Κρατική Ορχήστρα Αθηνών: ΟΙ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΕΠΟΧΕΣ
Πέμπτη 21.03.2019 | 20:30
Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
Αίθουσα Χ. Λαμπράκης
Χαρμόσυνοι ήχοι πουλιών, το μουρμουρητό των ρυακιών και ένα ανεπαίσθητο αεράκι που κάνει τα λουλούδια να χορεύουν…Φως, χαρά, αναγέννηση πριν περάσουμε στη νωχέλεια του Καλοκαιριού, τον πλούσιο τρύγο του Φθινοπώρου και το παραστατικό κρύο του Χειμώνα. Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών υποδέχεται την Άνοιξη με δύο εμβληματικές μουσικές αναπαραστάσεις των τεσσάρων εποχών. Σε μια βραδιά που ανοίγει με το ομώνυμο αριστούργημα του Αντόνιο Βιβάλντι, ένα από τα πιο αγαπημένα έργα όχι μόνο της εποχής του μπαρόκ αλλά και της ευρωπαϊκής λόγιας μουσικής στο σύνολό της. Δημιουργία, που συνεχίζει να συγκινεί με τη δύναμη και τη γλαφυρότητα των εικόνων που ζωντανεύουν μέσα από τα ισάριθμα κοντσέρτα για βιολί και ορχήστρα εγχόρδων. Ακολουθούν οι Εποχές, μπαλέτο, έργο 67 του Ρώσου Μότσαρτ, όπως αποκαλείτο ο Αλεξάντερ Γκλαζουνόφ, σύνθεση εμπνευσμένη από την ελληνορωμαϊκή μυθολογία, με πηγαία μελωδικότητα και πληθωρική ενορχήστρωση. Στο πρώτο μέρος, ο ιδιοφυής Σίμος Παπάνας, Εξάρχων της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης, θα συμπράξει με την Ορχήστρα στον διπλό ρόλο σολίστ και αρχιμουσικού ανεβάζοντας την απόλαυση σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα. Στο δεύτερο, ο ταλαντούχος Έκτορας Ταρτανής, στην πρώτη του συνεργασία με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, υπόσχεται μια εξίσου συναρπαστική απόδοση της εναλλαγής των εποχών, από τον εμπνευσμένο Γκλαζουνόφ.
Το σχόλιο του Σίμου Παπάνα
“Είναι μεγάλη χαρά και τιμή για μένα που επιστρέφω στην Κρατική Ορχήστρα Αθηνών για να παρουσιάσω μαζί με την ορχήστρα τις “Τέσσερις Εποχές” του Αντόνιο Βιβάλντι, σχεδόν είκοσι χρόνια μετά την πρώτη μας συνεργασία όπου είχα ερμηνεύσει το ίδιο έργο, ως πρωτοεμφανιζόμενος τότε στην αθηναϊκή σκηνή. Έκτοτε έχουν μεσολαβήσει για μένα δεκάδες συναυλίες με το συγκεκριμένο έργο, κι έτσι προσδοκώ να μπορέσω να προσφέρω σε αυτή μας την συνεργασία όλα όσα έμαθα και ανακάλυψα σε αυτό το μεγάλο 20ετές ταξίδι!
Οι “Τέσσερις Εποχές” του Βιβάλντι αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα, δημοφιλέστερα και πιο πολυπαιγμένα αριστουργήματα που κοσμούν την εργογραφία της δυτικής μουσικής. Σ’ αυτό το γεγονός έγκειται και η δυσκολία της προσέγγισής του – μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις είναι η ερμηνεία του με έναν τρόπο που δεν θα χάνει την φρεσκάδα του, ακόμα και αν ο κάθε ακροατής το έχει ήδη ακούσει σε πάρα πολλές εκτελέσεις. Η αριστουργηματική γραφή του Βιβάλντι προσφέρει απλόχερα στους εκτελεστές μία πληθώρα ερμηνευτικών μέσων, που τους δίνουν τη δυνατότητα να δομήσουν με μεγάλη ελευθερία την προσωπική τους ανάγνωση. Γι’ αυτόν τον λόγο, είμαι πολύ χαρούμενος που θα εξερευνήσουμε αυτό το έργο μαζί με τους πολύ αγαπημένους συναδέλφους μουσικούς της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, και ευελπιστώ πως θα παρουσιάσουμε μαζί μία ξεχωριστή ερμηνεία στη συναυλία της 21ης Μαρτίου!”
Το σχόλιο του Έκτορα Ταρτανή
“Είναι μεγάλη μου τιμή να συνεργαστώ για πρώτη φορά με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, για την οποία έχω ακούσει τα καλύτερα λόγια όσα χρόνια βρίσκομαι στο εξωτερικό. Περιμένω με ανυπομονησία τη στιγμή που θα συνεργαστούμε πάνω στις «Εποχές» του Γκλαζουνόφ, ένα έργο πολύπλοκο που διακατέχεται από το πνεύμα του ρωσικού ρομαντισμού του 19ου αιώνα. Στο κομμάτι συναντάμε απαλές μελωδίες, καταιγιστικούς ρυθμούς, συναρπαστικά ορχηστρικά ηχοχρώματα και ορισμένα πολύ ενδιαφέροντα σημεία αντίστιξης αλλά και πολλές τεχνικές και διαφοροποιήσεις, ώστε οι μουσικοί και το κοινό να βυθιστούν ακόμη βαθύτερα στο μουσικό μήνυμα του συνθέτη. Για μένα είναι πολύ σημαντικό να δώσω έμφαση σ’ αυτές τις ιδιαιτερότητες και να αποδώσω την αρμονία και την ομορφιά της σύνθεσης του Γκλαζουνόφ, ο οποίος είναι πραγματικά «μάστορας» της ενορχήστρωσης. Χαίρομαι πραγματικά πολύ γι’ αυτό το μουσικό ταξίδι.”
Για την ιστορία…
ANTONIO VIVALDI (1678-1741)
Οι Τέσσερις Εποχές, έργο 8
-Κοντσέρτο για βιολί σε Μι μείζονα, έργο 8 αρ.1 «Άνοιξη»
Allegro
Largo
Danza Pastorale: Allegro
-Κοντσέρτο για βιολί σε σολ ελάσσονα, έργο 8 αρ.2 «Καλοκαίρι»
Allegro non molto
Adagio e piano – Presto e forte
Presto
-Κοντσέρτο για βιολί σε Φα μείζονα, έργο 8 αρ.3 «Φθινόπωρο»
Allegro
Adagio molto
Allegro
-Κοντσέρτο για βιολί σε φα ελάσσονα, έργο 8 αρ.4 «Χειμώνας»
Allegro non molto
Largo
Allegro
Ο Αντόνιο Βιβάλντι συνέδεσε αναπόσπαστα το όνομά του με τη φόρμα του κοντσέρτου, την οποία ανανέωσε, εμβάθυνε και εξέλιξε καταλυτικά. Συνέθεσε πάνω από 500 κοντσέρτα για διάφορα όργανα, εκ των οποίων 230 μόνο για βιολί, θέτοντας υψηλές για τα δεδομένα της εποχής δεξιοτεχνικές απαιτήσεις στα σολιστικά μέρη και χρησιμοποιώντας ενίοτε ενδιαφέροντα και πρωτόγνωρα ηχητικά εφέ. Οι Τέσσερις Εποχές είναι ουσιαστικά ισάριθμα κοντσέρτα για βιολί, ορχήστρα εγχόρδων και κοντίνουο και αποτελούν μακράν το δημοφιλέστερο έργο του συνθέτη διαχρονικά και ένα από τα πιο αγαπημένα μουσικά έργα όχι μόνο της εποχής του μπαρόκ αλλά και της λόγιας ευρωπαϊκής μουσικής στο σύνολό της. Το έργο ουσιαστικά ανακαλύφθηκε εκ νέου μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά μέσα σε λίγα χρόνια άγγιξε σπάνια επίπεδα απήχησης διεισδύοντας στην τηλεόραση, το ραδιόφωνο, τον κινηματογράφο, τη διαφήμιση, ακόμα και στα αεροπλάνα ή τους ανελκυστήρες!
Τα τέσσερα αυτά κοντσέρτα γράφτηκαν το 1723 και εκδόθηκαν το 1725, ως μέρος ενός ευρύτερου έργου αποτελούμενου από 12 κοντσέρτα, το οποίο είχε τον τίτλο «Il cimento dell’ armonia e dell’ inventione» (Η δοκιμασία μεταξύ της αρμονίας και της επινόησης). Ουσιαστικά, ο υφέρπων προβληματισμός του συνθέτη πίσω από αυτόν τίτλο είχε να κάνει με το πώς συνδυάζεται η «ακαδημαϊκή» προσήλωση στους αισθητικούς κανόνες της αρμονίας (με την ευρεία έννοια) με τις επιταγές της ελεύθερης έμπνευσης. Είναι αλήθεια πάντως ότι οι Τέσσερις Εποχές απαντούν εμπράκτως στον παραπάνω προβληματισμό με τον πιο ουσιαστικό και δημιουργικό τρόπο. Το κάθε κοντσέρτο αποτελείται από τρία μέρη (γρήγορο – αργό – γρήγορο) και «περιγράφει» με μουσικά ευφάνταστο τρόπο μία εποχή. Ο Βιβάλντι συμπεριέλαβε στην έκδοση και τέσσερα περιγραφικά σονέτα, ένα για κάθε εποχή, τα οποία εικάζεται πως είναι γραμμένα από τον ίδιο – ενδεχομένως μετά τη σύνθεση του έργου. Υπό αυτό το πρίσμα, οι Τέσσερις Εποχές είναι ένα από τα παλιότερα δείγματα προγραμματικής μουσικής και μάλιστα με μία μουσική έντονα και εύστοχα περιγραφική εικόνων και αισθήσεων που σχετίζονται με κάθε εποχή του χρόνου. Η εναλλαγή των εποχών αποδείχτηκε μες στην ιστορία ένα θέμα που κέντρισε το ενδιαφέρον και άλλων σημαντικών συνθετών μεταγενέστερων του Βιβάλντι, από τον Χάυντν μέχρι τον Τζον Κέιτζ.
Στο πρώτο μέρος της Άνοιξης το σόλο βιολί μιμείται τους ήχους των πουλιών αλλά και το μουρμουρητό των ρυακιών ή το απαλό αεράκι. Μία ξαφνική καταιγίδα ξεσπά με αστραπές και βροντές αλλά σύντομα τα πουλιά τραγουδούν το τέλος της. Στο αργό μέρος ένας βοσκός κοιμάται ανέμελα, ενώ ο σκύλος του (το γάβγισμα του οποίου μιμούνται οι βιόλες) βρίσκεται διαρκώς στο πλευρό του. Το φινάλε είναι ένας αριστοκρατικός χορός, χωρίς εξάρσεις ή απρόοπτα, που υποτίθεται ότι χορεύουν οι ποιμένες και οι νύμφες.
Η σε χαμηλούς τόνους είσοδος της ορχήστρας στο πρώτο μέρος του Καλοκαιριού εκφράζει την καλοκαιρινή νωχελική διάθεση λόγω της ζέστης. Το σόλο βιολί μιμείται τους ήχους του κούκου, του τρυγονιού και της καρδερίνας αλλά στην πορεία «δίνει τη φωνή του» σε έναν νεαρό βοσκό που ανησυχεί για την προοπτική μιας καταιγίδας. Οι φόβοι του ενισχύονται στο αργό μέρος, όπου η απειλή της καταιγίδας γίνεται ολοένα και πιο εμφανής, ενώ οι μύγες και τα κουνούπια κάνουν αισθητή την παρουσία τους (στη συνοδεία των βιολιών). Εν τέλει η καταιγίδα ξεσπά στο τρίτο μέρος με μανία (νευρώδη περάσματα δέκατων έκτων).
Χαρούμενοι αγρότες χορεύουν με εύθυμη διάθεση μετά από μία πλούσια φθινοπωρινή συγκομιδή. Το σόλο βιολί παρεμβαίνει αποτυπώνοντας με εκρηκτικά περάσματα γεμάτα χιούμορ και ρυθμική «ανασφάλεια» την ανεξέλεγκτη συμπεριφορά και τα παραπατήματα των μεθυσμένων. Ένας από αυτούς αποκοιμιέται, ενώ οι υπόλοιποι συνεχίζουν τον χορό και τη διασκέδαση. Όμως είναι ζήτημα χρόνου να αποκοιμηθούν και οι υπόλοιπου μεθυσμένοι και να απολαύσουν έναν βαθύ, ανέμελο ύπνο (δεύτερο μέρος). Στο φινάλε περιγράφεται η εικόνα του κυνηγιού, που ξεκινά με αγέρωχες κυνηγετικά σαλπίσματα. Σύντομα, το άτυχο θήραμα τρέχει απεγνωσμένα για να σωθεί (τρίηχα στο σόλο βιολί) αλλά κάποια στιγμή αποκαμωμένο από το τρέξιμο παραιτείται της προσπάθειας – το κυνήγι φτάνει σε αίσιο (για τους κυνηγούς) τέλος.
Η παγωνιά, το χιόνι και οι ισχυροί άνεμοι κυριαρχούν στο πρώτο μέρος του Χειμώνα. Τα πόδια και τα δόντια τρέμουν από το κρύο κι έτσι αναζητείται η θαλπωρή της φωτιάς στο τζάκι (αργό μέρος), την ίδια στιγμή που έξω βρέχει (πιτσικάτο στα βιολιά). Στο τρίτο και τελευταίο μέρος επιστρέφουμε στο κρύο: το βάδισμα πάνω στον πάγο είναι επικίνδυνο και δυστυχώς η πτώση δεν αποφεύγεται. Ένας ζεστός νότιος άνεμος φυσά αλλά αυτό είναι εντελώς πρόσκαιρο, μιας και ο βοριάς επιστρέφει δριμύτερος.
ΑΛΕΞΑΝΤΕΡ ΓΚΛΑΖΟΥΝΟΦ (1865 – 1936)
Οι Εποχές, μπαλέτο έργο 67
Σκηνή 1: Χειμώνας
Σκηνή του χειμώνα – Παραλλαγή της παγωνιάς – Παραλλαγή του πάγου – Παραλλαγή του χαλαζιού – Παραλλαγή του χιονιού – Coda
Σκηνή 2: Άνοιξη
Σκηνή 3: Καλοκαίρι
Σκηνή του καλοκαιριού – Βαλς για τα καλαμπόκια και τις παπαρούνες – Βαρκαρόλα – Παραλλαγή – Coda
Σκηνή 4: Φθινόπωρο
Βακχικό (Χειμώνας, Άνοιξη, Καλοκαίρι) – Μικρό Adagio – Παραλλαγή (Σάτυρος) – Coda – Αποθέωση
Παρόλο που στις μέρες μας το όνομα του Γκλαζουνόφ δεν εμφανίζεται πολύ συχνά σε προγράμματα συναυλιών, κανείς οφείλει να αναγνωρίσει πως επρόκειτο για μία σπουδαία φυσιογνωμία στα ρωσικά (και μετέπειτα σοβιετικά) μουσικά πράγματα: αποτέλεσε έναν πολύτιμο «συνδετικό κρίκο» ανάμεσα στη ρωσική μουσική δημιουργία του 19ου αιώνα και την πρωτοπορία του 20ού. Υπήρξε ένας από τους επιφανέστερους μαθητές του Ρίμσκυ-Κόρσακοφ, ο οποίος χαρακτηριστικά ανέφερε για τον μαθητή του, ότι προόδευε όχι μέρα με τη μέρα αλλά ώρα με την ώρα! Συνέθεσε την Πρώτη του Συμφωνία σε ηλικία 16 ετών και ήδη τον συνόδευε ο χαρακτηρισμός «ο Ρώσος Μότσαρτ». Αργότερα, ο Γκλαζουνόφ ως καθηγητής και διευθυντής (επί σειρά ετών) του ιστορικού Ωδείου της Αγ. Πετρούπολης είχε την ευκαιρία να μεταλαμπαδεύσει την παράδοση αυτή σε ταλαντούχους μαθητές του Ωδείου, όπως ο Προκόφιεφ και ο Σοστακόβιτς, που έμελλε να γράψουν τις δικές τους χρυσές σελίδες στη ρωσική και παγκόσμια μουσική. Η μουσική του Γκλαζουνόφ παρέμεινε αταλάντευτα ρομαντική, εντελώς ανεπηρέαστη από τον μοντερνισμό. Συνέθεσε μεταξύ πολλών άλλων οκτώ Συμφωνίες, ενώ τα τρία μπαλέτα του (Ραϊμόντα, Ερωτικά τεχνάσματα και Οι Εποχές) τον ανέδειξαν ως τον σημαντικότερο Ρώσο συνθέτη μπαλέτων της γενιάς του.
Το 1899 (χρονιά του διορισμού του ως καθηγητή στο Ωδείο της Αγ. Πετρούπολης) συνέθεσε το μπαλέτο Οι εποχές, που παρουσιάστηκε τον Φεβρουάριο του 1900 από τα Αυτοκρατορικά Μπαλέτα (γνωστά σήμερα ως Μαριίνσκι) σε χορογραφία του περίφημου Μαριύς Πετιπά (η θρυλική Άννα Πάβλοβα χόρεψε μάλιστα τότε σε νεαρή ηλικία τον ρόλο της παγωνιάς). Πρόκειται για ένα μονόπρακτο, «αλληγορικό μπαλέτο» σε τέσσερις σκηνές, που καθεμιά είναι αφιερωμένη σε μία εποχή του χρόνου και είναι εμπνευσμένο από την ελληνορωμαϊκή μυθολογική παράδοση. Η μουσική του Γκλαζουνόφ, με πηγαία μελωδικότητα και πληθωρική ενορχήστρωση αποτέλεσε ένα ιδανικό μουσικό υπόστρωμα για το ξεδίπλωμα της χορογραφίας αλλά είναι και αυτούσια εξίσου απολαυστική.
Στην αρχή του έργου, η μουσική αναπαριστά ηχητικά την αίσθηση του Χειμώνα και τις νιφάδες του χιονιού που πέφτουν. Η παγωνιά, ο πάγος, το χαλάζι και το χιόνι αντιστοιχούν σε σύντομους χορούς (η παγωνιά είναι μία πολωνέζα, το χαλάζι ένα σκέρτσο και το χιόνι γίνεται ένα τρυφερό, αργό βαλς). Δύο νάνοι ανάβουν φωτιά και η ευπρόσδεκτη ζέστη προετοιμάζει το σκηνικό για την εντυπωσιακή έλευση της Άνοιξης (glissandi της άρπας). Η Άνοιξη συνοδεύεται αναμενόμενα από το ελαφρύ αεράκι, τα πουλιά και τα λουλούδια, που χορεύουν ένα εύθυμο βαλς. Σύντομα όμως η θερμοκρασία ανεβαίνει και οι καμπάνες αναγγέλλουν το Καλοκαίρι. Παπαρούνες και καλαμπόκια χορεύουν ένα αισθαντικό βαλς και εξαντλημένα από τη ζέστη κάθονται να ξεκουραστούν, ενώ οι νύμφες με μία χαριτωμένη βαρκαρόλα τους φέρνουν το πολυπόθητο κρύο νερό. Στην επόμενη παραλλαγή το κλαρινέτο αναλαμβάνει πρωταγωνιστικό ρόλο στον χορό του πνεύματος καλαμποκιού. Η ειδυλλιακή ατμόσφαιρα διακόπτεται από την είσοδο σατύρων και φαύνων που επιχειρούν να απαγάγουν το πνεύμα του καλαμποκιού, αλλά αυτό σώζεται από το φύσημα του Ζέφυρου. Το Φθινόπωρο είναι η τελευταία σκηνή του έργου και ανοίγει με ένα λαμπερό «βακχικό» θέμα, το οποίο επανεμφανίζεται κάποιες φορές στην πορεία. Ανάμεσα στις επανεμφανίσεις αυτές μεσολαβούν διαφορετικού χαρακτήρα επεισόδια που συνοδεύουν την επιστροφή των τριών προηγουμένων μηνών. Στο κέντρο του Φθινοπώρου δεσπόζει ένα εκτεταμένο και βαθιά νοσταλγικό Adagio με πρωταγωνιστές τις βιόλες και το αγγλικό κόρνο. Η λαμπερή μουσική που συνοδεύει το Βακχικό ακούγεται μία τελευταία φορά οδηγώντας στην τελική αποθέωση, με τη μουσική να περιγράφει τον επιβλητικό έναστρο ουρανό που αποκαλύπτεται, καθώς πέφτουν τα φύλλα των δέντρων.
Το πρόγραμμα με μια ματιά
ΑΝΤΟΝΙΟ ΒΙΒΑΛΝΤΙ (1678–1741)
Οι Τέσσερις Εποχές, έργο 8
ΑΛΕΞΑΝΤΡ ΓΚΛΑΖΟΥΝΟΦ (1865-1936)
Οι Εποχές, μπαλέτο, έργο 67
Σίμος Παπάνας, βιολί και μουσική διεύθυνση (Βιβάλντι)
Έκτορας Ταρτανής, μουσική διεύθυνση (Γκλαζουνόφ)
19:45: Εισαγωγική ομιλία του Τίτου Γουβέλη για τους κατόχους εισιτηρίων
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
Πέμπτη 21.03.2019 | 20:30
Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
Αίθουσα Χ. Λαμπράκης
Τιμές εισιτηρίων
25€, 15€, 10€ και 5€ (εκπτωτικό)
Προπώληση από 14 Σεπτεμβρίου 2018
Πληροφορίες:
Κρατική Ορχήστρα Αθηνών
Τ. 210 7257601-3
www.koa.gr
[email protected]