύστερης –δραματικής– κατάρρευσης της ΕΣΣΔ.

Έτσι το κοινωνικοοικονομικό μοντέλο του καπιταλιστικού συστήματος κυριάρχησε πανηγυρικά, με ελάχιστες εξαιρέσεις.

Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, παράλληλα με τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας (τεχνητή νοημοσύνη, τρισδιάστατοι εκτυπωτές που παράγουν ακόμα και μεταλλικά εξαρτήματα αυτοκινήτου), η οποία οδήγησε στη λεγομένη «4η Βιομηχανική Επανάσταση», συντάραξε συθέμελα ολόκληρο το πολιτικοοικονομικό σύστημα, χωρίς αυτό να μπορέσει να ορθοποδήσει και να φτάσει πραγματικά τα προ 2008 επίπεδα, ιδιαίτερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου εφαρμόστηκαν οικονομικά δογματικές και κοινωνικά διχαστικές πολιτικές, με συνέπεια τη ραγδαία όξυνση των κοινωνικών ανισοτήτων.

Σήμερα, ενώ ο κορονοϊός επεκτείνεται ραγδαία και μια οικονομική ύφεση είναι προ των πυλών, παρατηρεί κάνεις πως επανέρχονται στο προσκήνιο πολιτικές οι οποίες ήταν ξεχασμένες στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας (π.χ., επίταξη ιδιωτικών νοσοκομείων, απαγόρευση πτήσεων, κλείσιμο συνόρων, σκέψεις για εθνικοποίηση εταιρειών, απαγόρευση συναθροίσεων και κυκλοφορίας).

Η διεθνής κοινότητα προχωράει σε αχαρτογράφητα νερά, με την πανδημία του κορονοϊού και τον επερχόμενο οικονομικό Αρμαγεδδώνα να έχουν τη δυνατότητα να απελευθερώσουν ανεξέλεγκτες κοινωνικές δυνάμεις και φαινόμενα.

Το αύριο θα είναι πολύ διαφορετικό από το χθες. Κανένας δεν μπορεί να πει με σιγουριά ποιο θα είναι το μέλλον που θα ζήσουμε από εδώ και πέρα.

Το μόνο σίγουρο είναι πως ανοίγεται ένα ιστορικό παράθυρο ευκαιρίας ώστε το νέο κοινωνικοοικο­νομικό σύστημα που αναδύεται να επηρεαστεί και να συνδιαμορφωθεί από λησμονημένες κοινωνικές ομάδες του προηγούμενου συστήματος.

Για να γίνει αυτό βέβαια, καθώς οι καιροί δεν περιμένουν, πρέπει να υπάρχει περίσσιο θάρρος, τόλμη και εγρήγορση.

Ίσως εδώ ταιριάζει η φράση του Θουκυδίδη, ως υπενθύμιση στους ελεύθερα σκεπτόμενους συμπολίτες μας: «Ή ελευθερία ή ησυχία. Ή θα είσαστε ελεύθεροι ή θα είσαστε ήσυχοι. Και τα δύο μαζί δεν γίνονται».

ΤΟ ΠΑΡΟΝ
Φωτο: wall street journal