Χρ. Χαλαζιάς: Να ανοίξει διάλογος για τη δημοκρατική ΕΕ

Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Η. ΧΑΛΑΖΙΑ

Η δημοκρατική νομιμότητα της Ευρώπης κινδυνεύει. Από πολλές απόψεις, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση αποτελεί πλέον ένα τετελεσμένο γεγονός. Έχει επιτευχθεί μια ενιαία αγορά και για αρκετά κράτη-μέλη ένα κοινό νόμισμα. Εντούτοις παραμένει αβέβαιο ποια πολιτική μορφή θα λάβει τελικά η Ευρωπαϊκή Ένωση. Για τον λόγο αυτόν είναι ευκαιρία τώρα λόγω των ευρωεκλογών να ανοίξει ένας δημόσιος διάλογος για το πραγματικό μέλλον της Ευρώπης.

Ένας τέτοιος διάλογος είναι αναγκαίος ώστε να εδραιωθούν οι σκοποί της ευρωπαϊκής οικονομικής πολιτικής, τα όρια που οφείλει να σέβεται και τα μέσα με τα οποία οι νέες εξουσίες και οι νέοι θεσμοί θα μπορούν να καταστούν υπόλογοι στους λαούς της Ευρώπης. Μονάχα μέσω ενός τέτοιου διαλόγου θα μπορούσαν οι λαοί της Ευρώπης να καθορίσουν για μία ακόμη φορά την ίδια τους τη μοίρα.

Ένας δημόσιος διάλογος για την οικονομική πολιτική δεν χρειάζεται να έχει καμία προγενέστερη δέσμευση στο ομοσπονδιακό ιδεώδες, ως το πιο επιθυμητό για την Ευρώπη. Ενδέχεται να αποκαλυφθεί ότι η Ευρώπη βρίσκεται σε διαδικασία εξεύρεσης μιας νέας πολιτικής μορφής, που είναι μεν κάτι περισσότερο από συνομοσπονδία, αποτελεί όμως κάτι λιγότερο από ομοσπονδία – μια ένωση από κυρίαρχα κράτη, που ασκούν κοινή κυριαρχία σε πολύ περιορισμένα πεδία ή σε διαφορετικούς βαθμούς και που δεν επιδιώκουν να αποκτήσουν καταναγκαστική εξουσία, ώστε να ενεργούν άμεσα πάνω στα άτομα και στα εθνικά κράτη.

Σε διαφορετική περίπτωση, αυτός ο διάλογος μπορεί να αποκαλύψει ότι ακόμη και αν το ομοσπονδιακό ιδεώδες αποτελεί τον κατάλληλο σκοπό για την Ευρώπη, πρέπει παρ’ όλα αυτά να αναβληθεί για το απώτερο μέλλον, διότι υπάρχει ανάγκη να διασφαλίσουμε ή να δημιουργήσουμε δημοκρατική παιδεία στα πλαίσια των κρατών-μελών, ως προκαταρκτικό στάδιο για τον σχηματισμό μιας τέτοιας παιδείας σε ευρωπαϊκή βάση.

Ο δημόσιος διάλογος πρέπει να αρχίσει τώρα, να ενημερωθούν οι πολίτες της ΕΕ που καλούνται να εκλέξουν τους εκπροσώπους τους στο Ευρωκοινοβούλιο και να εξετασθούν οι εναλλακτικές επιλογές που θα δώσουν στους Ευρωπαίους την αίσθηση ότι αυτό που συμβαίνει σήμερα δεν είναι απλώς αποτέλεσμα των αμείλικτων δυνάμεων της αγοράς και των τραπεζιτών ή των μηχανογραφιών κάποιας ελίτ που έχει ξεφύγει από τον δημοκρατικό έλεγχο.

Γιατί όμως τα ευρωπαϊκά κράτη βρίσκονται σε τόσο ολισθηρό δρόμο; Γιατί, άραγε, υπάρχει τέτοια απειλή γύρω από την παραδοσιακή διάχυση των εξουσιών στην Ευρώπη; Πιθανόν τη λύση να μπορεί να τη δώσει ο Μοντεσκιέ. Άλλωστε ήταν ο πρώτος που πρόβαλε στα μέσα του 18ου αιώνα επισημαίνοντας το γραφειοκρατικό κράτος στη νεότερη μορφή δεσποτισμού και αυταρχισμού των ελίτ.

Μόνο κατά το ήμισυ κατέλαβε η ελίτ τον κοινωνικό μηχανισμό που αποτέλεσε το υπόστρωμα της απειλής για την πολιτική ελευθερία της Ευρώπης, όπως την αντιλαμβανόταν τότε, επειδή η απειλή αυτή πήγαζε από τη βαθιά αμφισβήτηση της αριστοκρατίας, από την αυξημένη και δικαιολογημένη οργή εναντίον οποιασδήποτε μορφής κοινωνικών προνομίων που είχαν επιβιώσει από τη μετα-φεουδαρχική Ευρώπη, όπως συμβαίνει σήμερα ανάμεσα σε Βορρά και Νότο.

Η οργή αυτή δημιούργησε ένα είδος κοινωνικού μηχανισμού που σήμανε την αρχή του δεσποτισμού. Γιατί άπαξ και αμφισβητηθεί η αριστοκρατική οργάνωση της κοινωνίας, οι μακρινοί άρχοντες μπορούν να μετατρέψουν τις τυχόν αντιζηλίες που δημιουργούν τα κοινωνικά προνόμια σε μέσα στέρησης της πολιτικής επιρροής των τοπικών κοινοτήτων, στρέφοντας, δηλαδή, το εκάστοτε μέλος της κοινότητας ενάντια στο άλλο και εισάγοντας την κυριαρχία των ξένων.

Ο μηχανισμός αυτός διαδραμάτισε, κατά μάλλον ή ήττον, έναν ρόλο βάρβαρης κατάργησης της ιστορικής πολιτιστικής παράδοσης των εθνών-κρατών και άνοιξε τον δρόμο για την οικονομική ενότητα, καταστρέφοντας τα κράτη-μέλη της. Σε αυτόν τον δημόσιο διάλογο θα πρέπει να τεθούν πολλά θέματα και πάνω από όλα της παιδείας και της οικονομίας, για να σταματήσει η απογοήτευση των πολιτών και η άνοδος της Ακροδεξιάς, που σίγουρα θα οδηγήσει σε διάλυση το οικοδόμημα που λέγεται ΕΕ.