Μύθοι και πραγματικότητες: Τα όρια της εξωστρέφειας
Του
ΓΙΑΝΝΗ ΜΠΡΑΧΟΥ
Οικονομολόγου και
πρώην Γενικού Γραμματέα Διεθνών Οικονομικών
Σχέσεων του Υπουργείου Εξωτερικών
Έχουν θυσιαστεί πολλά δέντρα σε κείμενα για την ενίσχυση της εξωστρέφειας της ελληνικής οικονομίας. Η συζήτηση εστιάζεται στις οργανωτικές δομές του κράτους για την ενίσχυση της εξωστρέφειας, στον ρόλο των επιχειρηματικών συνδέσμων, στο branding κ.λπ., αλλά αποφεύγεται στη δημόσια συζήτηση ο τύπος ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας ως καθοριστικού παράγοντα στην εξωστρέφεια.
Η ελληνική οικονομία από τη χούντα και στη συνέχεια, κατά τη Μεταπολίτευση, στηρίχθηκε στον κρατικό παρεμβατισμό και στην παροχή κινήτρων προς τον ιδιωτικό τομέα με στόχο την εγχώρια κατανάλωση. Κύρια επιλογή ήταν η στήριξη της οικοδομής και η έμφαση σε παραγωγική δραστηριότητα γύρω από την οικοδομή. Όταν αυτό το μοντέλο γνώρισε όρια, ακολουθήσαμε την ανάπτυξη υποδομών με άξονα τον κατασκευαστικό τομέα και χρηματοδότηση από την ΕΕ.
Η κρίση του 1970 και εν συνεχεία η ένταξη στην ΕΕ ανέτρεψε τα δεδομένα και μεγάλες παραγωγικές επιχειρήσεις δεν άντεξαν στον ανταγωνισμό των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία προβληματικών επιχειρήσεων και το κόστος πέρασε στον κρατικό προϋπολογισμό. Από τα θαλασσοδάνεια και τις «προβληματικές» περάσαμε σήμερα στα «κόκκινα» δάνεια, ως αποτέλεσμα του ίδιου μοντέλου επιχειρηματικότητας.
Τα έσοδα του κρατικού προϋπολογισμού, που υποστήριζαν το μοντέλο ανάπτυξης, έκφραση του ανταγωνιστικού μειονεκτήματος της οικονομίας, δεν ήταν ποτέ δίκαια κατανεμημένα, με συνέπεια συγκεκριμένες κατηγορίες του πληθυσμού να επιβαρύνονται υπέρμετρα και τη συνολική φορολογική επιβάρυνση ως ποσοστό του ΑΕΠ να είναι κοντά ή κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Τα παραπάνω οδήγησαν ουσιαστικά στη χρεοκοπία της χώρας για τρίτη φορά, στο πλαίσιο της παγκόσμιας κρίσης.
Όμως αυτή η χρεοκοπία έχει διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά. Για πρώτη φορά οι δανειστές δεν συμφώνησαν σε ουσιαστική αναδιάρθρωση του χρέους. Πράγμα που σημαίνει πως ό,τι κάναμε στο παρελθόν, δεν μπορούμε να το συνεχίσουμε. Παρ’ όλα αυτά, το συλλογικό υποκείμενο επιθυμούσε να συνεχίσει την πεπατημένη και παρά τα επώδυνα Μνημόνια και τις θυσίες των πολλών το πολιτικό σύστημα φαίνεται σήμερα να προσαρμόζεται εκ νέου στις ανάγκες των λίγων.
Ο μύθος της κρατικής στήριξης της ανάπτυξης της οικονομίας, μέσω της δημόσιας και ιδιωτικής κατανάλωσης, διαψεύστηκε από την πραγματικότητα της στήριξης των ολίγων και τη μεταφορά του επιχειρηματικού κινδύνου από τους ιδιώτες στον κρατικό προϋπολογισμό. Η ανάπτυξη με τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, σε διαφορετικές περιόδους του οικονομικού κύκλου, ήταν καταδικασμένη να αποτύχει.
Η αδυναμία χάραξης πολιτικής εξωστρέφειας δεν ήταν δομικό πρόβλημα του κράτους ή θέμα αρμοδιοτήτων. Ήταν και παραμένει πολιτικό πρόβλημα προσανατολισμού της ελληνικής οικονομίας. Ενώ όλα τα υπουργεία έχουν δράσεις εξωστρέφειας, τα αποτελέσματα είναι φτωχά.
Ο μύθος δίνει έμφαση στην κρατική δομή της εξωστρέφειας. Στην πραγματικότητα, η απουσία αποτελεσματικής δομής εξωστρέφειας έγκειται στην έλλειψη ενδιαφέροντος εκ μέρους ισχυρών επιχειρηματικών κέντρων της χώρας, ώστε να υπάρξει δομή εξωστρέφειας. Η όποια εξωστρεφής οικονομική δραστηριότητα γίνεται μέσω πολιτικής διαμεσολάβησης, που συντηρεί το πελατειακό σύστημα.
Οι δανειστές σε όλη την περίοδο των Μνημονίων προσπάθησαν με διαφορετικές τεχνικές προτάσεις να προσαρμόσουν το παραγωγικό μοντέλο της χώρας στο γερμανικό πρότυπο, με έμφαση στην εξωστρέφεια. Επιλογή που πίστευαν ότι θα συμβάλει στην αποπληρωμή των χρεών της χώρας.
Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ κατέβαλε σημαντικές προσπάθειες στην κατεύθυνση της παραγωγικής ανασυγκρότησης και της ενίσχυσης της εξωστρέφειας της οικονομίας, πολιτική η οποία απαιτούσε χρόνο και είχε ως προϋπόθεση επιτυχίας την έξοδο από τα Μνημόνια.
Η κυβερνητική μεταβολή του Ιουλίου διέκοψε αυτές τις προσπάθειες και η νέα κυβέρνηση θεώρησε ότι το όλο πρόβλημα είναι θέμα marketing. Προχώρησε, για επικοινωνιακούς λόγους και χωρίς σοβαρή και επαρκή προετοιμασία, στη μεταφορά των αρμοδιοτήτων του υπουργείου Οικονομίας και του Enterprise Greece στο υπουργείο Εξωτερικών. Κίνηση επί της αρχής ορθή, αλλά πρόχειρη και με σχεδιασμό του 2012.
Η νέα κυβέρνηση επιδόθηκε σε επικοινωνιακό κρεσέντο με την ανάληψη της εξουσίας, με αιχμή την οικονομία, την εξωστρέφεια και την προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων.
Στην πραγματικότητα έγιναν αποστολές του πρωθυπουργού και υπουργών χωρίς προετοιμασία σε επίπεδο οικονομικής διπλωματίας, απλώς και μόνο για επικοινωνιακούς λόγους, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Κίνα, κομίζοντας ως θετικά αποτελέσματα όσα είχαν επιτευχθεί από την προηγούμενη κυβέρνηση.
Όσα είχε να διαχειριστεί η νέα κυβέρνηση, απέτυχε να τα διαχειριστεί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η επιβολή δασμών από τις ΗΠΑ σε σειρά προϊόντων, όπως στα κονσερβοποιημένα ροδάκινα, εν μέσω διεξαγωγής στρατηγικού διαλόγου ΗΠΑ – Ελλάδας.
Η επικοινωνία της κυβέρνησης ξεθωριάζει, όταν οι μύθοι καταρρέουν στην πράξη. Με μύθους μπορεί να κερδίσεις την εξουσία. Η πραγματικότητα, όμως, είναι αδυσώπητη.
ΤΟ ΠΑΡΟΝ