Διάσκεψη για τη Λιβύη: Ποια τα συμφέροντα των χωρών που συμμετέχουν – Γιατί δεν προσκλήθηκε η Ελλάδα
Γράφει ο
ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΝΕΑΡΧΟΥ
Πρέσβυς ε.τ.
Αρχίζει σε λίγη ώρα η Διάσκεψη για τη Λιβύη στο Βερολίνο, με ομολογούμενο στόχο τον τερματισμό των συγκρούσεων και την προώθηση του εσωτερικού διαλόγου για τον σχηματισμό κυβερνήσεως εθνικής ενότητας. Είναι όμως ολοφάνερο ότι πίσω από αυτήν την εύσχημη διπλωματική διατύπωση κρύβεται ένας αδυσώπητος πόλεμος για μερίδια στους Λιβυκούς υδρογονάνθρακες και για γεωστρατηγική επιρροή.
Γύρω από το τραπέζι είναι, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, μεγάλες δυνάμεις-μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας (ΗΠΑ, Ρωσία, Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία) αλλά και η Τουρκία, η Αίγυπτος, η Αλγερία, το Κονγκό και διεθνείς Οργανισμοί (Αραβικός Σύνδεσμος, Αφρικανική Ένωση). Από τη Λιβύη είναι οι δύο πρωταγωνιστές-ανταγωνιστές: η διεθνώς αναγνωρισμένη «κυβέρνηση» στην Τρίπολη του Αλ Σάρατζ και ο Στρατάρχης Χαλίφα Χαφτάρ, που ο στρατός του ελέγχει το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της Λιβύης.
Η Ελλάδα δεν προσκλήθηκε γιατί, κατά την άσπονδη φίλη και σύμμαχό μας Γερμανία, το θέμα δεν την αφορά. Δεν θα συζητηθεί θέμα θαλασσίων ζωνών, λέει. Η μη συζήτηση διευκολύνει προφανώς την Τουρκία, η οποία έθεσε θέμα θαλασσίων ζωνών με το προκλητικό και παράνομο «μνημόνιο» για την οριοθέτηση των δήθεν θαλασσίων ζωνών μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης.
Το Βερολίνο κάνει πλάτες στην Τουρκία, που επιδιώκει να «νομιμοποιήσει» διεθνώς την αρπακτική της αυθαιρεσία με τη διατήρηση στην εξουσία της «Κυβερνήσεως» Σάρατζ και με την αποφυγή κάθε συζητήσεως, σε διεθνές επίπεδο, που θα καθιστούσε μέρος οποιασδήποτε διευθετήσεως την ακύρωση αυτού του παράνομου μνημονίου.
Το Βερολίνο, που έχει πολλούς και ισχυρούς δεσμούς με την Άγκυρα, προβάλλει ανεπισήμως ως άλλοθι για τη μεροληπτική του στάση απέναντι στην Άγκυρα την ανάγκη να διατηρηθεί ο διάλογος με τον Ερντογάν για να αντιμετωπισθεί, μεταξύ άλλων, το προσφυγικό-μεταναστευτικό θέμα, για το οποίο είναι απαραίτητη η συνεργασία της Άγκυρας.
Η πολιτική των ανοικτών συνόρων μετατρέπει την παράνομη μετανάστευση σε όπλο στα χέρια του Ερντογάν, πρωτίστως κατά της Ελλάδος. Η κυβέρνηση όμως δεν θέλει να συνειδητοποιήσει τους κινδύνους που αντιπροσωπεύει για τη χώρα η πολιτική αυτή, τη στιγμή που η προκλητική πολιτική της Άγκυρας κορυφώνεται με απειλές για αποστολή ερευνητικών σκαφών στην Ελληνική ΑΟΖ νότια της Κρήτης και κοντά στο Καστελλόριζο.
Η απουσία της Ελλάδος από τη Διάσκεψη του Βερολίνου είναι αναμφισβήτητα μια διπλωματική ήττα. Η επίσκεψη Χαφτάρ στην Ελλάδα, πριν το Βερολίνο, εισάγει εμμέσως την Ελλάδα στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και αναπληρώνει, σ’ έναν βαθμό, τη ζημιά που προεκλήθη. Καλές και οι δηλώσεις για βέτο του πρωθυπουργού, αν και στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν είναι σαφές το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα μπορούσε να ασκηθεί το βέτο.
Η Διάσκεψη στο Βερολίνο είναι πολυμερής, διεθνής συνάντηση και τα συμπεράσματά της δεν μπορούν να εξομοιωθούν με τις αποφάσεις των Συνόδων Κορυφής. Σε κάθε περίπτωση, η Ελλάδα, έστω και καθυστερημένα, πρέπει να στείλει προς κάθε κατεύθυνση μήνυμα ότι η θέση της δεν πρέπει να θεωρείται από κανέναν ως δεδομένη και ότι θα υπερασπισθεί με αποφασιστικότητα τα κυριαρχικά της δικαιώματα.
Δεν είναι ακόμη βέβαιο πού θα καταλήξει η Διάσκεψη του Βερολίνου και αν τελικά θα έχει καλύτερη τύχη από τη Συνάντηση της Μόσχας. Οι ανταγωνισμοί είναι πολύ μεγάλοι και αδυσώπητοι. Η Ρωσία του Πούτιν, που υποστήριζε σταθερά, στο πλευρό της Αιγύπτου, τον Στρατάρχη Χαφτάρ, έκανε στροφή και πίεσε τον Στρατάρχη να υπογράψει με τον αντίπαλό του, Σάρατζ, εκεχειρία με ασαφείς όρους. Ο Στρατάρχης δεν την υπέγραψε, αλλά την αποδέχθηκε σιωπηρά, χωρίς να προσυπογράψει τους όρους, με τους οποίους ήταν αντίθετος. Οι όροι αυτοί ήταν βασικά δύο. Ο πρώτος προέβλεπε απόσυρση ή αναδίπλωση δυνάμεων στην Τρίπολη και ο δεύτερος αποδοχή γραμμής καταπαύσεως του πυρός, που θα επιτηρούνταν, μεταξύ άλλων, από Τουρκικό στρατιωτικό προσωπικό.
Ο Λίβυος Στρατάρχης κατέστησε σαφές, με δηλώσεις του, ότι δεν αναγνωρίζει και δεν αποδέχεται ούτε εγγύηση ούτε στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας στη Λιβύη. Σημειωτέον, ο Ερντογάν ανακάλυψε και στη Λιβύη Τουρκική μειονότητα ενός εκατομμυρίου από την Οθωμανική εποχή και διεκδικεί, κατά το παράδειγμα των Τουρκοκυπρίων, την «προστασία» τους και δικαίωμα στρατιωτικής παρουσίας. Δεν είναι ακόμη σαφές τι παρακίνησε τον Ρώσο ηγέτη να κάνει στροφή της πολιτικής του στη Λιβύη και να συνεργασθεί με τον Ερντογάν.
Προφανώς, επιδιώκει ενίσχυση της θέσεως της Ρωσίας στη Λιβύη μέσα από μια διευθέτηση «εθνικής ενότητας», που δεν θα περιλάμβανε αναγκαστικά την απομάκρυνση Σάρατζ. Μια τέτοια εξέλιξη θα ήταν, βεβαίως, ευνοϊκή για την Άγκυρα. Θα μπορούσε όμως να περιλαμβάνει και σημαντικές παραχωρήσεις προς τη Μόσχα στον τομέα των υδρογονανθράκων. Ένας άλλος σημαντικός λόγος για τη Μόσχα είναι η διαφύλαξη των κεκτημένων στη σχέση της με την Τουρκία και η αποφυγή ρήξεως με αφορμή τη Λιβύη.
Η Ιταλία και η Γαλλία είναι δύο Ευρωπαϊκές χώρες με ιδιαίτερα συμφέροντα στη Λιβύη. Η Ιταλία εισάγει το 25% του αερίου που καταναλώνει από τη Λιβύη. Η Ιταλική ΕΝΙ έχει μεγάλα διυλιστήρια στη Λιβύη, όπως επίσης μεγάλες παραχωρήσεις στα Λιβυκά πετρέλαια και βλέψεις για τα κοιτάσματα αερίου στη Λιβυκή ΑΟΖ. Η Γαλλία εξαρτάται λιγότερο από το Λιβυκό αέριο. Η Γαλλική όμως Total έχει μεγάλες παραχωρήσεις και πολύ ισχυρά συμφέροντα στη Λιβύη.
Η Γαλλία είναι η χώρα που πρωτοστάτησε για την ανατροπή Καντάφι. Αποδίδει πολύ μεγάλη σημασία στη γεωπολιτική θέση της Λιβύης, που είναι πολύ σημαντική όχι μόνο για την Κεντρική και την Ανατολική Μεσόγειο και τη Βόρεια Αφρική, αλλά, επίσης, για τη Γαλλόφωνη Μαύρη Αφρική. Ακραία τζιχαντιστικά κινήματα από την Τρίπολη και τη Μισράτα ασκούν υπονομευτική δράση και στη Μαύρη Αφρική. Η παρουσία του Κονγκό στη Διάσκεψη του Βερολίνου είναι συμβολική από διπλή άποψη. Των προβλημάτων, αφενός, της παράνομης μεταναστεύσεως από την Αφρική, που περνούν μέσα από τη Λιβύη, και, αφετέρου, των προβλημάτων που δημιουργούν οι τζιχαντιστές της Λιβύης στη Μαύρη Αφρική.
Οι ΗΠΑ θα εκπροσωπηθούν στη Διάσκεψη από τον υπουργό Εξωτερικών Πομπέο. Σε προκαταρκτικές δηλώσεις του ζήτησε την απόσυρση των ξένων δυνάμεων από τη Λιβύη. Όπως διαμορφώνεται η κατάσταση, ο πιο στενός και ισχυρός σύμμαχος της Ελλάδος στη Διάσκεψη είναι ο Γάλλος Πρόεδρος Μακρόν. Είναι ενδεικτική η δήλωση στην οποία προέβη, εν όψει της Διασκέψεως, η εκπρόσωπος τύπου του Γαλλικού υπουργείου Εξωτερικών, αναφερόμενη στο Τουρκο-Λιβυκό μνημόνιο: «Η συμφωνία αυτή αποτελεί άμεση αμφισβήτηση των συμφερόντων και των κυριαρχικών δικαιωμάτων των κρατών-μελών της ΕΕ, ειδικότερα της Κύπρου και της Ελλάδος και δεν είναι σύμφωνη με το Δίκαιο της θάλασσας».
Η δήλωση είναι σαφής και δεν αφήνει κανένα περιθώριο για οποιαδήποτε διευθέτηση που θα «νομιμοποιούσε» και θα άφηνε σε ισχύ ένα τέτοιο μνημόνιο. Τη λογική αυτή δεν τη συμμερίζονται, βεβαίως, όλοι οι συμμετέχοντες, αν και η Ευρωπαϊκή Ένωση, οι ΗΠΑ και η Αίγυπτος την καταδίκασαν, με λιγότερο ή περισσότερο έντονο τρόπο η καθεμιά. Ακόμη και η Ρωσία, που εμφανίζεται σήμερα ως σύμμαχος της Άγκυρας, δεν υποστήριξε την Τουρκική αυθαιρεσία.
Ο Ερντογάν απειλεί να στείλει στρατό στη Λιβύη και ερευνητικό σκάφος στην Ελληνική ΑΟΖ. Η Ελλάδα, με τους συμμάχους της, είναι ισχυρή και πρέπει να επιδείξει πνεύμα αποφασιστικότητας και να συμβάλει ενεργά ώστε ο Σάρατζ να μην παραμείνει στην εξουσία. Είναι για την Ελλάδα εθνικός κίνδυνος.