Κύριε Δήμαρχε,
Σας ευχαριστώ θερμώς για την τιμή που μου περιποιείτε, ανακηρύσσοντάς με Επίτιμο Δημότη του Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων. Καθώς, όμως, όπως επανειλημμένως έχω τονίσει σε ανάλογες περιστάσεις, η τιμή αυτή δεν αφορά το πρόσωπό μου αλλά τον θεσμό του Προέδρου της Δημοκρατίας, θέλω να σας διαβεβαιώσω πως έχω πλήρη επίγνωση του ότι η ανακήρυξή μου ως Επίτιμου Δημότη σας μου επιβάλλει, μεταξύ άλλων, και το αντίστοιχο χρέος τόσο της υπεράσπισης της Ιστορίας του Νησιού σας, όσο και της άντλησης από την Ιστορία αυτή των αντίστοιχων διδαγμάτων, πρωτίστως για τα Εθνικά μας Θέματα.
-
Η σπουδαιότητα της Νάξου υπήρξε αδιάλειπτη κατά την διάρκεια της μακρόχρονης ιστορικής της πορείας, όχι μόνο για τον Κυκλαδικό αλλά και τον ευρύτερο Ελληνικό Πολιτισμό. Ήταν πάντα περίφημη για την μεγάλη ποσότητα των εξαγόμενων μαρμάρων της και, κυρίως, για το «σμυρίγλι», την σμύριδα της Νάξου, γνωστή από την αρχαιότητα, ήδη από την εποχή του Πίνδαρου, ο οποίος μνημονεύει τη «Ναξία ακόνα». Ακόμη, ο Ηρόδοτος βεβαιώνει ότι η «Νάξος ευδαίμονη των νήσων προέφερε», ενώ ο Αρχίλοχος ο Πάριος παρομοίαζε το κρασί της Νάξου με το νέκταρ που έπιναν οι θεοί. Πολλά επίσης γράφουν για την Νάξο ο Παυσανίας και ο Διόδωρος Σικελιώτης, κυρίως όσον αφορά τις σχέσεις των αρχαίων Ναξίων με την Θράκη. Αλλά περί της πολιτείας των Ναξίων έγραψε ιδιαίτερα και ο Αριστοτέλης, ενώ ο Πλούταρχος στο έργο του «Γυναικών αρεταί» εξυμνεί ιδιαίτερα τις Ναξιώτισσες για την φιλοπατρία τους και τις αρετές τους.Αυτού του σπουδαίου Τόπου, λοιπόν, αναγορεύομαι σήμερα Δημότης και γι’ αυτό διακατέχομαι από βαθύτατη συγκίνηση. Στο σημείο αυτό επιτρέψατέ μου ν’ αναφερθώ, έστω δι’ ολίγων και κατ’ ανάγκην αποσπασματικά, στην Ιστορία της πανέμορφης Νάξου, γενέτειρας πλειάδας σημαντικών Ανθρώπων από την αρχαιότητα έως σήμερα, που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στους τομείς της Πολιτικής αλλά και των Επιστημών, των Γραμμάτων και των Τεχνών. Ο Πολιτισμός, που αναπτύχθηκε σε αυτό το Νησί, είναι τόσο παλαιός αλλά και λαμπρός, ώστε οι απαρχές του αναζητούνται και ανιχνεύονται κάπου στα «σύνορα» Μυθολογίας και Ιστορίας.
Α. Αρχίζω από τον μύθο: Ο Δίας, ο πατέρας «ανδρών τε Θεών» κατά τους αρχαίους Έλληνες, λέγεται ότι γεννήθηκε στην Κρήτη, στην σπηλιά Ιδαίον Άντρον -κατ’ άλλους στο Δικταίον Άντρον- αλλά μεγάλωσε στη Νάξο, ενώ το ψηλότερο βουνό του Νησιού πήρε το όνομά του: Ζευς ή, για εσάς, τους ντόπιους, Ζας, και έχει ύψος 999 μέτρα.
1. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Θησέας έφυγε από την Κρήτη παίρνοντας μαζί του και την Αριάδνη, η οποία τον είχε βοηθήσει προηγουμένως να σκοτώσει τον Μινώταυρο υπό τον όρο να την πάρει μαζί του. Στο ταξίδι της επιστροφής του, ο Θησέας σταμάτησε στη Νάξο, που εκείνη την εποχή ονομαζόταν Δία, για ανεφοδιασμό. Εδώ ο Θησέας εγκατέλειψε την Αριάδνη, την οποία ο Διόνυσος είδε να κοιμάται και αμέσως την ερωτεύθηκε. Αφού την έκανε σύζυγό του, μια νύχτα την οδήγησε στο όρος της Νάξου Δρίον, απ’ όπου και ανέβηκαν μαζί στον Όλυμπο. Εκεί ο Δίας έκανε την Αριάδνη αθάνατη. Μάλιστα, αρχαία πηγή έξω από την πόλη της Νάξου φέρει το όνομα Αριάδνη.
2. Το Νησί σας φέρεται να πήρε το όνομά του από τον «Νάξο», τον θρυλικό ηγεμόνα των πρώτων αποίκων, που ήταν Κάρες. Ο Νάξος υπήρξε γιος του Πολέμωνα ή, κατ΄ άλλους, γιος του Ενδυμίωνα ή, τέλος, γιος του Απόλλωνα και της νύμφης Ανακαλίδας. Άλλοι, όμως, ιστορικοί ερευνητές και φιλόλογοι θεωρούν ότι το όνομα προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «νάξαι», που σημαίνει «θύσαι», λόγω των πλούσιων θυσιών που γίνονταν στην Νάξο προς τιμή των θεών. Το όνομα Νάξος διατηρήθηκε στο διάβα των αιώνων μέχρι τους μέσους χρόνους, όπου έγινε Ναξία και ακολούθως Ναξιά και στην συνέχεια Αξιά. Επίσης, η Νάξος φέρεται από τους μυθικούς χρόνους και με το όνομα Δία (από τον Όμηρο, Οδύσσεια λ325), ενώ απαντάται και στον Ομηρικό ύμνο προς τον Απόλλωνα, όπως και με τα κοσμητικά: Στρογγύλη, Μικρή Σικελία, Τραγία, Διονυσιάς, Καλλίπολις, Λιπαρά κλπ., σύμφωνα με διάφορους συγγραφείς.
3.Ο πλούτος των περί της Νάξου μύθων αποδεικνύει την σπουδαιότητα που είχε η Νάξος κατά την αρχαιότητα. Οι μύθοι αυτοί συνδέονται κυρίως με την μυθολογούμενη γέννηση των τριών εγχώριων νυμφών, Φιλίας, Κορωνίδας και Κλείδης, οι οποίες επιμελήθηκαν την ανατροφή του Διονύσου, για τον οποίο η Νάξος ήταν η πατρίδα του. Αλλά, όπως ήδη επισήμανα, και για τον Δία αναφέρεται πως εδώ ανατράφηκε και ενηλικιώθηκε όταν μεταφέρθηκε από την Κρήτη, και ότι από εδώ εξόρμησε προκειμένου να καταλάβει την βασιλεία των θεών. Μάλιστα, στο μονοπάτι προς την κορυφή του όρους Ζας είναι δυνατή η ανάγνωση επιγραφής σε βράχο με παραφθαρμένα γράμματα: “Όρος Διός Μηλωσίου” (= Όρος του Δία, προστάτη των προβάτων). Στην Νάξο λατρευόταν και ο Απόλλωνας ο Τράγιος ή Τραγαίος, ενώ υπήρχε και αρχαίος ναός του Δηλίου Απόλλωνα, έξω από την αρχαία πόλη, καθώς και τέμενος προς τιμήν του Εφιάλτη. Δυστυχώς, από τον περίφημο αρχαίο ναό του Διονύσου κανένα ίχνος δεν έχει βρεθεί ως σήμερα.
4. Ακόμη, στην ανατολική πλευρά του όρους Κόρωνος υπάρχει ένα μεγάλο σε μήκος, παράξενο, σπήλαιο, με διπλή είσοδο, εντός του οποίου εντοπίσθηκαν ίχνη αρχαίας λατρείας, πιθανώς του ιερού της μιας των Ναξίων νυμφών, της Κορωνίδας, εκ της οποίας και το ομώνυμο χωριό. Τέλος, κάτοικος της Νάξου ήταν και ο μυθικός Κηδαλίων, που δίδαξε στον θεό Ήφαιστο την τέχνη της μεταλλουργίας.
Β. Κάνοντας ένα «νοητικό άλμα» από την Μυθολογία στην Ιστορία, οφείλουμε να σημειώσουμε ότι η Νάξος κατοικήθηκε από την μέση παλαιολιθική εποχή -80 έως 130.000 π.Χ.- πιθανώς από ανθρώπους του τύπου Νεάντερνταλ, όπως προέκυψε από πρόσφατες ανασκαφές στην περιοχή Στελίδα. Επίσης, έχουν βρεθεί ίχνη κατοίκησης της μεσολιθικής εποχής -περίπου 9 χιλιετίες π.Χ.- στην περιοχή Ροός. Οι ανασκαφές αυτές έγιναν, ως γνωστόν, στις αρχές του 21ου αιώνα.
1.Για τον σύγχρονο τύπο ανθρώπου, έχουμε σίγουρα στοιχεία για συνεχή κατοίκηση της Νάξου από την 4η χιλιετία π.Χ. (νεολιθική εποχή) ως σήμερα, αδιάκοπα. Η μελέτη των τοπωνυμίων βεβαιώνει ότι η Νάξος, αντίθετα από κάποια άλλα νησιά του Αιγαίου, δεν ερημώθηκε ποτέ από κατοίκους. Είναι χαρακτηριστικό, π.χ., ότι στα νοτιοανατολικά υπάρχει ο Πάνερμος, λιμάνι που με το ίδιο άρθρο και σχεδόν με τον ίδιο τύπο, Πάνορμος, αναφέρεται σε αρχαία επιγραφή. Επομένως, πάντα υπήρχε στο νησί μια οργάνωση σχετική με τους όρους παραγωγής και αναπαραγωγής της ζωής.
2.Πρώτοι κάτοικοι της Νάξου θεωρούνται οι Θράκες. Την κατοίκησε πρώτος ο γιος του Βορέα, Βούτης, που θέλοντας να βρει γυναίκες για τους συντρόφους του έφτασε στην Θεσσαλία, όπου κυνήγησε τις Βάκχες κι ανάμεσα σε άλλες έκλεψε την Κορωνίδα και την Ιφιμέδεια και τις έφερε στην Νάξο. Σύμφωνα με την παράδοση, διακόσια χρόνια κυριάρχησαν οι Θράκες στο νησί. Τους διαδέχθηκαν οι Κάρες. Ήρθαν από την Μικρά Ασία, έχοντας επικεφαλής τον Νάξο, από τον οποίο, όπως προαναφέρθηκε, πήρε το όνομά του το Νησί.
3.Πολλά ευρήματα υπάρχουν από την Νεολιθική Εποχή, γύρω στην 5η χιλιετία π.Χ, όπως αποδεικνύουν οι ανασκαφές στην περιοχή Γκρόττα ή Γρόττα, βόρεια πλευρά της πόλης της Νάξου, καθώς και στο σπήλαιο Ζας, παρά το χωριό Φιλότι στο ομώνυμο όρος. Σύμφωνα μ’ αυτές, ο πρωτοκυκλαδικός πολιτισμός ήταν ήδη ανεπτυγμένος την περίοδο εκείνη, που φαίνεται να ξεκίνησε το 5500 π.Χ. και άνθησε το 3000 π.Χ.
4. Κατά την εποχή του χαλκού, η Νάξος έπαιξε σημαντικό ρόλο στον κυκλαδικό πολιτισμό. Μεταξύ των σημαντικών αλλαγών που προέκυψαν εκείνη την εποχή ήταν η εξέλιξη της ναυσιπλοΐας, η κατασκευή και χρήση του χαλκού, η κεραμική και η επεξεργασία μαρμάρων. Στην περιοχή Γκρόττα, αλλά και σε άλλες τοποθεσίες στο Νησί σας, έχουν βρεθεί πολλά κυκλαδικά ειδώλια, καθώς και άλλα ευρήματα της περιόδου του κυκλαδικού πολιτισμού -σκεύη, εγχάρακτες παραστάσεις- τα οποία, όπως όλοι μας γνωρίζουμε, εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Νάξου, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα, ενώ ένας μικρός αριθμός αυτών φιλοξενείται στο Αρχαιολογικό Μουσείο που λειτουργεί στην Απείρανθο.
5. Η μυκηναϊκή πόλη της Νάξου, κάλυπτε την περιοχή από την σημερινή πόλη έως τη νησίδα «Παλάτια», και ένα μέρος αυτής ανακαλύφθηκε κάτω από την πλατεία, μπροστά από τον Ορθόδοξο καθεδρικό Ναό, στην Χώρα. Γύρω στον 8ο αιώνα π.Χ., η Δήλος είναι ένα ισχυρό λατρευτικό κέντρο, λόγω του ιερού του Απόλλωνα. Συγκεντρώνει επισκέπτες και αναθήματα από όλα σχεδόν τα μέρη της Ανατολικής Μεσογείου, ενώ παράλληλα φιλοξενεί τις αντιπροσωπείες των Ιωνικών Πόλεων, στην ετήσια σύνοδό τους που γίνεται στο Νησί. Από τα μέσα του 8ου αιώνα π.Χ. μέχρι περίπου τον 5ο αιώνα π.Χ. η Νάξος αποκτά τον έλεγχο του ιερού, με αποτέλεσμα ν’ αυξηθεί σημαντικά η πολιτική της δύναμη στο Αιγαίο. Κατά τον 8ο αιώνα π.Χ. ανεγείρεται έξω από την πόλη το ιερό των Υρίων, όπου λατρευόταν ο θεός Διόνυσος. Την ίδια εποχή, στον πόλεμο που γίνεται για το Ληλάντιο πεδίο ανάμεσα στην Χαλκίδα και την Ερέτρια, η Νάξος συμμετέχει ενεργά υποστηρίζοντας την Χαλκίδα, ενώ λίγο αργότερα, βρίσκεται σε πόλεμο με την Πάρο. Το 735 π.Χ., Νάξιοι, μαζί με Χαλκιδείς, ιδρύουν την πρώτη ελληνική αποικία στη Σικελία και την ονομάζουν Νάξο. Σε αυτήν την πολεμική σύρραξη σκοτώθηκε ο Πάριος λυρικός ποιητής, Αρχίλοχος.
6.Κατά την διάρκεια των επόμενων χρόνων, η Νάξος εποικίζεται από τους Ίωνες, που σηματοδότησαν μια ιδιαίτερα σημαντική περίοδο για το Νησί, κατά την οποία ξεκινάει και φτάνει στην κορύφωσή της η κλασική περίοδος (7ος-6ος αιώνας π.Χ.), με παράλληλη άνθηση των τεχνών και ειδικά της γλυπτικής και της αρχιτεκτονικής.
α)Κοντά στο 500 π.Χ. γεννήθηκε ο γλύπτης Αλξήνωρ και στο δεύτερο μισό του 4ου αι. π.Χ. ο αρχιτέκτων Λεωνίδης, γνωστός από το Λεωνιδαίο στην Αρχαία Ολυμπία. Γύρω στο 540 π.Χ. έγινε η επανάσταση του Λύγδαμη, ο οποίος, με την υποστήριξη των κατοίκων της ενδοχώρας, ανέλαβε την εξουσία ως τύραννος. Η Πορτάρα, η μεγάλη μαρμάρινη πύλη, η οποία στέκεται ψηλά στη νησίδα Παλάτια, που σήμερα είναι ενωμένη με την Χώρα της Νάξου, είναι ό,τι απέμεινε από τον ναό του Απόλλωνα, ο οποίος ξεκίνησε να χτίζεται την περίοδο του Λύγδαμη.
β)Το 501 π.Χ. την πολιορκούν επί 4 μήνες οι Πέρσες, χωρίς αποτέλεσμα, αλλά σε νέα προσπάθεια, το 490 π.Χ., την κατακτούν και την καταστρέφουν ολοκληρωτικά. Το 480 π.Χ. η Νάξος λαμβάνει μέρος στην ναυμαχία της Σαλαμίνας με 4 τριήρεις, που, ενώ στην αρχή ήταν με το μέρος των Περσών, με πρωτοβουλία του Νάξιου τριηράρχη, Δημόκριτου, τάσσονται στο πλευρό των Ελλήνων, και μάλιστα διακρίνονται, βυθίζοντας πέντε εχθρικά πλοία. Συναφώς ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι «οι Νάξιοι είναι Ίωνες και κατάγονται από την Αθήνα«.
γ)Μετά από την τελική ήττα των Περσών από τους Έλληνες, η Νάξος εξαναγκάστηκε να γίνει μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας, αφού προηγουμένως καταστράφηκε -ό,τι είχε απομείνει από την προηγούμενη καταστροφή- και πυρπολήθηκε από τον Αθηναϊκό Στόλο (466 π.Χ.).Ο Περικλής εγκαθίδρυσε σε αυτήν φρουρά από 500 κληρούχους υπό τον στρατηγό Τολμίδη (453 π.Χ.), προκειμένου να την αφαιμάσσει οικονομικά προς όφελος της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Μετά το τέλος της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, ύστερα από περίπου ενάμιση αιώνα, η Νάξος υπήρξε έρμαιο των εκάστοτε θαλασσοκρατόρων και, ουσιαστικά, δεν κατάφερε ποτέ να ανακάμψει και να ξανακερδίσει την παλιά της δόξα και σημασία. Αξίζει, ακόμη, να σημειωθεί ότι από την εποχή εκείνη σώζεται το ιερό της Δήμητρας, κοντά στο χωριό Σαγκρί, το οποίο έχει εν μέρει αναστηλωθεί.
Γ. Από τα μέσα του 7ου αιώνα έχουμε αύξηση της πειρατείας από τους Σαρακηνούς (Άραβες πειρατές), που με ορμητήριά τους την Αφρική, την Ασία και, αργότερα, το εμιράτο της Κρήτης, έσπερναν τον τρόμο στα παράλια της Νάξου και των άλλων νησιών του Αιγαίου. Τότε, πολλοί κάτοικοι παραθαλάσσιων οικισμών μετακινούνται και εγκαθίστανται στα ενδότερα. Έτσι, την χρονική περίοδο από τον 7ο έως 10ο αιώνα ιδρύονται οικισμοί στα Αργιά, στην κοιλάδα του Δανακού, στην Ποταμιά και την Κόρωνο. Μόνο μετά το 961 μ.Χ., που ο μέγας μάγιστρος -και μετέπειτα αυτοκράτορας- Νικηφόρος Φωκάς κατέλαβε την Κρήτη, και για περίπου 150 χρόνια, επικρατεί ειρήνη στο Αιγαίο και σημειώνεται πρόοδος στη Νάξο.
1.Η Νάξος ανήκε κατά τους βυζαντινούς χρόνους στο Θέμα του Αιγαίου. Στην Νάξο βρίσκονται πολλές βυζαντινές εκκλησίες. Κάποιες από αυτές τις εκκλησίες χτίσθηκαν κατά την περίοδο της Εικονομαχίας και φέρουν τοιχογραφίες με «ανεικονικό διάκοσμο», τοιχογραφίες δηλαδή που δεν απεικονίζουν αγίους, αλλά γεωμετρικά σχήματα και φυτά.
2.Από τον 11ο μέχρι και τον 14ο αιώνα, Μικρασιάτες άρχισαν να φτάνουν στην Νάξο, μετά την χαμένη μάχη του Μάτζικερτ (1071 μ.Χ.), σε μικρές ή μεγαλύτερες ομάδες.
α) Το 1207 ο Βενετός Μάρκος Σανούδος πολιόρκησε και κατέλαβε το βυζαντινό κάστρο του Απαλίρου, όπου είχε μεταφερθεί η πρωτεύουσα του Νησιού και στο οποίο είχαν οχυρωθεί Γενουάτες πειρατές. Έτσι κυριάρχησε σε όλο το νησί και αργότερα στα περισσότερα νησιά του Αιγαίου, ιδρύοντας το Δουκάτο της Νάξου. Έκτισε τ’ ανάκτορά του στα ερείπια της παλιάς ακρόπολης, εγκατέστησε δικούς του ανθρώπους σε όλο το νησί και οι κάτοικοι περιορίστηκαν να καλλιεργούν τα κτήματα των Βενετών κατακτητών.
β)Οι Ενετοί θα κυριαρχήσουν στην Νάξο για τρεισήμισι περίπου αιώνες, εγκαθιδρύοντας ένα φεουδαρχικό σύστημα, που θα ισχύσει μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα. Κατά το διάστημα αυτό, η Νάξος θα βρεθεί στο στόχαστρο του βενετοτουρκικού ανταγωνισμού για κυριαρχία στο Αιγαίο, ενώ η έλευση και η δραστηριοποίηση Γάλλων, κυρίως μισσιοναρίων, στο Νησί, με την ανοχή των Οθωμανών, θα ενισχύσει την ήδη ισχυρή δυτική παρουσία στις Κυκλάδες κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Σιωπηλοί μάρτυρες της λατινικής παρουσίας και κυριαρχίας στη Νάξο θα παραμείνουν τα μνημεία, που άφησαν οι κατακτητές πίσω τους: το Κάστρο της και οι διάσπαρτοι σε όλο το νησί πύργοι.
3. Το 1537 η Νάξος, όπως και τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου, κατελήφθη από τον Τούρκο ναύαρχο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα.
α) Ο Βενετός δούκας, Ιωάννης Δ’ Κρίσπος, παρέδωσε στον Μπαρμπαρόσα τα κλειδιά του κάστρου και δώρα. Οι Τούρκοι αρχικά τον συνέλαβαν και λεηλάτησαν την πόλη και τ’ ανάκτορά του. Τον ελευθέρωσαν, με τον όρο να πληρώνει χαράτσι 5.000 χρυσά φλουριά στον σουλτάνο. Ο δούκας ουσιαστικά έμεινε χωρίς εξουσία, και το μόνο του καθήκον ήταν να συλλέγει τον φόρο. Τον Ιωάννη Κρίσπο διαδέχθηκε ο γιός του, Ιάκωβος Δ′, ο οποίος παρέμεινε στα λεηλατημένα ανάκτορά του χωρίς εξουσίες, ενώ στην Νάξο επικρατούσε βία και οικονομική παρακμή. Ο σουλτάνος ανανέωσε τα προνόμια του Οίκου των Κρίσπων, με τον όρο να πληρώνει φόρο 162.000 ακτσέδες («άσπρα») ετησίως. Ο Ιάκωβος διατήρησε την διοίκηση της Νάξου και των γύρω νησιών, όπως και το δικαίωμα απονομής δικαιοσύνης. Όμως, λόγω μιας προϊούσας παρακμής της κοινωνίας υπ’ αυτό το καθεστώς, οι Έλληνες ζήτησαν από τον σουλτάνο να διορίσει άλλον διοικητή. Οι Τούρκοι συνέλαβαν και φυλάκισαν τον Ιάκωβο το 1566, οπότε και τυπικά τελείωσε η Ενετοκρατία.
β) Ο σουλτάνος διόρισε διοικητή τον Εβραίο Ιωσήφ Νάζη, ευνοούμενο και σύμβουλό του, στον οποίο δόθηκαν και τα νησιά που αποτελούσαν το άλλοτε δουκάτο του Αιγαίου, με την υποχρέωση να πληρώνει ετησίως 14.000 δουκάτα φόρο και 12.000 δουκάτα για την δεκάτη του κρασιού. Ο νέος διοικητής δεν εμφανίστηκε καθόλου στα νησιά, αλλά παρέμεινε διοικητής μέχρι τον θάνατό του, το 1579. Αντ’ αυτού ασκούσε την διοίκηση ο Ισπανός Φραγκίσκος Κορονέλλο. Το 1569-70 υπήρξε αντίδραση των νησιωτών κατά των Τούρκων, με την άρνηση των πρώτων να πληρώσουν το φόρο. Μετά τον θάνατο του Νάζη, οι νησιώτες ζήτησαν προνόμια από τον σουλτάνο, τα οποία παραχωρήθηκαν το 1580.
γ)Τότε δόθηκαν στη Νάξο και στις Κυκλάδες διοικητικές, κοινωνικές-αστικές, δικαστικές και θρησκευτικές ελευθερίες. Ο σχετικός «ακτιναμές» προέβλεπε φορολογικές ελαφρύνσεις και απαγόρευε στους Τούρκους εισπράκτορες να επιβάλλουν πρόσθετους φόρους, να χρησιμοποιούν τα μεταφορικά μέσα των νησιωτών και να απαιτούν ζωοτροφές για τα ζώα τους. Στις αστικές ελευθερίες περιλαμβανόταν η ελεύθερη κυκλοφορία κατά την νύχτα και η διάθεση της περιουσίας με διαθήκη. Σημαντική ήταν η διάταξη που επέτρεπε στους νησιώτες ν’ αναθέτουν την απονομή δικαίου σε ανθρώπους της επιλογής τους, σύμφωνα με το τοπικό εθιμικό δίκαιο. Επίσης απαγορευόταν ο βίαιος εξισλαμισμός. Στα νησιά εγκαταστάθηκε ένας «σαντζάκ-μπέης» για την συλλογή των φόρων και ένας καδή (ιεροδικαστής). Ως διοικητές των νησιών εκλέγονταν Χριστιανοί. Ο σαντζάκ-μπέης Οτουράκ (1606-1608) καταπίεζε τους νησιώτες με φορολογικές αυθαιρεσίες, γι’ αυτό οι κάτοικοι ζήτησαν από τον σουλτάνο να τον αντικαταστήσει. Στα 1616-1621 αναφέρεται ως «δούκας της Νάξου» ο Γάσπαρος Γρατιανός, ο οποίος διοικούσε μέσω αντιπροσώπου. Μετά από αυτόν δεν αναφέρεται σαντζάκ-μπέης.
δ) Το 1628-9 παραχωρήθηκαν στους Ναξιώτες νέα προνόμια και έγινε σημαντικό βήμα προς την διοικητική ανεξαρτησία των Κυκλάδων. Μεταξύ των άλλων διατάξεων, απαγορεύτηκε ο φόρος του παιδομαζώματος και η αναγκαστική εργασία στα ορυχεία. Νέες παραχωρήσεις έγιναν το 1646. Παρέμεινε η πληρωμή του χαρατσιού, αλλά επαναλαμβάνεται η διάταξη που απαγόρευε το παιδομάζωμα («ούτε ατζεμογλάνι … να δίνουνε«). Χάρη στα προνόμια αυτά, αναπτύχθηκε ο θεσμός της αυτοδιοίκησης στα νησιά του Αιγαίου. Κύριος συνεκτικός δεσμός μεταξύ των Ελλήνων ήταν η Εκκλησία και η Κοινότητα. Οι νησιώτες, συσπειρωμένοι γύρω από την κοινότητα, κατόρθωναν να μετριάσουν τις επιπτώσεις της υποτέλειας και να έχουν κάποια πολιτική, εκπαιδευτική και πολιτισμική δραστηριότητα. Αρχές του 17ου αιώνα υπάρχουν στο νησί 119 οικογένειες (367 άτομα) Καθολικοί, που κατοικούν κυρίως στο κάστρο και περίπου 4000 Ορθόδοξοι, που κατοικούν στην πόλη και τα χωριά.
4.Από τα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας εμφανίζεται στην περιοχή η μάστιγα της πειρατείας, την οποία δεν μπορούσε να ελέγξει η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στους πειρατές, που ήταν μουσουλμάνοι και Χριστιανοί, δίνονταν επίσης προνόμια και τίτλοι από τον σουλτάνο, έτσι ώστε στην πράξη υπήρχαν τρείς πόλοι εξουσίας: οι Τούρκοι, οι Λατίνοι και οι πειρατές.
α)Από τις αρχές του 17ου αιώνα, με την παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την άνοδο της παρουσίας των Δυτικών Δυνάμεων στην Ανατολική Μεσόγειο, οξύνεται το πρόβλημα της πειρατείας, ειδικά με Γάλλους πειρατές. Ειδικά όσα νησιά κατοικούνταν από καθολικούς Έλληνες και ξένους, γίνονταν ασφαλή καταφύγια των πειρατών. Οι πειρατές είχαν στενές σχέσεις με τους Καπουτσίνους και Ιησουίτες μοναχούς, στους οποίους συχνά έδιναν μερίδιο από την λεία τους.
β)Στους βενετο-τουρκικούς πολέμους οι νησιώτες υπέφεραν από Τούρκους και Ενετούς, που αποβιβάζονταν στα νησιά για να εισπράξουν φόρους, ν’ αρπάξουν αγαθά και να στρατολογήσουν ναυτικούς με την βία. Κάποτε οι νησιώτες πλήρωναν διπλούς φόρους, σε Ενετούς και Τούρκους. Η κατάσταση βελτιώθηκε με την κατάληψη της Κρήτης το 1669, οπότε οι Τούρκοι κατάφεραν να ελέγξουν το Αιγαίο. Όμως, οι πειρατικές επιδρομές συνεχίσθηκαν. Στις αρχές του 19ου αιώνα εμφανίζονται και Έλληνες πειρατές, Μανιάτες και Κασιώτες.
γ)Στα χρόνια της Επανάστασης του 1821 κατέφυγαν στην Νάξο Κρητικοί, Κασιώτες και Πελοποννήσιοι, πολλοί εκ των οποίων έγιναν πειρατές λόγω της φτώχειας. Με αφορμή ένα πειρατικό περιστατικό, το 1826, αυστριακός στόλος κατέλαβε τη Νάξο για τρείς ημέρες.
5. Το Σαντζάκι του Αιγαίου καταργήθηκε το 1621 και η Νάξος οργανώθηκε σε τρία Κοινά (κοινότητες): α)του Κάστρου (όπου διέμεναν απόγονοι Βενετών ευγενών), β)του Μπούργου (όπου διέμενε κυρίως η νεοανερχόμενη τότε αστική τάξη) και γ)το Κοινό των χωριών.
α)Και τον 17ο αιώνα η επικοινωνία της Νάξου, όπως και των άλλων κυκλαδίτικων νησιών, συνέχισε να στρέφεται, για εμπορικούς πρωτίστως λόγους, προς την Μικρά Ασία και την Κωνσταντινούπολη. Εμπορικά πλοία μετέφεραν από τη Νάξο σμύριδα, γεωργικά και βιοτεχνικά προϊόντα και επέστρεφαν σε αυτήν με τάπητες, υφάσματα, βαμβάκι, κεραμίδια, ξυλεία κ.α. Στο πλαίσιο των εμπορικών ανταλλαγών με τη Μικρά Ασία, σημαντικοί αριθμοί Ναξιωτών συγκεντρώνονται στην Κωνσταντινούπολη και την Σμύρνη. Συγκεκριμένα, οι Νάξιοι της Σμύρνης, έχοντας δημιουργήσει συντεχνίες εργάζονταν ως βαρελάδες (βουτσάδες) και αμπελουργοί, πραγματοποιούσαν δε και πολλές δωρεές στο νησί.
β)Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 και την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923-1924, καταφθάνουν στο νησί πολλοί Έλληνες Μικρασιάτες πρόσφυγες, οι οποίοι εγκαθίστανται στη Χώρα, στην Κόρωνο, κ.α.
ΙΙ. Με βάση τα προαναφερθέντα και δίχως ίχνος έπαρσης, αλλ’ όλως αντιθέτως εφοδιασμένοι με την απαραίτητη για την προπαρασκευή ενός καλύτερου μέλλοντος για τον Τόπο μας και τις νεότερες γενιές ιστορική αυτογνωσία, καλούμε εμείς, οι Έλληνες, όλους τους γειτονικούς μας λαούς να εργασθούμε από κοινού για την Ειρήνη και την Ασφάλεια στην ευαίσθητη γεωπολιτική περιοχή στην οποία ζούμε. Είμαστε, πρωτίστως, Λαός και Έθνος της Ειρήνης, κατ’ ουδένα τρόπο όμως υποστέλλουμε -ούτε πρόκειται να υποστείλουμε- την Σημαία υπεράσπισης της Πατρίδας και της Ελευθερίας μας, έναντι οιουδήποτε θα διανοείτο να τις υπονομεύσει. Με αυτή την ευκαιρία θα ήθελα, λοιπόν, να υπενθυμίσω προς κάθε κατεύθυνση, ιδίως δε προς την γείτονα Τουρκία -και, μάλιστα, για μια ακόμη φορά, από εδώ, την ιστορική Νάξο- ότι η Ελλάδα είναι Χώρα ειρηνική που επιδιώκει με συνέπεια και συνέχεια την ανάπτυξη φιλικών σχέσεων μαζί της.
Α. Αλλά η καλή γειτονία προϋποθέτει τον πλήρη και ειλικρινή σεβασμό του συνόλου του Διεθνούς Δικαίου. Προϋποθέτει, επίσης, τον σεβασμό του Ευρωπαϊκού Κεκτημένου, αν αναλογισθούμε ότι το Διεθνές Δίκαιο καθορίζει, βεβαίως μεταξύ άλλων, την Επικράτεια και τα Σύνορα της Ελλάδας στην περιοχή, καθορίζει όμως, ταυτοχρόνως, και την Επικράτεια και τα Σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
1. Με αφορμή, μάλιστα, το γεγονός ότι σήμερα δύο περιοχές του Νησιού σας, μέρος της παραλιακής ζώνης και ο υγρότοπος της αλυκής Νάξου, έχουν χαρακτηριστεί τόποι ιδιαίτερης οικολογικής και κοινωνικής αξίας και ως εκ τούτου ενταχθεί στο ευρωπαϊκό δίκτυο «Natura 2000», επιτρέψατέ μου να τονίσω, για μιαν ακόμη φορά, ότι αναπόσπαστο τμήμα του Ευρωπαϊκού Κεκτημένου αποτελεί και το πρόγραμμα «Natura 2000», που αφορά τον επακριβή καθορισμό των εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης περιοχών με προστατευόμενα οικοσυστήματα. Οι περιοχές αυτές -συμπεριλαμβανομένων των κάθε είδους νησίδων και βραχονησίδων, δίχως να έχει οιαδήποτε νομική σημασία το ποια είναι η έκτασή τους και, a fortiori, το αν κατοικούνται ή όχι -βρίσκονται εντός των συνόρων της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
2. Κατά συνέπεια, οι κάθε μορφής «αμφισβητήσεις» που, κατά καιρούς και κατά το δοκούν, εγείρει η Τουρκία, είναι αβάσιμες και αυθαίρετες. Συνακόλουθα δε βρίσκονται σ’ ευθεία αντίθεση με το Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο.
Β. Επιπλέον, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αναπόσπαστο μέρος του Διεθνούς Δικαίου είναι το Δίκαιο το Θάλασσας, με βάση το οποίο καθορίζεται η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ). Και αυτό το Δίκαιο της Θάλασσας, κατά την Συνθήκη του Montego Bay του 1982 -όπως πολλές φορές έχω πει και δεν θα κουρασθώ να το λέγω– είναι δεσμευτικό για όλους, ακόμα και για εκείνους που δεν έχουν προσχωρήσει στην Συνθήκη αυτή. Διότι η ως άνω Συνθήκη παράγει γενικώς παραδεδεγμένους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου, που δεσμεύουν όλους.
Γ. Κατόπιν όλων των ανωτέρω, κωδικοποιώ αυτά που είναι η αυταπόδεικτη αλήθεια: Ναι, είμαστε εκείνοι που θέλουμε να ζήσουμε ειρηνικά με όλους τους γείτονες. Εκείνοι, όμως, οφείλουν να σεβασθούν Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο, να σεβασθούν τα Σύνορα, το Έδαφος, την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της Ελλάδας, που είναι Σύνορα, Έδαφος και Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Δ. Σε αυτό δεν μπορεί να υπάρξει καμία υποχώρηση, καμία υπαναχώρηση. Το λέγω διότι η υπεράσπιση αυτών των αρχών αποτελεί, από την πλευρά μας, υπεράσπιση και της Διεθνούς και της Ευρωπαϊκής Νομιμότητας. Εμείς, οι Έλληνες, είμαστε αποφασισμένοι να το πράξουμε αυτό. Μπορούμε να το κάνουμε και μόνοι μας. Μόνο που σήμερα δεν είμαστε πια μόνοι. Διότι, αντιλαμβανόμενη η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Διεθνής Κοινότητα, τι αρνητικό και επικίνδυνο προηγούμενο θα δημιουργούσε οποιαδήποτε έκπτωση προς αυτή την κατεύθυνση και, ιδίως, σε ό,τι αφορά την οριοθέτηση της ΑΟΖ, έχουμε τώρα πια και την συμπαράστασή τους. Αυτό πρέπει να είναι σαφές προς την γείτονα Τουρκία. Και το λέμε και για το δικό της συμφέρον. Γιατί είμαστε οι πρώτοι που αντιλαμβανόμαστε την αξία της Ειρήνης. Αλλά είμαστε και οι πρώτοι που αντιλαμβανόμαστε τι σημαίνει η υπεράσπιση του Διεθνούς και του Ευρωπαϊκού Δικαίου στο σύνολό τους.
Κύριε Δήμαρχε,
Αναχωρώντας από τον Ιστορικό Δήμο Νάξου και Μικρών Κυκλάδων, με τον άκρως τιμητικό τίτλο του Επίτιμου Δημότη του, θέλω να σας διαβεβαιώσω ότι όσα εξέθεσα θ’ αποτελέσουν καθοριστικής σημασίας δείκτη πορείας κατά την άσκηση των καθηκόντων μου. Επιπλέον, παίρνω μαζί μου, στις νοερές αποσκευές μου, τις καλύτερες αναμνήσεις της έξοχης φιλοξενίας που μου επιφυλάξατε, για την οποία και πάλι βαθύτατα σας ευχαριστώ.