Η εξόντωση των Ελλήνων Εβραίων στο Άουσβιτς

Ήταν μια από τις πολυπληθέστερες εθνικές ομάδες του γερμανικού στρατοπέδου εξόντωσης στην Πολωνία. Μόνο λίγοι επέζησαν. Παρών τη Δευτέρα στην τελετή για τα 75 χρόνια της απελευθέρωσης του Άουσβιτς ο 95χρονος Μωσέ Αλιών.

«Άουσβιτς» είναι το συνώνυμο για το μεγαλύτερο έγκλημα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Στο πλαίσιο της υλοποίησης της εθνικοσοσιαλιστικής «Τελικής Λύσης» δολοφονήθηκαν με βιομηχανικό τρόπο μέσα σε δυόμιση χρόνια 1,1 εκατομμύρια άνθρωποι, από αυτούς το ένα εκατομμύριο ήταν Εβραίοι. Σύμφωνα με στοιχεία του Ιδρύματος Μνήμης Άουσβιτς από την Ελλάδα  εκτοπίστηκαν στο στρατόπεδο γύρω στους 55.000 Εβραίους. Πρόκειται για την πολυπληθέστερη εθνική ομάδα μετά τους Εβραίους από την Ουγγαρία (430.000), την Πολωνία (300.000), τη Γαλλία (69.000) και την Ολλανδία (60.000). Την τύχη των Ελλήνων στο στρατόπεδο εξόντωσης τεκμηριώνει από το 2019 μόνιμη έκθεση στο Μουσείο του Άουσβιτς. Τη χρηματοδότηση της είχε αναλάβει η ελληνική βουλή.

Οι δολοφονηθέντες

Θάνατος ή ζωή – Η «επιλογή» γινόταν με το που κατέβαιναν οι Εβραίοι από τα τρένα στο Άουσβιτς Μπίρκεναου

Ο εκτοπισμός των Ελλήνων Εβραίων στο Άουσβιτς αλλά και άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης ξεκίνησε τον Μάρτιο του 1943 και ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 1944. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της ιστορικής έρευνας συνολικά, 58.886 Εβραίοι της Ελλάδας από έναν προπολεμικό πληθυσμό 71.611 ψυχών, βρήκαν το θάνατο στα γερμανικά στρατόπεδα εξόντωσης Άουσβιτς και Τρεμπλίνκα όπως και αλλού. Ο μεγαλύτερος αριθμός των δολοφονηθέντων Ελλήνων Εβραίων κατάγονταν από τη Θεσσαλονίκη. Μέχρι τη λήξη του πολέμου είχαν εξοντωθεί γύρω στα 45.000 πρώην κάτοικοι της πόλης, δηλαδή σχεδόν το 97% του εβραϊκού πληθυσμού.

Τα ¾ των Ελλήνων Εβραίων εξοντώθηκαν στους θαλάμους αερίων του Μπίρκεναου (Άουσβιτς ΙΙ) αμέσως μετά την άφιξη τους. Με το ξεκλείδωμα της πόρτας των βαγονιών στη «ράμπα του θανάτου» ξεκινούσε ο διαχωρισμός των νεοφερμένων σε δύο ομάδες. Γιατρός του στρατοπέδου ή αξιωματικός των SS προχωρούσε στη διαβόητη «επιλογή». Ένα νεύμα του δαχτύλου τους προς τα αριστερά οδηγούσε ανήμπορους, ηλικιωμένους, γυναίκες με παιδιά κατ’ ευθείαν στους θαλάμους αερίων και τα κρεματόρια και ένα νεύμα προς τα δεξιά τους νεότερους και υγιείς στο στρατόπεδο για καταναγκαστική εργασία.

Οι επιζώντες

Η Έρρικα Κούνιο και η μητέρα της Χέλλα από τη Θεσσαλονίκη επέζησαν επειδή μιλούσαν γερμανικά (Μόνιμη έκθεση για τους Έλληνες στο Μουσείο Άουσβιτς)

Όπως δείχνουν τέσσερεις περιπτώσεις από τη Θεσσαλονίκη οι λόγοι για τους οποίους κατάφερε ένας ορισμένος αριθμός Ελλήνων Εβραίων να γλυτώσει το θάνατο στο Άουσβιτς ήταν πολλοί και διάφοροι. Κανονικά ο 15χρονος Χάιντς Κούνιο πού είχε έρθει με την πρώτη αποστολή τρένου το Μάρτιο 1943 στο Άουσβιτς θα κατέληγε με τη μητέρα του, την αδελφή και τον πατέρα του που κούτσαινε στο θάλαμο αερίων. Όλη η οικογένεια επέζησε επειδή κατείχε, λόγω των επίμονων προσπαθειών της γερμανόφωνης μητέρας του, τα γερμανικά και η διοίκηση του στρατοπέδου είχε ανάγκη από μεταφραστές. Ο Μώσε Αελιών που είχε έρθει 18χρονος επίσης με την πρώτη αποστολή, παρέδιδε μαθήματα νέων ελληνικών σε έναν κρατούμενο πολωνό καθολικό μοναχό ο οποίος τον «πλήρωνε» με ψωμί. Επειδή άρεσε η φωνή του στους φύλακες κατάφερε και επέζησε ο μετέπειτα αρχικάντορας (πρωτοψάλτης) της Εβραϊκής Κοινότητας Βερολίνου Εστρόγκο Ναχάμα. Και ο Σλόμο Βενέτσια επέζησε επειδή ήταν μέλος των Ειδικών Μονάδων (Sonderkommando) που επί ποινή εκτέλεσης έπρεπε να μεταφέρουν τα πτώματα από τους θαλάμους αερίων στους φούρνους των κρεματόριων. Όπως γράφει στα απομνημονεύματα του, 100 από τους σχεδόν 900 Εβραίους των Sonderkommando ήταν Έλληνες.

Χαραγμένος αριθμός κρατουμένου του Άουσβιτς

Από τους επιζώντες Έλληνες Εβραίους του ολοκαυτώματος μόλις οι 1.200 επιστρέφουν στη Θεσσαλονίκη και πολύ λιγότεροι στις ιδιαίτερες πατρίδες τους σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Οι περισσότεροι θα εγκατασταθούν στην Παλαιστίνη, την Ιταλία, τη Γαλλία και προπαντός τις ΗΠΑ. Το Άουσβιτς παραμένει όμως για όλους υπαρξιακό σημείο αναφοράς. Με την πάροδο του χρόνου ο αριθμός αυτών που έρχεται για να λάβει μέρος στην ετήσια τελετή στη μνήμη της απελευθέρωσης του στρατοπέδου από τον Κόκκινο Στρατό τις 27 Ιανουαρίου 1945 λιγοστεύει όλο και περισσότερο. Μοναδικός Έλληνας επιζώντας του ολοκαυτώματος που θα συμμετέχει τη Δευτέρα στη φετινή εκδήλωση είναι ο 95χρονος Μωσέ Αλιών ο οποίος ζει κοντά στο Τελ Αβίβ. Έχοντας χάσει την οικογένεια του στο Άουσβιτς δεν επέστρεψε μετά την απελευθέρωση του στη Θεσσαλονίκη αλλά έφυγε για την Παλαιστίνη. Στο νεοσύστατο κράτος του Ισραήλ δημιουργεί δική του οικογένεια, αποκτά μια κόρη και ένα γιό και σήμερα έχει έξι εγγόνια και πέντε δισέγγονα.

Στην τελετή για τα 75 χρόνια από την απελευθέρωση του Άουσβιτς τη Δευτέρα θα παραβρίσκονται περισσότεροι από 200 επιζώντες του ολοκαυτώματος του Άουσβιτς από όλο τον κόσμο. Εκτός αυτού θα συμμετέχουν αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων από 27 χώρες, ανάμεσα τους και ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Είναι η πρώτη φορά που θα παραβρίσκεται σε αυτή την εκδήλωση έλληνας πρωθυπουργός.

Πηγή: Deutsche Welle/Παναγιώτης Κουπαράνης, αποστολή στο Άουσβιτς