Χρ. Χαλαζιάς: Οι ισχυροί θέλουν με κάθε τρόπο τον έλεγχο των Δαρδανελίων
Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Η. ΧΑΛΑΖΙΑ
Με βάση τις τελευταίες εξελίξεις, η Τουρκία εμφανίζεται να προσπαθεί, παράλληλα με τον ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων, να παίξει ρυθμιστικό ρόλο στη νέα διανομή της περιοχής, η οποία κυοφορείται, αφού δεν είναι εύκολο υπό τις σημερινές συνθήκες να χαράξει ανεξάρτητη γεωπολιτική στρατηγική.
Πολλοί αναρωτιούνται τι είναι αυτό που δίνει στον Ερντογάν τη δυναμική να κινείται με αυτόν τον τρόπο, πέρα από τις τυπικές συμμαχίες με Ρωσία, Ιράν, Κατάρ, Κίνα (μέχρι σήμερα μόνο η Ρωσία έχει δείξει ότι στηρίζει στην πράξη την Τουρκία), συμφωνίες που κινούνται –και αυτές– σε μια διπλωματική ρευστότητα.
Μήλον της Έριδος ανάμεσα στις κυρίαρχες δυνάμεις είναι, διαχρονικά, τα Στενά του Ελλησπόντου, πιο γνωστά ως Δαρδανέλια, που είναι από τα πλέον στρατηγικά σημεία του πλανήτη, όπως, π.χ., το Σουέζ στην Αίγυπτο.
Από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν γνωστό ότι όποιος ελέγχει τα Στενά έχει τη δυνατότητα να εισέλθει στη Μαύρη Θάλασσα, επεκτείνοντας τη ζώνη επιρροής του μέχρι και την κριμαϊκή χερσόνησο.
Ως εκ τούτου, η πύλη των Δαρδανελίων είναι αληθινά ένας διάδρομος που ενώνει ή χωρίζει τις αντικρουόμενες πλανητικές δυνάμεις. Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν εξίσου ενδιαφέροντα στρατηγικά σημεία στον κόσμο, π.χ., Σουέζ, Παναμάς, Γιβραλτάρ, κάποια εκ των οποίων με ασύγκριτα μεγαλύτερο οικονομικό ειδικό βάρος (Σουέζ, Παναμάς) από αυτό των Δαρδανελίων, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Μαύρη Θάλασσα θεωρείται η πίσω πόρτα προς τη Μέση Ανατολή αλλά και την Ασία (Μπρζεζίνσκι).
Με αυτόν τον τρόπο και με αυτά τα γεγονότα η γεωπολιτική ρευστότητα της περιοχής μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία άρχισε να μετατοπίζεται για μια ακόμη φορά προς τα ανατολικά κράτη. Οι συνθήκες όμως πρόσφατα έχουν αλλάξει δραματικά λόγω της επιρροής της Δύσης, μέσω Ευρωπαϊκής Ένωσης ή ΝΑΤΟ, στις χώρες αυτές, που κάποτε ανήκαν στην επιρροή του ανατολικού, «σοβιετικού» μπλοκ, αλλά πλέον η Μαύρη Θάλασσα δεν είναι μια θάλασσα απολύτως κλεισμένη από χώρες στις οποίες έχει αποκλειστική επιρροή η Ρωσία.
Το ΝΑΤΟ πλέον βρίσκεται στη Βουλγαρία και στη Ρουμανία, ενώ με τα γεγονότα της Ουκρανίας επιχειρήθηκε να εκμηδενισθεί ουσιαστικά και αυτή η πρόσβαση της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα, δημιουργώντας ένα δεύτερο σύστημα «Στενών» στην περιοχή της Κριμαίας. Η δυναμική αντίδραση της Ρωσίας απέτρεψε σε μεγάλο βαθμό αυτήν τη δυτική επιδίωξη. Συνεξετάζοντας αυτά τα δεδομένα με τα γεγονότα στην Τουρκία και τη Συρία, είναι κατανοητό ότι η Ρωσία προσπαθεί να αντιδράσει στην επέκταση της Δύσης προς την Ανατολή, αναδιοργανώνοντας συνολικά την επιρροή της στην εν λόγω περιοχή με δυναμικές μεθόδους.
Με τον προσεταιρισμό της Τουρκίας η Ρωσία επιτυγχάνει δύο στόχους: Αρχικά αντιδρά δυναμικά και ακυρώνει σε μεγάλο βαθμό την επέκταση της Δύσης στη Μαύρη Θάλασσα, ενώ κατά δεύτερο λόγο ασφαλίζει την πρόσβασή της στη Συρία μέσω του ζωτικού περάσματος των Στενών και επιτυγχάνει την αναβάθμιση του ρόλου της στη Μέση Ανατολή. Με τον προσεταιρισμό της Τουρκίας δεν μιλάμε πλέον για τη δημιουργία ενός απλού ρήγματος, αλλά για μια συντριπτική κατάρρευση του δυτικού συστήματος ασφαλείας στην περιοχή. Άλλωστε η Ρωσία, ακόμη και ως Σοβιετική Ένωση, ποτέ δεν έπαψε να έχει βλέψεις για τον έλεγχο των Στενών.
Η Δύση βρίσκεται σε στάση αναμονής, προσεγγίζοντας με προσεκτικές κινήσεις την Τουρκία (χωρίς να παίρνει αυστηρά μετρά), καθώς δεν επιθυμεί να επιδεινώσει έτι περαιτέρω την κατάσταση. Η στρατηγική θέση της Τουρκίας δεν επιτρέπει επ’ ουδενί την εύκολη παράδοσή της από τη Δύση στη Ρωσία.
Μετά τον καταιγισμό των εξελίξεων στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, στη Συρία, το Ιράκ, τη Λιβύη και την Τουρκία, αναμένεται σύντομα το εκ νέου άνοιγμα της συζήτησης για τα Στενά, είτε με θαλάσσιους όρους της Δύσης είτε με όρους χερσαίων δυνάμεων της Ρωσίας.
Κανείς δεν μπορεί να προδικάσει το αποτέλεσμα. Σε κάθε περίπτωση, όμως, τα δεδομένα και οι προσφερόμενες εναλλακτικές λύσεις πιθανόν να είναι ριζικά διαφορετικές από εκείνες των αρχών του 20ού αιώνα με τη Συνθήκη της Λωζάννης. Ίσως σύντομα να γίνουμε μάρτυρες ιστορικών εξελίξεων, και μάλιστα με ιδιαιτέρως βίαιο τρόπο, για τα Στενά του Ελλησπόντου και όχι για τα εξοπλιστικά.