Πώς κατάφερε η Τουρκία να αιφνιδιάσει την ελληνική διπλωματία με το τουρκολιβυκό σύμφωνο
Του
ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΥ
Η τουρκική διπλωματία αιφνιδίασε την Αθήνα με τη συμφωνία Τουρκίας – Λιβύης, που παραβαίνει μεν το Διεθνές Δίκαιο, αλλά θα είναι αναρτημένη στον ΟΗΕ μέχρι να ακυρωθεί. Αυτό υποχρεώνει την Ελλάδα να είναι σε διαρκή αεροναυτική ετοιμότητα για να αποφύγει τετελεσμένα στο Αιγαίο, αν η Τουρκία επιχειρήσει γεωτρήσεις.
Η μη πρόσκληση της Ελλάδας στη Διάσκεψη του Βερολίνου από την Άνγκ. Μέρκελ σωστά απασχόλησε τη δημόσια συζήτηση. Δεν δόθηκε όμως η δέουσα προσοχή στο γεγονός ότι η συνάντηση έγινε υπό την αιγίδα του ΟΗΕ.
Καθώς το πλαίσιο ειρήνευσης του ΟΗΕ δεν μπόρεσε να επιβληθεί μετά τις εκλογές του 2014 στη Λιβύη, ακολούθησαν επίσημες και παρασκηνιακές διασκέψεις σε Ρώμη, Άμπου Ντάμπι και Παρίσι, με πρωτοβουλία της Ιταλίας και της Γαλλίας, που είχαν όμως διαφορετικούς στόχους.
Τον Φεβρουάριο του 2019 ο εκπρόσωπος του ΓΓ του ΟΗΕ Γ. Σαλαμέ συνδιοργάνωσε με την Ιταλία τη Διάσκεψη του Παλέρμο. Εκεί δεν παραβρέθηκαν Πούτιν, Μακρόν, Ερντογάν και οι Ιταλοί κάλεσαν πολλούς ηγέτες, προσπαθώντας να προσδώσουν εικόνα επιτυχίας. Έτσι προσκλήθηκε και η Ελλάδα.
Στο Παλέρμο δημιουργήθηκαν χαρακτηριστικά επεισόδια με την Τουρκία, όταν αυτή δεν προσκλήθηκε σε συναντήσεις που έγιναν, στο πλαίσιο της διάσκεψης, με τον Χαφτάρ. Ο τούρκος αντιπρόεδρος Φουάτ Οκτάι εγκατέλειψε θορυβωδώς την αίθουσα των επίσημων συζητήσεων και στη συνέχεια δήλωσε στον Τύπο πως «χωρίς την Τουρκία δεν θα υπάρξει λύση στη Λιβύη».
Αυτά έγιναν παρουσία της ελληνικής αντιπροσωπείας, που συμμετείχε σε επίπεδο πρωθυπουργού με τον Αλ. Τσίπρα. Μετά τη συμμετοχή στο Παλέρμο η ελληνική διπλωματία δεν μπορούσε πλέον να είναι αδιάφορη.
Διότι η τουρκική διπλωματία αξιοποιούσε από το 2010 τη λιβυκή κρίση για να προωθήσει τις νεοοθωμανικές φιλοδοξίες της. Ανέπτυξε έντονη δραστηριότητα κατά την περίοδο της «Αραβικής Άνοιξης», γεγονός που την έφερε σε αντιπαράθεση με Σαουδική Αραβία και Εμιράτα. Μετά την έξωση του Μόρσι, όταν η μεταστροφή της Αιγύπτου άλλαξε τις ισορροπίες, άρχισε να εμπλέκεται πιο έντονα, με παροχή όπλων και μεταφορά μαχητών του ISIS από τη Συρία, ενώ το συμμαχικό της Κατάρ συνέβαλε χρηματοδοτικά.
Ήταν φανερό πως η Τουρκία, πέραν της γεωπολιτικής επιρροής στις ισλαμικές χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής, αποσκοπούσε στην εξασφάλιση συμβολαίων για την ανασυγκρότηση της Λιβύης και την εξασφάλιση μεριδίου από τις εξαγωγές πετρελαίου. Ταυτόχρονα αναζητούσε ευκαιρίες για την ενεργειακή εκμετάλλευση θαλασσίων ζωνών στη Μεσόγειο, όπως όλοι οι μεγάλοι παίκτες.
Ο Γ. Σαλαμέ, μετά το Παλέρμο, είχε καταθέσει έκθεση τριών σημείων στον ΟΗΕ για έγκριση από τον ΓΓ Αντ. Γκουτιέρες. Η Διάσκεψη του Βερολίνου ήταν το δεύτερο σημείο της έκθεσης. Είχε δηλαδή αποφασισθεί τότε η συνάντηση αυτή και η ελληνική διπλωματία έπρεπε να το γνωρίζει.
Τον Σεπτέμβριο του 2019, Γαλλία και Ιταλία, υπό την πίεση του Σαλαμέ, οργάνωσαν από κοινού, στο πλαίσιο της 74ης Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, συνάντηση για τη Λιβύη σε επίπεδο υπουργών Εξωτερικών. Στη συνάντηση αυτή οριστικοποιήθηκε η ατζέντα της Διάσκεψης του Βερολίνου.
Αυτή ήταν η κρίσιμη στιγμή που προσέφερε την ευκαιρία στην Τουρκία να ανακοινώσει το τουρκολιβυκό σύμφωνο, αφού ήταν ενήμερη για τη στρατηγική των μεγάλων παικτών και του ΟΗΕ.
Διότι το προηγούμενο διάστημα είχε προσφέρει αποφασιστική στήριξη στον Σάρατζ, που είχε φανεί ιδιαίτερα ανεκτικός προς τους τζιχαντιστές και δεχόταν πυρά από Χαφτάρ, ΟΗΕ και άλλους τοπικούς πολέμαρχους στην περιοχή της Τρίπολης. Την περίοδο που ακολούθησε τις συγκρούσεις του 2018 εξαργύρωσε αυτήν τη βοήθεια με το Σύμφωνο για τις Θαλάσσιες Ζώνες, που όμως δεν ανακοίνωσε αμέσως.
Ωστόσο, πριν από τη συνάντηση του Βερολίνου η Τουρκία ήταν σίγουρη ότι η στήριξη του Σάρατζ εξυπηρετεί τα σχέδια του ΟΗΕ και των μεγάλων παικτών, που δεν επιθυμούν στρατιωτική νίκη της μίας πλευράς, αλλά πολιτική λύση που να περιλαμβάνει και τις δύο πλευρές.
Όλο αυτό το διάστημα η ελληνική διπλωματία δεν φαίνεται ότι παρακολουθούσε στενά τις εξελίξεις επί του πεδίου, αφού δεν είχε καλύψει ούτε τη θέση του έλληνα πρέσβη στην Τρίπολη. Είναι εντυπωσιακό όμως το γεγονός ότι η Ελλάδα δεν κινήθηκε ούτε και στο πλαίσιο του ΟΗΕ, τουλάχιστον μετά τη συνάντηση του Παλέρμο.
Η Αθήνα είναι σήμερα υποχρεωμένη να ενταχθεί στη Διαδικασία του Βερολίνου, που θα συνεχισθεί με νέα συνάντηση τον Μάρτιο, με τη συμφωνημένη εμπλοκή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Συνδέσμου Αραβικών Κρατών και της Αφρικανικής Ένωσης.
Η Ελλάδα δεν μπορεί να αφήσει σε αντιπροσώπους την αντιμετώπιση του τουρκικού εγχειρήματος, που παράνομα την αποκόπτει από τις θαλάσσιες ζώνες της Ανατολικής Μεσογείου. Διότι το Βερολίνο είχε το διπλωματικό περιθώριο να καλέσει έναν άμεσο γείτονα της Λιβύης, που πλήττεται από τις μεταναστευτικές ροές και μάλιστα εταίρο της Γερμανίας στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ. Δεν το έπραξε για να αποφύγει γκρίνιες με την Τουρκία.
Ωστόσο, οι αποφάσεις που πάρθηκαν στο Βερολίνο επιτρέπουν στην Ελλάδα να συμμετάσχει στην ευρωπαϊκή δύναμη που θα ελέγχει την εφαρμογή του εμπάργκο όπλων στη Λιβύη. Η δράση αυτή θα αναπτυχθεί στο ανατολικό λιβυκό πέλαγος, νοτίως της Κρήτης.