Κρατική Ορχήστρα Αθηνών: Πασχαλινή συναυλία

April 13, 2019 στις κατηγορίες MUSIC-CINE NEWS,

Τετάρτη 24.04.2019 | 20:30
Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
Αίθουσα Χ. Λαμπράκης

Το εκφραστικό βάθος, η ενορχήστρωση και η μορφολογική διαύγεια την κατατάσσουν στα αριστουργήματα της εκκλησιαστικής μουσικής του 19^ου αιώνα. Έργο, που επενδύει ιδανικά την κατανυκτική ατμόσφαιρα της Μεγάλης Εβδομάδας, καθώς εκφράζει το βαθύ θρησκευτικό αίσθημα του Άντον Μπρούκνερ. Η μνημειώδης Τρίτη Λειτουργία του, την οποία η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών θα παρουσιάσει στην Πασχαλινή Συναυλία, αποτελεί καρπό της επιθυμίας να δοξάσει τον Θεό αλλά και των επιρροών που του άσκησαν η ορχηστρική παράδοση της Κλασικής εποχής (Χάυντν, Μότσαρτ, Μπετόβεν) και οι Λειτουργίες του Σούμπερτ. Τον απαιτητικό ρόλο των σολίστ αναλαμβάνουν οι διακεκριμένοι λυρικοί ερμηνευτές Άννα Στυλιανάκη (υψίφωνος), Μαίρη- Έλεν Νέζη (μεσόφωνος), Μάριο Τζεφίρι (τενόρος) και Πέτρος Μαγουλάς (βαθύφωνος), οι οποίοι θα ενώσουν τις φωνές τους με τη Χορωδία της ΕΡΤ και τη Μικτή Δημοτική Χορωδία Αθηνών. Τη συναυλία διευθύνει ο διεθνώς καταξιωμένος Μίχαελ Ζάντερλινγκ – γιος του θρυλικού αρχιμουσικού Κουρτ Ζάντερλινγκ- στην πολυαναμενόμενη πρώτη εμφάνιση στη χώρα μας ως μαέστρος.

Το σχόλιο της Άννας Στυλιανάκη

Το θρησκευτικό ύφος, το οποίο πρέπει να υπηρετηθεί σωστά και με σεβασμό, είναι η μεγαλύτερη πρόκληση της Τρίτης Λειτουργίας.
Επίσης, οι δυσκολίες έγκεινται στις έντονες και απότομες αλλαγές στη δυναμική, ανεξαρτήτως τονικού ύψους, καθώς επίσης και στη συνεχόμενη μεταφορά μουσικών φράσεων από τη μια φωνή στην άλλη.

Το σχόλιο της Μαίρη- Έλεν Νέζη

Ο Άντον Μπρούκνερ είναι ένας από τους αγαπημένους μου συνθέτες. Γνώριζα τις μεγαλειώδεις συμφωνίες του αλλά δεν είχα ερμηνεύσει ποτέ τη Λειτουργία αρ. 3. Μελετώντας την, είδα ότι στο έργο η χορωδία έχει πολύ σημαντικό ρόλο και τα σολιστικά μέρη είναι μικρότερα αλλά πολύ απαιτητικά, καθώς χρειάζεται οι ερμηνευτές να διαθέτουν μεγάλη φωνητική έκταση.

Το σχόλιο του Μάριο Τζεφίρι

Η Λειτουργία σε φα ελάσσονα του Άντον Μπρούκνερ είναι ένα πνευματικό μουσικό δημιούργημα τεράστιων διαστάσεων. Στο μικρό σχετικά μέρος που ο συνθέτης έχει εμπιστευτεί στον σολίστα τενόρο υπάρχει ίσως η πιο εσωτερική στιγμή του όλου έργου, το μυστηριακό “et incarnatus est”. Χαίρομαι ιδιαίτερα για τη νέα αυτή σύμπραξή μου με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών υπό τον μαέστρο Ζάντερλινγκ.

Το σχόλιο του Πέτρου Μαγουλά

Με ιδιαίτερη χαρά συμμετέχω, για μια ακόμη φορά, σε μια συναυλιακή βραδιά της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, ιδιαίτερη γιατί αφενός πρόκειται για μια σπουδαία ορχήστρα πολύ υψηλού επιπέδου αλλά και γιατί μ’ αυτή τη συναυλία συνεισφέρουμε όλοι μαζί στα πάντα ενδιαφέροντα πολιτιστικά, και γιατί όχι, λειτουργικά δρώμενα της Μεγάλης Εβδομάδας.

Το σχόλιο του μαέστρου

Η Τρίτη Λειτουργία είναι ένα αριστούργημα. Αλλά ο συνδυασμός μονωδών, χορωδών και Ορχήστρας είναι πραγματική πρόκληση για όλους μας, γιατί χρειάζεται να υπάρξει η τέλεια ισορροπία. Ο Μπρούκνερ είναι ένας τόσο ιδιαίτερος και ξεχωριστός συνθέτης και η συγκεκριμένη δημιουργία έχει μία ηρεμία, ένα πνεύμα θρησκευτικό, είναι ένα έργο που εκφράζει μία απόλυτη αφοσίωση. Ανυπομονώ για αυτή τη συναυλία, η οποία θα είναι και η πρώτη μου εμφάνιση ως μαέστρος στην Ελλάδα.

Για την ιστορία…

ΑΝΤΟΝ ΜΠΡΟΥΚΝΕΡ (1824 – 1896)
Λειτουργία αρ.3 σε φα ελάσσονα για τέσσερις σολίστ, μικτή χορωδία και ορχήστρα, WAB 28

1.Kyrie (υψίφωνος, βαθύφωνος, χορωδία). Moderato
2.Gloria (υψίφωνος, μεσόφωνος χορωδία). Allegro – Andante, mehr Adagio (Sehr langsam) – Tempo I – Ziemlich langsam
3.Credo (σολίστ, χορωδία). Allegro – Moderato misterioso – Langsam – Largo – Allegro – Langsamer – Tempo I – Moderato – Allegro – Etwas langsamer als anfangs – Allegro
4.Sanctus (σολίστ, χορωδία). Moderato – Allegro
5.Benedictus (σολίστ, χορωδία). Allegro moderato – Allegro
5.Agnus Dei (σολίστ, χορωδία). Andante – Moderato

Ο Αυστριακός συνθέτης (και οργανίστας) Άντον Μπρούκνερ αναζητούσε ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1860 μία καλή επαγγελματική ευκαιρία, που θα του έδινε τη δυνατότητα να εγκατασταθεί στη Βιέννη φεύγοντας από την αυστριακή επαρχία (Λιντς) όπου ζούσε. Τον Φεβρουάριο του 1867, ενώ ο Μπρούκνερ εργαζόταν ακόμα ως οργανίστας στον καθεδρικό ναό του Λιντς, η Λειτουργία του σε ρε ελάσσονα παίχτηκε στο παρεκκλήσι της αυστριακής αυτοκρατορικής Αυλής της Βιέννης υπό τη διεύθυνση του αρχιμουσικού της Αυλής, Γιόχαν Χέρμπεκ. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που μουσική του Μπρούκνερ ακούστηκε στην Αυλή και η μεγάλη επιτυχία της οδήγησε εύλογα στην παραγγελία μίας νέας Λειτουργίας. Ωστόσο, την άνοιξη του 1867 ο συνθέτης βίωσε οξεία νευρική διαταραχή και από τον Μάιο ως τον Αύγουστο νοσηλεύτηκε στο σανατόριο του Μπαντ Κρόιτσεν (Άνω Αυστρία). Επιστρέφοντας υγιής στην κανονική του ζωή, ξεκίνησε να εργάζεται πάνω στη νέα Λειτουργία σε φα ελάσσονα από τον Σεπτέμβριο του 1867, για να την ολοκληρώσει ακριβώς έναν χρόνο αργότερα (Σεπτέμβριος 1868). Τον ερχόμενο Οκτώβριο διαδέχθηκε τον παλιό του δάσκαλο Σίμον Ζέχτερ στην προβεβλημένη θέση του Οργανίστα της Αυτοκρατορικής Αυλής και του Καθηγητή οργάνου, αρμονίας και αντίστιξης στο Ωδείο της Βιέννης.

Η πρεμιέρα της Λειτουργίας από την ορχήστρα και χορωδία της Αυλής προγραμματίστηκε αρχικά για τις 28 Νοεμβρίου 1868 αλλά διάφορες δυσκολίες δεν επέτρεψαν την πραγματοποίησή της. Νέες δοκιμές του έργου έγιναν τον Ιανουάριο 1869 υπό τη διεύθυνση του Γιόχαν Χέρμπεκ και υπήρξαν μάλλον καταστροφικές. Ο μαέστρος φέρεται να είπε χαρακτηριστικά στον Μπρούκνερ: «Ο Βάγκνερ έκανε λάθος με τον Τριστάνο, όπως έκανα κι εγώ με τη δική μου Συμφωνία σε σι ύφεση μείζονα· γιατί δεν μπορείς να παραδεχθείς κι εσύ ότι έκανες ανάλογο λάθος με τη Λειτουργία σου; Με τη Λειτουργία σε ρε ελάσσονα μπορώ να βγάλω άκρη αλλά αυτήν δεν μπορώ να την εκτελέσω, είναι αδύνατο να τραγουδηθεί.» Παρόλα αυτά, ο συνθέτης δεν έπαψε να πιστεύει στην καλλιτεχνική αξία του έργου του. Ως βαθιά πιστός χριστιανός, ο Μπρούκνερ είχε γράψει τη Λειτουργία -κατά δήλωσή του- θέλοντας να δοξάσει τον Θεό και γι’ αυτό πίστευε πως η πρεμιέρα ενός τέτοιου έργου όφειλε να γίνει σε εκκλησία. Έτσι, καλύπτοντας ο ίδιος τα έξοδα, οργάνωσε την πρώτη παρουσίαση της Τρίτης Λειτουργίας σε εκκλησία της Βιέννης στις 16 Ιουνίου 1872. Η ανταπόκριση του κοινού υπήρξε θερμότατη. Με την ευκαιρία επόμενων εκτελέσεων της Λειτουργίας, ο Μπρούκνερ (όπως συνήθιζε) προέβη σε διάφορες διορθώσεις στην παρτιτούρα της ως και το 1893.

Σε αντίθεση με τις αντίστοιχες τροποποιήσεις που γίνονταν στις Συμφωνίες του μετά τις εκτελέσεις τους, αυτές στη Λειτουργία υπήρξαν περιορισμένης έκτασης, χωρίς να συνιστούν στην ουσία διαφορετική εκδοχή του έργου.

Στη Λειτουργία σε φα ελάσσονα, όπως πριν και σε εκείνη σε ρε ελάσσονα, ο Μπρούκνερ αξιοποίησε τη σχετική ορχηστρική παράδοση της κλασικής εποχής (Χάυντν, Μότσαρτ, Μπετόβεν), καθώς και το δομικό πρότυπο των Λειτουργιών του Σούμπερτ. Η Λειτουργία αυτή ήταν το τελευταίο έργο που ο συνθέτης ολοκλήρωσε πριν μετοικήσει οριστικά στη Βιέννη. Ξεπερνά όλες τις προγενέστερες συνθετικές απόπειρες του Μπρούκνερ, φέρνοντας στο φως με τόλμη και διαύγεια το ιδιαίτερο συμφωνικό του ιδίωμα, που έμελλε να αποκρυσταλλωθεί λίγο αργότερα με τις μεγαλεπήβολες συμφωνίες του. Πρόκειται για ένα από τα σπουδαιότερα αριστουργήματα της εκκλησιαστικής μουσικής του 19^ου αιώνα όσον αφορά στο εκφραστικό βάθος, την ενορχήστρωση αλλά και τη μορφολογική διαύγεια. Από εκεί και μετά, στα χρόνια της Βιέννης, ο Μπρούκνερ αφοσιώθηκε κατά κύριο λόγο στη σύνθεση συμφωνιών.

Παρακολουθώντας ευλαβικά το αδόμενο κείμενο, τα μέρη Kyrie, Sanctus και Agnus Dei έχουν το καθένα τριμερή δομή. Αντίθετα, το Benedictus εκτυλίσσεται με μεγαλύτερη ελευθερία. Το επίσης τριμερούς δομής Gloria, με την αργή ενδιάμεση ενότητα πάνω στο Qui tollis, βασίζεται σε μία παραλλαγή της φόρμας σονάτας: η επανέκθεση γίνεται αντίστροφα του αναμενομένου, με το Quoniam tu solus Sanctus να είναι μελωδικά ίδιο με το αρχικό Gratias, προτού επανέλθουν οι αρχικές δυναμικές χειρονομίες με το Cum sancto. Η καταφατική έναρξη του Credo ακολουθείται από δύο ενότητες αντιθετικού χαρακτήρα: το λυρικό Et incarnatus est και το θριαμβευτικό Et resurrexit, ενώ το εναρκτήριο θέμα του μέρους επιστρέφει στο Et in spiritum. Γενικότερα, αντιστικτικά «πυροτεχνήματα» εμφανίζονται έντονα στη Λειτουργία, όπως στη στιβαρή και δαιδαλώδη διπλή φούγκα στο Gloria (In Gloria Dei Patris. Amen) ή την καταληκτική φούγκα στο Credo (Et vitam venture saeculi. Amen), στην οποία μάλιστα παρεμβάλλονται απότομες, ηχηρές «αναφωνήσεις» του Credo. Με την έναρξη της Λειτουργίας (στα πρώτα μέτρα του Kyrie) ακούγεται ένα χαρακτηριστικό κατιόν μοτίβο τεσσάρων νοτών (φα – μι – ρε – ντο) σε φα ελάσσονα και το ίδιο ακριβώς μοτίβο επανεμφανίζεται στα δύο τελευταία μέτρα όλου του έργου αυτή τη φορά σε φα μείζονα, σηματοδοτώντας έτσι συμβολικά το σύνολο της μουσικής ως μία μακρά, εσωτερική πορεία από την ικεσία στην ευλογία.