PSI και «Ηρακλής»: Εξωχώρια και εγχώρια χρηματοδότηση

Υπό
Ν. Γ. ΧΑΡΙΤΑΚΗ
Επ. καθηγητής ΕΚΠΑ,
Γραμμ. Αποκρατικοποιήσεων, ΔΣ ΤΑΝΕΟ

Ήταν Μάρτιος – Απρίλιος του 2012 όταν ξεκίνησε η χρηματοπιστωτική εξασφάλιση της χώρας. Είναι το περίφημο PSI (Πρωτοβουλία Δημοσίου Τομέα), που στην ουσία εξασφάλισε, με τη βοήθεια των εταίρων της Ευρωζώνης και των ιδιωτών κατόχων του δημοσίου χρέους, πιστωτική φερεγγυότητα στη χώρα και παροχή ρευστότητας σε μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο επίπεδο. Η Ευρωζώνη παρέσχε εξασφάλιση στα νέα ομόλογα που προέκυψαν μέχρι την ολοκλήρωση των τριών προγραμμάτων και μίας ενισχυμένης εποπτείας (2012 – 2021).

Τα νέα ομόλογα που γέννησε η συμφωνία του 2012 καθώς και όσα κάλυψαν τις ανάγκες της χώρας μέχρι και το 2021 εξασφαλίστηκαν από αποταμιευτικούς πόρους των κρατών-μελών της Ευρωζώνης. Οι εταίροι δανείστηκαν από τις αγορές για εμάς. Εξωχώριες αποταμιεύσεις εξασφάλισαν τα δάνειά μας σε εκτός πραγματικότητας για την ιστορία της χώρας επιτόκια δανεισμού. Για να το πετύχουν, κούρεψαν δάνεια και τόκους, πήραν ως εγγύηση τη δημόσια περιουσία, εξασφάλισαν τις τράπεζες και τα ασφαλιστικά ταμεία, χρηματοδότησαν μελλοντικά (2012 – 2021) ελλείμματα του ισοζυγίου πληρωμών των ασφαλιστικών ταμείων και των καταπτώσεων των εγγυήσεων των ΔΕΚΟ και επέβαλαν Μνημόνια.

Η αποταμίευση της Ευρωζώνης χρηματοδότησε την αναιμική –και γιατί όχι;–, σχεδόν ανύπαρκτη αποταμίευση της Ελλάδος. Έτσι λειτούργησε το PSI σε αδρές γραμμές, ανεξάρτητα από τα αίτια και τα κίνητρα που στήριξαν τη συγκεκριμένη επιλογή. Σήμερα βάσιμα μπορούμε να στηρίξουμε τη θέση ότι σε γενικές γραμμές το εγχείρημα πέτυχε, αφού το Ελληνικό Δημόσιο, ως οφειλέτης, έχει εξασφαλίσει τη βιωσιμότητά του. Με κόστος και με τη στήριξη των εταίρων αποφύγαμε την πτώχευση, μένο­ντας στη ζώνη του ευρώ.

Αν θέλουμε σε μία παράγραφο να κρατήσουμε κάτι από την ιστορία της κρίσης (2008 – μέλλον), πρέπει να περιοριστούμε σε ένα σημείο. Η αφερεγγυότητα και η αδυναμία ρευστότητας της οικονομίας, που προέκυψε με την κρίση στον κατά τεκμήριο πλέον φερέγγυο οφειλέτη –το Ελληνικό Δημόσιο–, ξεπεράστηκε, αφού «κουρεύτηκε» και εξασφαλίστηκε από εξωχώριες – ευρωζωνικές αποταμιεύσεις.

Η χώρα πέρασε από ένα χρέος ευαίσθητο στην παραπληροφόρηση σε ένα χρέος που δεν το επηρεάζει η πληροφόρηση και οι κίνδυνοι της ανασφάλειας που συνεπάγεται η διεθνής κερδοσκοπία. Στη λύση του προβλήματος συνέβαλαν καθοριστικά οι αυστηρές διαρθρωτικές αλλαγές που μας επιβλήθηκαν από τα Μνημόνια και η εγγυητική κάλυψη που δόθηκε μέσω του Υπερταμείου (ΤΑΙΠΕΔ). Σκληρό, αλλά αυτή είναι η πραγματικότητα.

Η ιστορική αναδρομή είχε στόχο να συνδέσει τη συγκεκριμένη διαδικασία με την αναμενόμενη να ψηφιστεί στη Βουλή λύση του ιδιωτικού χρέους μέσα από το σχέδιο «Ηρακλής». Αν εξαιρέσουμε την εγγυοδοσία, εξωχώρια από την Ευρωζώνη για το δημόσιο χρέος και εγχώρια από την αγορά και το Ελληνικό Δημόσιο για το ιδιωτικό, οι δύο εφαρμογές ταυτίζονται απόλυτα.

Στο PSI οφειλέτης ήταν το Δημόσιο. Πιστωτές ήταν και είναι τράπεζες και άλλοι πιστωτικοί οργανισμοί, ασφαλιστικά ταμεία και έμμεσοι διαχειριστές τους κρατικοί οργανισμοί (κεντρικές τράπεζες) και κράτη-μέλη της Ευρωζώνης (ΕΜΣ). Τι έγινε; Ανταλλάξαμε τα παλαιά ελληνικά χρεόγραφα με νέα, «κουρέψαμε» την οφειλή και τους τόκους, χρηματοδοτήσαμε με νέα ομόλογα την αδυναμία μεσοπρόθεσμης ρευστότητας (ελλείμματα Δημοσίου) και δώσαμε εγγυήσεις για μακροπρόθεσμη ανάπτυξη και πώληση περιουσίας.

Αν γυρίσουμε πίσω στο 2008, είναι πολύ απλό να ταυτίσουμε την πτώχευση της χώρας με την πτώχευση των πολιτών και των επιχειρήσεών της. Ποτέ στην ιστορία της χώρας, από το τέλος του Εμφυλίου και μετά, το πιστωτικό σύστημα της χώρας δεν αντιμετώπισε αφερεγγυότητα αυτής της έκτασης. Ο φαύλος κύκλος της σχέσης ύφεση – εισοδήματα – εγγυήσεις – στέρηση πιστώσεων – πτώχευση λειτούργησε για τους ιδιώτες όπως ακριβώς λειτούργησε και στο δημόσιο χρέος. Η δυναμική της πτώχευσης μάλιστα ταυτίζει το ιδιωτικό χρέος και τις αναγκαίες του εξασφαλίσεις με τα πρόσθετα φορολογικά έσοδα που επωμισθήκαμε για να σωθεί το Ελληνικό Δημόσιο.

Στην πράξη το σχέδιο «Ηρακλής» είναι για το ιδιωτικό χρέος ό,τι ήταν το PSI για το δημόσιο. Το ιδιωτικό παλαιό χρέος σε μεγάλα πακέτα ανταλλάσσεται με νέο. Οι τράπεζες πουλάνε τις εξασφαλίσεις τους σε μία τιμή ικανή να αντικατοπτρίζει την εμπορευσιμότητα τους, ώστε οι αγοραστές να έχουν βιώσιμες απαιτήσεις. Η ονομαστική αξία του παλαιού χρέους, για να αγοραστεί από τον νέο αποταμιευτή, εκτιμάται στην αξία α­νταλλαγής και όχι στην αξία των απαιτήσεων. Για παράδειγμα, η αξία ενός ακινήτου που έχει βάρη στην τράπεζα στο Δημόσιο και σε ασφαλιστικά ταμεία αποτιμάται ως τρέχουσα αξία και εξυπηρετεί το σύνολο των απαιτήσεων. Ο αγοραστής προσφέρει μία τιμή σε όλους και δεν πληρώνει μόνο κάποιους από τους πωλητές, αφήνοντας τους άλλους να έχουν διεκδικήσεις επί της περιουσίας του. Η μεθοδολογία είναι η ίδια με την πρόσφατη πρόταση εξαγοράς συνδρομητικού καναλιού από ιδιώτη επενδυτή: «Αυτά δίνω και η κατανομή δική σας».

Όπως και στην περίπτωση του PSI, όπου οι φορολογούμενοι έπαυσαν να χρωστούν στις τράπεζες, έτσι και τώρα οι ιδιώτες θα χρωστούν στον νέο αγοραστή. Όπως στο PSI η χώρα οφείλει να αποπληρώσει τα νέα ομόλογα, έτσι και οι οφειλέτες των τραπεζών, του Δημοσίου και των ιδιωτών οφείλουν να αποπληρώσουν συνολικά την αξία εξαγοράς από τον ιδιώτη επενδυτή. Όπως το PSI το πληρώνουν οι γενεές των φορολογουμένων, έτσι και στον «Ηρακλή» υπάρχει συνεγγύηση οφειλετών. Όπως στο PSI, τα κεφάλαια που δόθηκαν από τον ΕΜΣ τα εγγυήθηκε η χώρα με την περιουσία της και τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης, έτσι και τα νέα ομόλογα θα τα εγγυηθεί το σύνολο των εμπλεκομένων οφειλετών με την περιουσία του και με την εισοδηματική ικανότητα που διαθέτει.

Άρα, η αξία των εξασφαλίσεων, αφού προσδιορίζεται στη συναλλαγή μεταξύ τραπεζών και αγοραστών, προσδιορίζει και την οφειλή προς τον νέο αγοραστή. Οι παλαιοί πιστωτές, τράπεζες, Δημόσιο και ιδιώτες, από τη στιγμή που συμφώνησαν να ανταλλάξουν την παλαιά απαίτηση με νέα, εισπράττουν το αντίτιμο της συναλλαγής και δεν διεκδικούν τίποτα περισσότερο. Όπως ακριβώς στο PSI, όσοι έχασαν με τη μετατροπή των ομολόγων δεν προσέφυγαν στα δικαστήρια, έτσι ακριβώς θα γίνει και με τον «Ηρακλή».

Με τον «Ηρακλή», όπως και με το PSI, το νέο ιδιωτικό χρέος μειώνεται στο επίπεδο που είναι εξασφαλισμένο κατά τον αγοραστή. Γι’ αυτό και έπρεπε να τελειώνει η διαδικασία Κατσέλη, μαζί με την ασάφεια στα αυθαίρετα, συνθήκες που έθεταν εκτός αγοράς τις εγγυήσεις. Την ευθύνη για αποπληρωμή, όπως και στους φορολογούμενους των κρατών-μελών της Ευρωζώνης, την αναλαμβάνει, με τις εγγυήσεις που παίρνει, ο αγοραστής. Στην περίπτωση του PSI ήταν οι εξωχώριοι προϋπολογισμοί μαζί με τις εγγυήσεις του ΤΑΙΠΕΔ. Στον «Ηρακλή», εκτός από τις ιδιωτικές εξασφαλίσεις, το Δημόσιο παρέχει για κοινωνικούς λόγους σ’ ένα τμήμα πρόσθετες εγγυήσεις. Και πληρώνεται, όπως ο ΕΜΣ γι’ αυτό.

Το PSI συνοδεύτηκε από τρία Μνημόνια και μία ενισχυμένη εποπτεία. Για την αποτελεσματική εκτέλεση αυτών δημιουργήθηκε μία «τρόικα», που ήλεγχε με περισσή αυστηρότητα υπουργούς και πρωθυπουργούς. Ρωτάμε: Στον «Ηρακλή» θα υπάρχουν «τρόικα» και Μνημόνια;

Ναι. Ως προς τα Μνημόνια, θα έχουμε την συμφωνία πιστωτή και οφειλέτη. Ως προς την «τρόικα», την εργασία εκτέλεσης της συμφωνίας θα την αναλάβουν εκείνοι που δεσμεύτηκαν στον αγοραστή ότι η αγοραία αξία των περιουσιακών στοιχείων που του μεταβίβασαν είναι αξιόπιστη. Η «τρόικα» θα είναι οι υπηρεσίες που αποσχίστηκαν από τις τράπεζες και μέχρι χθες διαπραγματεύονταν τα παλαιά δάνεια προς ίδιο όφελος…

Εκείνοι μάλιστα θα εξασφαλίσουν και τη συνετή διαχείριση των επιχειρηματικών σχεδίων. Αφού συμφώνησαν για τη συγκεκριμένη αξία, θα πρέπει και να την εξασφαλίσουν με κάθε μέσο. Ας θυμηθούμε πώς περίμεναν οι κυβερνήσεις των Μνημονίων και της Ευρωζώνης την έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Προφανώς την έκθεση θα την ελέγχει και το Δημόσιο, ως άλλο Eurogroup, αφού σε τελική ανάλυση είναι και εγγυητής.

Ανεξάρτητα λοιπόν από τις λεπτομέρειες, στην πράξη και στην πολιτική οικονομία για μία ακόμη φορά επιβεβαιώνεται η φράση: Η Ιστορία συχνά επαναλαμβάνεται…