Οι συνέπειες της παρατεταμένης χρήσης ηλεκτρονικών συσκευών για τον άνθρωπο

Συνέντευξη με τον Δρ Μάλλια Ιωάννη
Χειρούργο Οφθαλμίατρο,
Clinical Fellow της Οφθαλμολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Columbia της Νέας Υόρκης,
Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών

 Αδιαμφισβήτητα οι νέες τεχνολογίες έχουν εδραιωθεί στο σύγχρονο τρόπο ζωής. Οι περισσότεροι άνθρωποι στις ανεπτυγμένες χώρες διαθέτουν κάποιου είδους ηλεκτρονική συσκευή την οποία χρησιμοποιούν τακτικά. Laptops, tablets, smartphones και smartwatches έχουν γίνει μέρος της καθημερινότητας μας ενώ το ενδεχόμενο να συναντήσεις σήμερα κάποιον που να μην διαθέτει κινητό τηλέφωνο είναι εξαιρετικά απίθανο.

Μέσα από ένα κινητό τηλέφωνο μπορεί κάποιος να ενημερωθεί, να βρει πληροφορίες πάνω στο οποιοδήποτε θέμα, να λάβει οδηγίες που παλιότερα θα τις έδινε ένας χάρτης, να επικοινωνήσει με ανθρώπους απ’όλα τα μήκη και πλάτη της Γης και άλλα πολλά. Ποιο είναι το σημείο εκείνο όμως κατά το οποίο η χρήση ενός κινητού τηλεφώνου κρίνεται απαραίτητη και όχι άσκοπη; Ποια είναι η διαχωριστική γραμμή που καθιστά το κινητό ωφέλιμο για τον άνθρωπο και όχι επιβλαβές; Κατά πόσο τηρεί ο κάθενας από εμάς ένα όριο στην καθημερινή χρήση του; Ανεξάρτητα από την περίσταση, η προσκόλληση σε μια οθόνη είναι ένα σύνηθες φαινόμενο που παρατηρείται τόσο σε ενήλικες όσο και σε παιδιά.

Σύμφωνα με πανεπιστημιακές έρευνες, η συνεχόμενη έκθεση σε συσκευές ασύρματης τεχνολογίας έχει άμεση επίδραση στην υγεία. Πονοκέφαλοι, αϋπνίες, μείωση ανοσοποιητικού συστήματος και αλλεργίες είναι μερικά από τα συμπτώματα που εμφανίζονται άμεσα ενώ μακροπρόθεσμα η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία των συσκευών περιλαμβάνει αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση καρκίνου, κυτταρικού στρες, αύξηση των επιβλαβών ελεύθερων ριζών και λειτουργικές αλλαγές του αναπαραγωγικού συστήματος.

Όσων αφορά την όραση, οι επιπτώσεις είναι καθοριστικής σημασίας. Σύμφωνα με τον κ. Μάλλια Ιωάννη χειρούργο οφθαλμίατρο, Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής Αθηνών με μετεκπαίδευση στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης «το μπλε φως που έχουν οι οθόνες επηρεάζει άμεσα την υγεία του ανθρώπου. Καταρχάς το μπλε φως είναι απαραίτητο για την εύρυθμη λειτουργία του βιολογικού μας ρολογιού το οποίο βρίσκεται στον ανώτερο υποθάλαμο του εγκεφάλου. Σε εκείνο το σημείο εντοπίζεται το κέντρο διαχείρισης των κιρκάδιων ρυθμών, ενός συστήματος που ενεργοποιεί και συγχρονίζει νευρώνες προκειμένου να συντονιστούν διάφορες ενδοκρινικές και ορμονικές λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού. Το φως που προσλαμβάνεται από τον αμφιβληστροειδή αποτελεί τον καταλυτικότερο παράγοντα που επηρεάζει άμεσα το βιολογικό μας ρολόι. Η παρατεταμένη έκθεση στο μπλε φως μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα του ύπνου και την γενικότερη διάθεση ενός ατόμου».

Επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο του Τολέδο ανακάλυψαν ότι το μπλε φως που εκλύεται από τις διάφορες ψηφιακές συσκευές μπορεί να οδηγήσει σε εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, μιας πάθησης που προκαλεί προοδευτική απώλεια της κεντρικής όρασης. «Τα μάτια μας αποτελούνται από κύτταρα φωτοϋποδοχέων που συλλαμβάνουν εικόνες και τις μεταφέρουν στον εγκέφαλο μέσω του μορίου της ρετινάλης η οποία ενεργοποιείται με το μπλε φως.

Οι χημικές αντιδράσεις που ενεργοποιούνται μέσω της ρετινάλης γίνονται επιβλαβείς για το μάτι όταν αυτές ξεπερνούν τα όρια του φυσιολογικού με αποτέλεσμα να καταστρέφονται τα κύτταρα των φωτοϋποδοχέων δίχως να υπάρχει η δυνατότητα να αναγεννηθούν» τονίζει ο Δρ. Μάλλιας. Παρά το γεγονός ότι η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας επηρεάζει ανθρώπους άνω των 60 ετών, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι η αυξημένη έκθεση στο μπλε φως μπορεί να επιφέρει αλλοίωση νωρίτερα απ’το προσδοκώμενο. Σύμφωνα με την μη-κερδοσκοπική οργάνωση BrightFocus, ο αριθμός των ανθρώπων που πάσχουν από εκφύλιση της ωχράς κηλίδας αναμένεται να διπλασιαστεί μέχρι το 2050.

Επιπρόσθετα, η χρήση υπολογιστών για παρατεταμένα χρονικά διαστήματα είναι ιδιαίτερα επιβαρυντική για τα μάτια καθώς όπως επισημαίνει ο Δρ. Μάλλιας «μειώνεται η συχνότητα που ανοιγοκλείνουν τα βλέφαρα με αποτέλεσμα η όραση να γίνεται θαμπή ή θολή, να επιταχύνεται η εξάτμιση των δακρύων και ως εκ τούτου να εμφανίζεται ξηροφθαλμία». Συμπληρώνει λέγοντας ότι «η διαρκής ενυδάτωση του οφθαλμού δημιουργεί μια ασπίδα προστασίας που το καθιστά λιγότερο ευερέθιστο στις εξωτερικές συνθήκες που το περιβάλλουν.

Συνήθως ανοιγοκλείνουμε τα μάτια μας 15 φορές ανά λεπτό. Η συχνότητα αυτή όμως μειώνεται στο μισό τουλάχιστον όταν κοιτάζουμε το κινητό μας. Στην προσπάθεια μας να διαβάσουμε το περιεχόμενο μιας οθόνης, καταπονούνται όχι μόνο τα μάτια μας αλλά και οι μύες του λαιμού και του αυχένα ιδιαίτερα όταν χρησιμοποιούνται tablet, τηλέφωνα ή laptop μικρού μεγέθους».

Ποιες είναι όμως οι επιπτώσεις που έχει η παρατεταμένη χρήση συσκευών από τα παιδιά; Τον Ιούλιο του 2019 διεξήχθη μια έρευνα στις ΗΠΑ για τη χρήση του κινητού τηλεφώνου στην οποία έλαβαν μέρος 1135 γονείς που είχαν παιδιά ηλικίας 4 ως 14 ετών. Μεταξύ άλλων, τα αποτελέσματα της έρευνας αποκάλυψαν ότι: (α) μέχρι την ηλικία των 13 ετών, το 65% των παιδιών είναι κάτοχοι κινητού τηλεφώνου, (β) το 50% των παιδιών χρησιμοποιούν τη συσκευή για να βλέπουν ταινίες, τηλεόραση και να παίζουν παιχνίδια και (γ) το 42% των παιδιών ξοδεύουν περισσότερες από 30 ώρες την εβδομάδα κοιτάζοντας την οθόνη ενός κινητού. Ευρήματα σαν τα παραπάνω δείχνουν το μέγεθος στον οποίο έχουν παρεισφρήσει οι νέες τεχνολογίες στην ανθρώπινη παιδική εμπειρία αλλά και το βαθμό της ενασχόλησης τους σε καθημερινή βάση.

Όπως προαναφέρθηκε η έκθεση στην ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία για πολλές ώρες κάθε μέρα μέσω των ασύρματων συσκευών και των δεδομένων κινητής τηλεφωνίας 3G/4G επιδρά στον οργανισμό. Μπορεί και διεισδύει στον εγκέφαλο επηρεάζοντας την ηλεκτροφυσιολογία του σώματος. Στα παιδιά ειδικότερα, επιφέρει διαταραχές προσοχής και μνήμης, μαθησιακές δυσκολίες, χαμηλές επιδόσεις στο σχολείο και μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες. Ο Jean Piaget ένας Ελβετός ψυχολόγος που μελέτησε εκτενώς την ανάπτυξη του παιδικού εγκεφάλου εξήγησε ότι η μάθηση είναι μια νοητική διαδικασία που βασίζεται στην βιολογία και τις βιωματικές εμπειρίες. Τα παιδιά έχουν ανάγκη να πειραματιστούν με το περιβάλλον τους προκειμένου να γεννήσουν νέες ιδέες και να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους. Βασικοί τρόποι μάθησης είναι η διαπροσωπική επικοινωνία και το παιχνίδι δύο πυλώνες που το κινητό τηλέφωνο δεν είναι σε θέση ν’αντικαταστήσει.

Η μεγαλύτερη όμως συνέπεια της διαρκούς «κατανάλωσης» οπτικοακουστικού περιεχομένου στο Διαδίκτυο απ’τα παιδιά είναι η μειωμένη φαντασία και δημιουργικότητα, μία απ’ τις πιο πολύτιμες ανθρώπινες δυνατότητες (Getzels & Jackson, 1962). Ο Ray Bradbury, ένας από τους δημοφιλέστερους συγγραφείς της σύγχρονης αμερικανικής λογοτεχνίας, είχε πει ότι οι ιδέες είναι σαν τις γάτες: «Δεν μπορείς να τις φωνάξεις για να έρθουν. Έρχονται από μόνες τους επειδή είναι δική τους επιλογή. Όχι δική σου.». Για να εμφανιστούν οι καινοτόμες ιδέες χρειάζονται ένα πρόσφορο έδαφος πάνω στο οποίο να μπορούν ν’ανθοφορήσουν και αυτό δεν είναι άλλο απ’την ανθρώπινη αλληλεπίδραση, τον πειραματισμό και την ενασχόληση με δραστηριότητες που προωθούν νέους τρόπους σκέψης.

Διαλείμματα  ανά τακτά χρονικά διαστήματα και η θέαση σε οτιδήποτε βρίσκεται σε μακρινή απόσταση μπορεί να ξεκουράσει τα μάτια και να προλάβει τον πονοκέφαλο και τη θαμπή όραση. Πολλά smartphones διαθέτουν πλέον την επιλογή του νυχτερινού φωτισμού (night shift/blue light filter) η οποία αφαιρεί το μπλε φως από την οθόνη του κινητού μειώνοντας την επίδραση του στους κιρκάδιους ρυθμούς. Συνίσταται ν’απενεργοποιούνται οι επιλογές WiFi και bluetooth όταν δεν είναι απαραίτητες. Πρόκειται για μερικές συμβουλές που δίνει ο Δρ. Μάλλιας για την υγεία των ματιών δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην αποφυγή χρήσης κινητού από παιδιά κάτω των 12 ετών.

Το κυριότερο όμως μέτρο πρόληψης στις επιπτώσεις της παρατεταμένης έκθεσης σε οθόνες είναι να τεθούν όρια προκειμένου ο άνθρωπος να είναι κύριος και όχι δέσμιος τους. Με αυτόν τον τρόπο θα δωθεί άλλωστε και το παράδειγμα στην νεότερη γενιά, τους πολίτες του αύριο.

Φωτο: agronews