Χρ. Μπότζιος: Το Προσφυγικό-Μεταναστευτικό δεν είναι μόνο ελληνικό πρόβλημα
Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Πρέσβη ε.τ.
-Το διεθνές πλαίσιο προστασίας και η συμπεριφορά κρατών και κυβερνήσεων
Ο ήλιος περιστρέφεται, έλεγαν οι αρχαίοι σοφιστές, γύρω από το κεφάλι του καθενός, με την έννοια ότι κάθε άνθρωπος πιστεύει ότι είναι το επίκεντρο για ό,τι συμβαίνει γύρω του ή στον κόσμο. Οι σοφιστές δεν ήταν παραδεκτοί ως σοφοί με την αρχαία ελληνική σημασία της λέξης. Με παραπλανητικούς όμως συλλογισμούς έπειθαν αφελείς και αδαείς. Ο Αριστοφάνης τους διακωμώδησε –συμπεριλαμβάνοντας στους σοφιστές, από εμπάθεια, και τον Σωκράτη– στο περίφημο σατιρικό του έργο «Οι Νεφέλες».
Κατ’ αναλογία, στην Ελλάδα πολλοί πιστεύουν ότι η χώρα μας είναι η κύρια δεξαμενή που δέχεται πρόσφυγες και οικονομικούς μετανάστες, οι οποίοι στη συνέχεια είτε εγκλωβίζονται στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου (Χίο, Σάμο, Λέσβο, Κως) είτε διασκορπίζονται σε διάφορες πόλεις ή περιοχές, με τα συναφή προβλήματα, ανησυχίες και αντιδράσεις των κατοίκων των περιοχών αυτών και γενικότερους προβληματισμούς κομμάτων και κυβερνήσεων.
Προτού εξετάσουμε σε ποιο βαθμό τα παραπάνω ανταποκρίνονται στην αλήθεια, καλό είναι να διευκρινιστούν ορισμένες έννοιες και καταστάσεις. Καταρχήν, τι σημαίνει πρόσφυγας και οικονομικός μετανάστης; Όλοι μας, είτε από την Ιστορία είτε από τις εθνικές οδυνηρές εμπειρίες της Μικρασιατικής Καταστροφής και αργότερα του εμφυλίου πολέμου, γνωρίζουμε ότι πρόσφυγας και πρόσφυγες είναι όλοι εκείνοι οι οποίοι, λόγω εσωτερικών αναταραχών και διώξεων ή για κοινωνικοπολιτικούς λόγους και έξωθεν επεμβάσεις (πόλεμοι), αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις προγονικές εστίες και να καταφύγουν σε άλλες χώρες.
Σε αντίθεση, οικονομικοί μετανάστες είναι εκείνοι οι οποίοι οικειοθελώς φεύγουν από τις πατρίδες τους, προς εύρεση καλύτερης τύχης. Η διαφορά μεταξύ των μεν από τους δε συνίσταται στους παράγοντες που συντελούν στην εγκατάλειψη των εστιών τους. Στην πρώτη κατηγορία αιτία είναι η βία, στη δεύτερη η ένδεια.
Στη σύγχρονη εποχή η διεθνής κοινωνία ευαισθητοποιήθηκε αρκετά νωρίς για την προστασία των προσφύγων, χωρίς να αφήσει ακάλυπτους και τους οικονομικούς μετανάστες. Ήδη στην ΚτΕ (Κοινωνία των Εθνών), η οποία είχε ενεργό ρόλο και στην αποκατάσταση των ελλήνων προσφύγων-θυμάτων της Μικρασιατικής Καταστροφής, μεταξύ των θεσμικών οργάνων προβλεπόταν η σύσταση και λειτουργία Διεθνούς Μεταναστευτικού Οργανισμού (ΙΜΟ).
Τα Ηνωμένα Έθνη (ΗΕ), που τη διαδέχθηκαν, προχώρησαν ένα βήμα παραπάνω με τη σύσταση (1952) του θεσμικού διεθνούς οργάνου του Ανωτάτου Επιτρόπου για τους Πρόσφυγες (ΗCR), με αρμοδιότητες την προστασία, αποκατάσταση και μεσολάβηση για εξεύρεση λύσεων σε θέματα που αφορούν την προστασία των προσφύγων. Επιπρόσθετα, η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (1948) απαγορεύει τη χρήση βασανιστηρίων και προβλέπει το δικαίωμα ασύλου. Σταθμοί για την προστασία των προσφύγων είναι η Σύμβαση της Γενεύης (1951) και η συμπληρωματική της, το Πρωτόκολλο της Νέας Υόρκης (1967).
Σε επίπεδο ΕΕ καταγράφονται αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για εξασφάλιση χώρου ασφαλείας για τους πρόσφυγες, όπως και οι διαδικασίες για τη χορήγηση ασύλου.
Λόγω γεωγραφίας, κύριος δέκτης των προσφύγων είναι η Τουρκία, η οποία με σχετικό Πρωτόκολλο Συνεργασίας με την ΕΕ έχει αποδεχθεί την επανεισδοχή ή επιστροφή όσων αποδεικνύεται ότι δεν εμπίπτουν στις παραπάνω κατηγορίες ή δεν τους παρέχεται άσυλο από τις χώρες της ΕΕ. Ασφαλώς η Τουρκία λαμβάνει γενναία οικονομική βοήθεια, τόσο από τα ΗΕ, όσο και από την ΕΕ. Ακολουθούν η Ελλάδα, η Ιταλία, η Ισπανία, εν μέρει η Πορτογαλία και η Βουλγαρία. Εσχάτως δε και άλλες βαλκανικές χώρες, ιδίως η Βοσνία-Ερζεγοβίνη.
Ως επί το πλείστον, οι πρόσφυγες που, μέσω Τουρκίας, κατευθύνονται και καταλήγουν στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου προέρχονται, κυρίως, από την Ασία, από τη Μέση Ανατολή και ειδικότερα από τη Συρία και το Ιράκ. Μπορεί η Ελλάδα να αρνηθεί την πρόσβασή τους σε ελληνικό έδαφος και να τους απωθήσει; Αυτό αντίκειται τόσο στο διεθνές δίκαιο όσο και στην ανθρωπιστική παράδοση του ελληνικού λαού.
Από αυτές τις στήλες ο υπογράφων είχε ρίξει την ιδέα για πρόταση απονομής του Βραβείου Νομπέλ για την Ειρήνη συλλογικά στους κατοίκους και τις αρχές των Νήσων Σάμου, Λέσβου, Χίου και Κω, αλλά δυστυχώς δεν είχε συνέχεια. Η υποδοχή και η συμπεριφορά των κατοίκων των παραπάνω νησιών αναγνωρίστηκε παγκοσμίως, με πρώτο μάλιστα τον Πάπα.
Σε αντίθεση με την Ελλάδα, οι χώρες της ομάδας Visegrad (Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβακία), συνεπικουρούμενες από την Αυστρία, εναντιώνονται στην αποδοχή των υποχρεώσεών τους και ορθώνουν τείχη μισαλλοδοξίας και ρατσισμού έναντι των προσφύγων και των οικονομικών μεταναστών. Το επιχείρησε πρόσφατα και η Ιταλία του Σαλβίνι, που απαγόρευσε τον ελλιμενισμό σκάφους που μετέφερε εκατό και πλέον πρόσφυγες και οικονομικούς μετανάστες σε ιταλικά λιμάνια.
Η γερμανίδα ακτιβίστρια Καρόλα Ρακέτε, που επέβαινε στο πλοίο, επικαλούμενη ανθρωπιστικούς λόγους, το οδήγησε στο νησί Λαμπεντούσα και δικαιώθηκε από το ιταλικό δικαστήριο, που αναγνώρισε την προτεραιότητα των ανθρωπιστικών υποχρεώσεων από τις κυβερνητικές θέσεις. Βέβαια, δεν πρέπει να αγνοούνται οι ανησυχίες εκείνων που επηρεάζονται άμεσα από τα προβλήματα που προκύπτουν από την παρατεινόμενη παρουσία προσφύγων και τις καθυστερήσεις που σημειώνονται από την απονομή (ή όχι) ασύλου, την επαναπροώθηση (ή όχι) στην Τουρκία και την άρνηση ορισμένων χωρών-μελών ΕΕ να αποδεχθούν αναλογικά μέρος των προσφύγων και οικονομικών μεταναστών. Εκεί, κατά τη γνώμη μας, πρέπει να στραφούν και η προσοχή και οι ενέργειες της ελληνικής κυβέρνησης. Πάντως, τα περί κινδύνων ισλαμοποίησης της Ελλάδας από τυχόν παραμονή ισλαμικού θρησκεύματος προσφύγων ή οικονομικών μεταναστών είναι ανεδαφικά και ανιστόρητα.