Ν. Στραβελάκης: Το Συνέδριο των Δελφών και η λεγόμενη Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση

Του
ΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΒΕΛΑΚΗ,
Οικονομολόγου του Εθνικού
και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Για τους αρχαίους Έλληνες οι Δελφοί ήταν ο Ομφαλός της Γης. Παρόλο που γνωρίζουμε ότι το κέντρο της γήινης σφαίρας βρίσκεται αλλού, από πολιτική, γεωπολιτική και φιλοσοφική άποψη οι Δελφοί ήταν για μεγάλο διάστημα το κέντρο του αρχαίου κόσμου. Δυστυχώς, στον σύγχρονο κόσμο δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο για το φετινό Συνέδριο των Δελφών, που διαφημίσθηκε από τα συστημικά Μέσα και υποστηρίχθηκε με χορηγίες από το σύνολο των εγχώριων παλαιών και επίδοξων διαπλεκόμενων συμφερόντων.

Σε επίπεδο εγχώριας πολιτικής αναπαρήγαγε τα αδιέξοδα του επίσημου πολιτικού συστήματος στην αντιμετώπιση της κρίσης, ενώ στο επίπεδο της διεθνούς ανάλυσης αναμάσησε το εν πολλοίς χρεοκοπημένο αφήγημα της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, που εισήγαγε ο Κλάους Σβαμπ το 2017 και υιοθέτησε το Συνέδριο του Νταβός. Επειδή έχει χιλιοκουβεντιασθεί η ξαναζεσταμένη γλαρόσουπα του διπολισμού, καρικατούρα Τσίπρα – Μητσοτάκη, με ολίγη από Στουρνάρα και Πολάκη, θα περιορισθώ στον σχολιασμό του επιχειρήματος της λεγόμενης Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης.

Οι μεγάλες καπιταλιστικές κρίσεις του 20ού αιώνα είχαν ένα ξεκάθαρο πρόταγμα οικονομικής πολιτικής. Στη μεγάλη ύφεση του 1929 αυτό ήταν: Περισσότερες δημόσιες δαπάνες και συμμετοχή του κράτους στην οικονομία. Με αυτήν τη συνταγή η αμερικανική οικονομία τουλάχιστον άρχισε να δείχνει σημάδια ανάκαμψης από το 1933, παρόλο που η ανεργία παρέμεινε σε διψήφια ποσοστά μέχρι το 1939. Τότε ο Ρούσβελτ ανα­γκάσθηκε, έναν χρόνο πριν από το Περλ Χάρ­μπορ, να καλέσει σειρές εφέδρων στα όπλα για να περιορίσει τα ποσοστά ανεργίας.

Στη μεγάλη κρίση του 1970 το πρόταγμα ήταν περίπου το αντίθετο. Οι ιδιωτικοποιήσεις, ο περιορισμός των μισθών, η απορρύθμιση της αγοράς εργασίας και η διάλυση του κράτους πρόνοιας ήταν οι πολιτικές που κυριάρχησαν μετά το 1980 και πήραν το όνομα «νεοφιλελευθερισμός». Παρά τη σταθεροποίηση του ποσοστού κέρδους, που έπεφτε μεταπολεμικά, κυρίως λόγω του περιορισμού του μεριδίου των μισθών, η επιστροφή στην οικονομική μεγέθυνση χρειάσθηκε επιπλέον τον περιορισμό των επιτοκίων και την απορρύθμιση των αγορών χρήματος και κεφαλαίου. Η οικονομική μεγέθυνση επέστρεψε, αλλά μαζί της ήρθε και μια τεράστια αύξηση του ιδιωτικού κυρίως δανεισμού. Μόλις το ποσοστό κέρδους κατέστη ανεπαρκές για την κάλυψη της δανειακής έκρηξης ήρθε η πρώτη μεγάλη κρίση του νέου αιώνα που πυροδοτήθηκε το 2007 – 2008 από την κατάρρευση της αγοράς ενυπόθηκων δανείων μειωμένης εξασφάλισης στις ΗΠΑ.

Η κρίση αντιμετωπίσθηκε, στον μεγαλύτερο βαθμό, με τη μετατροπή του ιδιωτικού δανεισμού, δηλαδή των ζημιών των καπιταλιστών, σε δημόσιο δανεισμό, δηλαδή σε ζημία της κοινωνίας. Η κατάρρευση αποφεύχθηκε, αλλά το δημόσιο χρέος εκτοξεύθηκε σε πρωτοφανή ύψη σε παγκόσμια κλίμακα. Στις ΗΠΑ, παραδείγματος χάριν, από τα 8 τρισ. δολάρια το 2008 έφτασε τα 22 τρισ. δολάρια το 2019. Παρόλο που η πολιτική της κοινωνικοποίησης των ιδιωτικών ζημιών συνοδεύθηκε και από πολιτικές λιτότητας, κυρίως στην Ευρώπη, η επιστροφή στην κανονικότητα δεν ήρθε. Αντίθετα, δέκα χρόνια μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers οι περισσότεροι επενδυτικοί οίκοι προειδοποιούν για την πιθανότητα ενός νέου πιστωτικού επεισοδίου όπως αυτό του 2008, λόγω της φούσκας μετοχών και παραγώγων που έμμεσα χρηματοδότησαν κυβερνήσεις και κε­ντρικές τράπεζες με τα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης.

Αντίθετα λοιπόν από τις προηγούμενες μεγάλες κρίσεις, η τρέχουσα μεγάλη ύφεση δεν έχει ένα ξεκάθαρο πρόταγμα οικονομικής πολιτικής, ούτε καν ένα ελπιδοφόρο αφήγημα για την κοινωνία. Αυτό το κενό ήρθε, υποτίθεται, να καλύψει το ιδεολόγημα της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης. Η ιδέα είναι ότι με τη διάδοση των νέων τεχνολογιών και της τεχνητής νοημοσύνης βρισκόμαστε κοντά στο να ζήσουμε τον παράδεισο επί της γης.

Όπως επιχειρηματολογεί ένα βιβλίο του Τζέρεμι Ρίφκιν, άμισθου συμβούλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ηγετών όπως η γερμανίδα καγκελάριος κ. Μέρκελ, γραμμένο το 2014, οι τιμές των εμπορευμάτων, λόγω της διάδοσης των νέων τεχνολογιών, θα μειωθούν κοντά στο μηδέν. Έτσι οι κοινωνίες θα απελευθερωθούν από το κίνητρο του κέρδους και θα στηριχθούν σε «συνεργατικές κοινότητες», όπου οι άνθρωποι θα ανταλλάσσουν μεταξύ τους καινοτόμες λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν.

Οι θεωρίες αυτές συνιστούν βέβαια απόδραση από την πραγματικότητα. Η λεγόμενη Τρίτη (ηλεκτρονικοί υπολογιστές) και Τέταρτη (διάδοση του φορητού internet και της τεχνητής νοημοσύνης) Βιομηχανική Επανάσταση συνοδεύθηκαν από τις εντονότερες κοινωνικές ανισότητες που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα. Κοινωνικές ανισότητες που οξύνθηκαν ακόμη παραπέρα με την εμφάνιση της κρίσης, στη διάρκεια της οποίας οι μισθοί, οι συντάξεις και τα εισοδήματα της κοινωνικής πλειοψηφίας γενικότερα εξανεμίσθηκαν, ενώ η περιουσία του πλουσιότερου 1% αυξήθηκε. Δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά σε μια καπιταλιστική κοινωνία, όπου οι καινοτομίες και οι εφευρέσεις χρησιμοποιούνται για την εντονότερη εκμετάλλευση της εργασίας.

Το ιδεολόγημα της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης λοιπόν, αντί να τροφοδοτεί το πόπολο με φευγαλέες έστω ελπίδες, αποδεικνύει το αδιέξοδο των κυρίαρχων πολιτικών στην αντιμετώπιση της κρίσης. Οι προβλέψεις του είναι τόσο μακριά από την πραγματικότητα που γελοιοποιούν τους ιδεολογικούς εκπροσώπους των κυρίαρχων τάξεων αλλά και κάποιους αφελείς αριστερούς και ετερόδοξους οικονομολόγους, όπως συνέβη εν πολλοίς στο Συνέδριο των Δελφών. Αναφέρω χαρακτηριστικά ότι στο πάνελ με τίτλο «Αξιοποιώντας την Ψηφιακή Μετάβαση: Τεχνητή Νοημοσύνη, Καινοτομία, Ιδιωτικότητα», συμμετείχαν μεταξύ άλλων η ευρωβουλευτής Εύα Καϊλή και ο δικηγόρος και ιδρυτής του douleutaras.gr Ανδρέας Παπακωνσταντίνου.