Αντ. Αργυρός: Η ψήφος των Ελλήνων του εξωτερικού
Του
ΑΝΤΩΝΗ Π. ΑΡΓΥΡΟΥ
Δικηγόρου ΑΠ, Αν. Νομικού
Συμβούλου Πανεπιστημίου Αθηνών
Από τις συζητήσεις που γίνονται, κανείς πλέον δεν αμφισβητεί ότι οι έλληνες πολίτες που είναι εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους και διαβιούν έξω από την ελληνική επικράτεια είναι επιβεβλημένο να διευκολύνονται στην άσκηση του εκλογικού τους δικαιώματος.
Ο συνταγματικός νομοθέτης στο άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος, περί του δικαιώματος συμμετοχής του πολίτη στην πολιτική ζωή της χώρας, περιλαμβάνει τη δυνατότητα του πολίτη αφενός μεν να εκλέγει τους αντιπροσώπους του στο Κοινοβούλιο (ενεργητικό εκλογικό δικαίωμα), αφετέρου δε να εκθέτει ο ίδιος υποψηφιότητα αντιπροσώπου (παθητικό εκλογικό δικαίωμα), εφόσον βεβαίως και στις δύο περιπτώσεις συντρέχουν οι προϋποθέσεις που προβλέπονται από τα σχετικά άρθρα του Συντάγματος και τη λοιπή νομοθεσία.
Στο άρθρο 108Σ καθόρισε ότι «το κράτος μεριμνά για τη ζωή του απόδημου ελληνισμού και τη διατήρηση των δεσμών του με τη μητέρα πατρίδα. Επίσης μεριμνά για την παιδεία και την κοινωνική και επαγγελματική προαγωγή των Ελλήνων που εργάζονται έξω από την επικράτεια». Παράλληλα, με τη διάταξη του άρθρου 51 παρ 4, καθόρισε ότι:
«…Νόμος που ψηφίζεται με την πλειοψηφία των δύο τρίτων του όλου αριθμού των βουλευτών μπορεί να ορίζει τα σχετικά με την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος από τους εκλογείς που βρίσκονται έξω από την επικράτεια. Ως προς τους εκλογείς αυτούς, η αρχή της ταυτόχρονης διενέργειας των εκλογών δεν κωλύει την άσκηση του εκλογικού τους δικαιώματος με επιστολική ψήφο ή άλλο πρόσφορο μέσο…».
Δικαίωμα ψήφου διατηρούν όσοι έλληνες πολίτες έχουν συμπληρώσει το 17ο έτος της ηλικίας τους (δηλαδή μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου του έτους των εκλογών) και όσοι είναι εγγεγραμμένοι σε εκλογικούς καταλόγους ενός δήμου ή της χώρας, εφόσον δεν στερούνται του δικαιώματος του εκλέγειν. Στερούνται του δικαιώματος όσοι τελούν, σύμφωνα με τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα, σε καθεστώς πλήρους στερητικής δικαστικής συμπαράστασης και εκείνοι που το στερήθηκαν για δεδομένο χρονικό διάστημα, εξαιτίας αμετάκλητης ποινικής καταδίκης για εγκλήματα του ποινικού και στρατιωτικού ποινικού κώδικα.
Στο άρθρο 51 του Συντάγματος και ειδικότερα στην παρ. 2 κατοχυρώνει την αρχή της καθολικής ψηφοφορίας, ενώ στην παρ. 3, που την εξειδικεύει, ορίζει ότι: «O νόμος δεν μπορεί να περιορίσει το εκλογικό δικαίωμα, παρά μόνο αν δεν έχει συμπληρωθεί κατώτατο όριο ηλικίας ή για ανικανότητα δικαιοπραξίας ή ως συνέπεια αμετάκλητης ποινικής καταδίκης για ορισμένα εγκλήματα».
Βασική αρχή είναι η αρχή της ισότητας της ψήφου.
Η αρχή αυτή εξειδικεύεται σε δύο επιμέρους αρχές:
1. Κάθε πολίτης διαθέτει μόνον μία ψήφο.
2. Όλες οι ψήφοι είναι νομικά ισοδύναμες.
Στο άρθρο 25 παρ. 1 του Συντάγματος ορίζεται ότι «όλα τα κρατικά όργανα» και πρωτίστως ο κοινός νομοθέτης «υποχρεούνται να διασφαλίζουν την ανεμπόδιστη και αποτελεσματική άσκηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων» και προφανώς των πολιτικών δικαιωμάτων. Στο δε άρθρο 52Σ ορίζεται ότι: «Η ελεύθερη και ανόθευτη εκδήλωση της λαϊκής θέλησης, ως έκφραση της λαϊκής κυριαρχίας, τελεί υπό την εγγύηση όλων των λειτουργών της Πολιτείας, που έχουν υποχρέωση να τη διασφαλίζουν σε κάθε περίπτωση». Ο τρόπος εκλογής τόσο των αντιπροσώπων των πολιτών στο Κοινοβούλιο, στο μέτρο που δεν ρυθμίζεται από το Σύνταγμα, επαφίεται στον κοινό νομοθέτη (άρθρα 51 παρ. 3, 54 παρ. 1 και 102 παρ. 2 του Συντάγματος), ο οποίος όμως δεν μπορεί να θεσπίσει διατάξεις που αναιρούν ή περιορίζουν υπερμέτρως το ανωτέρω δικαίωμα του πολίτη (πρβλ. ΑΕΔ 35/1985, 13/1997).
Η ψήφιση ενός νομοσχεδίου που να παρέχει τη διευκόλυνση ψήφου υπό προϋποθέσεις, εν όψει της συγκυρίας, είναι η αρχή μιας μεγάλης αλλαγής. Είναι βέβαιον ότι τελικά θα οδηγηθούμε, σε μεταγενέστερο ίσως στάδιο, σε ρύθμιση που θα προβλέπει ότι οι εκλογείς του εξωτερικού θα ψηφίζουν τους υποψηφίους της εκλογικής τους περιφέρειας και όχι της επικράτειας. Στην περίπτωση που δεν θα ψήφιζαν τους υποψηφίους της εκλογικής τους περιφέρειας, αυτό θα παραβίαζε την ισοδυναμία της ψήφου. Το ισχύον εκλογικό σύστημα συνδέει τον αριθμό των εδρών με την εκλογική δύναμη στην επικράτεια, ενώ κατά το Σύνταγμα οι βουλευτές αντιπροσωπεύουν το έθνος. Αντίστοιχα, δεν μπορεί να τεθούν ειδικές προϋποθέσεις για την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος.
Επίλογος: Τα περισσότερα κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης έχουν ρυθμίσει το ζήτημα της ψήφου των ευρισκομένων στο εξωτερικό υπηκόων τους. Μόλις επτά από τα 45 κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης (Αλβανία, η Ανδόρα, η Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν, η Μάλτα, το Μαυροβούνιο και ο Άγιος Μαρίνος) δεν έχουν προβεί σε ρύθμιση! Στα περισσότερα, ο θεσμός ισχύει με τη μορφή της επιστολικής ψήφου ή της ψήφου σε προξενεία, ενώ σε τρεις μόλις χώρες (Ολλανδία, Ελβετία και Εσθονία) υπάρχει πρόβλεψη και για ηλεκτρονική ψήφο.