Π. Νεάρχου: Η 5η Τριμερής Ελλάδος – Κύπρου – Ισραήλ και οι εξελίξεις στη Συρία
Γράφει ο
ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΝΕΑΡΧΟΥ
Πρέσβυς ε.τ.
Tην Πέμπτη 20 Δεκεμβρίου συνήλθε στην πόλη Μπερ-Σεβά του Ισραήλ η 5η κατά σειράν Τριμερής Συνάντηση Ελλάδος, Κύπρου, Ισραήλ, σε επίπεδο κορυφής.
Προηγήθηκαν Τριμερείς Συναντήσεις με την Παλαιστινιακή Αρχή και με την Ιορδανία. Προηγήθηκε επίσης μεγάλη στρατιωτική άσκηση Κύπρου – Ισραήλ, στο πλαίσιο του συμφωνημένου προγράμματος συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών, με μεγάλη συμμετοχή της Ισραηλινής Αεροπορίας.
Η νέα Συνάντηση μεταξύ των τριών χωρών έλαβε χώρα σε μια κρίσιμη συγκυρία στην Ανατολική Μεσόγειο και στη Μέση Ανατολή. Στην Ανατολική Μεσόγειο η αναταραχή εστιάζεται γύρω από τις γνωστές Τουρκικές αμφισβητήσεις και διεκδικήσεις και τον διακηρυσσόμενο από την Άγκυρα στόχο να επιβληθεί, διά της ένοπλης ισχύος, ως εταίρος και μάλιστα λεόντειος στα ενεργειακά αποθέματα της ΑΟΖ της Ελλάδος και της Κύπρου. Κλιμακώνει γι’ αυτό τις προκλήσεις και τις αυθαίρετες ενέργειες με την έκδοση παρανόμων Navtex, την αποστολή μέσα στην Κυπριακή ΑΟΖ του ερευνητικού σκάφους «Barbaros», συνοδευόμενου από πολεμικά, και την προβολή χαρτών της δήθεν Τουρκικής υφαλοκρηπίδας, που εξαφανίζει το σύμπλεγμα του Καστελλορίζου και εκτείνεται μέχρι νότια της Κρήτης. Σε μια παράκρουση μάλιστα νέων αμφισβητήσεων, η Άγκυρα διεκδικεί τώρα και τα 3/4 της Κρήτης, επικαλούμενη Οθωμανικούς τίτλους.
Η σύνοψη των Τουρκικών διεκδικήσεων στην Ανατολική Μεσόγειο είναι η αρπαγή του ενεργειακού πλούτου της ΑΟΖ της Ελλάδος και της Κύπρου αλλά και η εγκαθίδρυση Τουρκικής ηγεμονίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Η τελευταία, με τη γεωπολιτική και την ενεργειακή της παράμετρο, φέρνει σε αντίθεση την Άγκυρα όχι μόνο με την Ελλάδα και την Κύπρο αλλά επίσης με τις δύο ισχυρότερες χώρες της περιοχής, το Ισραήλ και την Αίγυπτο.
Η Αίγυπτος του Στατάρχη Αλ Σίσι βλέπει με μεγάλη καχυποψία και ανταγωνισμό οποιαδήποτε προσπάθεια της Άγκυρας να κυριαρχήσει γεωπολιτικά στην περιοχή. Αντιτίθεται επίσης σ’ αυτήν για καθεστωτικούς λόγους, εφόσον ο σημερινός Τούρκος Πρόεδρος εξακολουθεί να υποστηρίζει στην Αίγυπτο τους ομόφρονές του «Αδελφούς Μουσουλμάνους» και να επιτίθεται κατά του Στρατάρχη Αλ Σίσι.
Το Ισραήλ προσπάθησε για μεγάλο διάστημα να διατηρήσει ανοικτούς τους διαύλους της συνεργασίας με την Τουρκία. Η πολιτική του αυτή εκφράσθηκε και στην επιφυλακτική του στάση, κατά την ίδια περίοδο, στο θέμα του αγωγού φυσικού αερίου East-Med. Η πολιτική όμως αυτή ανήκει πλέον στο παρελθόν. Το Ισραήλ πρωτοστατεί σήμερα στην κατασκευή του στρατηγικού αγωγού East-Med. Τον συνδέει με την ασφάλεια των αναμενομένων εξαγωγών του προς την Ευρώπη αλλά και γενικότερα με τις ενεργειακές και στρατηγικές του σχέσεις με την Ευρώπη και ειδικότερα στην περιοχή με την Ελλάδα και την Κύπρο.
Το Ισραήλ έφτασε στην εκτίμηση ότι το φαινόμενο Ερντογάν στην Τουρκία απέκτησε βαθιές Ισλαμιστικές ρίζες, που καθιστούν δύσκολη την επιστροφή της Τουρκίας στην προηγούμενη πολιτική της. Ο λόγος είναι, πρώτον, οι αλλαγές στην κοινωνία και η αναζωπύρωση του Ισλαμισμού ως κρατικής εθνικής ιδεολογίας, που παραπέμπει στην εγκωμιαζόμενη σήμερα Οθωμανική κληρονομιά. Η ωρίμανση, δεύτερον, υπό τον Ερντογάν, των φιλοδοξιών της Άγκυρας για ανεξάρτητο ρόλο, με στόχο την ανάδειξη της Τουρκίας σε μεγάλη περιφερειακή, και όχι μόνο, δύναμη.
Οι ηγεμονικές φιλοδοξίες της Άγκυρας, σε συνδυασμό μάλιστα με τον χαλιφικού τύπου διεθνιστικό Ισλαμισμό της, στρέφονται προφανώς και κατά του Ισραήλ. Το τελευταίο δεν θα μπορούσε, σε καμία περίπτωση, να ανεχθεί Τουρκική αεροναυτική ηγεμονία στα θαλάσσια νώτα του, που εξασφαλίζουν τις επικοινωνίες του με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Στο πνεύμα αυτό, είναι φυσικό να αντιμετωπίζει ως στρατηγικής σημασίας τις σχέσεις του με την Ελλάδα και την Κύπρο.
Οι Τριμερείς επομένως Συναντήσεις Ελλάδος – Κύπρου – Ισραήλ έχουν στρατηγικό βάθος και γεωπολιτική λογική. Αυτό ισχύει υπό την προϋπόθεση ότι θα αντιμετωπισθούν από όλους τους συμμετέχοντες με τη δέουσα σοβαρότητα, δημιουργικό και μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και ενεργό πολιτική στήριξη. Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημανθούν οι αντιφάσεις που παρατηρούνται στο εσωτερικό μέτωπο της Κύπρου σχετικά με τη στρατηγική στο Κυπριακό. Δεν είναι δυνατό να επιδιώκεις από τη μία την οικοδόμηση στρατηγικών σχέσεων με το Ισραήλ και την Αίγυπτο για την ανάσχεση της Τουρκικής επιθετικότητας και να προβαίνεις από την άλλη σε ολέθριες υποχωρήσεις στο Κυπριακό, που θέτουν υπό αμφισβήτηση την ύπαρξη της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η τελευταία είναι το υποκείμενο και των στρατηγικών συμμαχιών αλλά και της οριοθετήσεως της Κυπριακής ΑΟΖ με το Ισραήλ και την Αίγυπτο.
Τις μέρες αυτές στη Λευκωσία διεξάγονται εντατικές συζητήσεις με την ειδική αντιπρόσωπο του Γ. Γραμματέα του ΟΗΕ για το Κυπριακό σχετικά με τους λεγόμενους «όρους αναφοράς» για την επανέναρξη των διακοινοτικών συνομιλιών. Ως συνήθως, έπειτα από κάθε διακοπή των περιβόητων διακοινοτικών συνομιλιών, η Τουρκική πλευρά θέτει νέους όρους και προϋποθέσεις για την επανέναρξή τους, που ισοδυναμούν με νέες, ολέθριες υποχωρήσεις της Ελληνικής πλευράς.
Ενδεικτικές για τη σημερινή συγκυρία είναι οι δηλώσεις του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου, με αφορμή τη συζήτηση του προϋπολογισμού στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση: «Δεν τίθεται πλέον θέμα ενάρξεως διαπραγματεύσεων απλώς και μόνο για να γίνεται λόγος. Θα καθορίσουμε πρώτα τι, γιατί και με ποιες παραμέτρους και σε ποιο πλαίσιο. Διαφορετικά δεν πρόκειται να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις. Υπενθυμίζω όμως ξανά σε κείνους που ονειρεύονται μηδέν εγγυήσεις, μηδέν στρατεύματα. Ας ξυπνήσουν από αυτό το όνειρο. Να το εγκαταλείψουν. Τέτοιο πράγμα δεν θα γίνει ποτέ».
Τα ίδια και χειρότερα λέει ο Τούρκος υπουργός για την Κυπριακή ΑΟΖ και για τα δήθεν δικαιώματα της Τουρκίας και των Τουρκοκυπρίων. Για ποιες επομένως διαπραγματεύσεις γίνεται λόγος και επισπεύδει η Ελληνική πλευρά, υπονομεύοντας αυτό που πρέπει να διαφυλάσσει ως κόρη οφθαλμού, την Κυπριακή Δημοκρατία; Για ποια «λύση» γίνεται αναφορά και έσπευσε γι’ αυτό να συναντηθεί στην Άγκυρα με τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών ο Γ. Γραμματέας του ΑΚΕΛ Άντρος Κυπριανού;
Υπό τις συνθήκες αυτές, η Τριμερής Συνάντηση στο Ισραήλ έχει μια πολύ ιδιαίτερη σημασία, γιατί επιβεβαιώνει μια ορθή πολιτική περιφερειακών στρατηγικών συμμαχιών. Επιβεβαιώνει επίσης ειδικότερα την κατασκευή του αγωγού East-Med, που έχει τεράστια στρατηγική σημασία για την Ελλάδα και την Κύπρο.
Υπάρχει παραλλήλως ένα νέο σημαντικό στοιχείο στην 5η Τριμερή. Συμμετείχε για πρώτη φορά Αμερικανός εκπρόσωπος, ο Αμερικανός πρέσβυς στο Ισραήλ. Η συμμετοχή του είχε προαναγγελθεί και εκφράζει την Αμερικανική επιδοκιμασία και στήριξη στη νέα αυτή περιφερειακή στρατηγική συνεργασία, που προβάλλεται ως άξονας σταθερότητας στην Ανατολική Μεσόγειο και στη Μέση Ανατολή.
Η τελευταία βρίσκεται σε μεγάλη αναταραχή μετά την αιφνίδια στροφή της Αμερικανικής πολιτική στη Συρία, με την εξαγγελία της αποσύρσεως, σε σύντομο χρόνο των Αμερικανικών στρατευμάτων. Η απόφαση αυτή, εναντίον της οποίας σημειώνονται έντονες αντιδράσεις στις ΗΠΑ, έχει καίρια σημασία για τη γεωπολιτική της περιοχής. Συνδέεται, πρώτ’ απ’ όλα, με το μέλλον της Συρίας και την ακεραιότητά της. Συνδέεται, κατά δεύτερο λόγο, με τη δύσκολη θέση των Κούρδων. Κατά τρίτο λόγο, με τις Τουρκικές βλέψεις και την ενδεχόμενη αναβίωση Τζιχαντιστικών επιθέσεων. Κατά τέταρτο λόγο, με το Ιράν και την παρουσία και επιρροή του στη Συρία. Ο έλεγχος της Ανατολικής Συρίας από τους Αμερικανούς και τους Κούρδους αντιμετωπιζόταν ως φράγμα προς το Ιράν. Κατά πέμπτο λόγο, με τη θέση της Ρωσίας στη Συρία και στη Μέση Ανατολή.
Το νέο Αμερικανικό άνοιγμα προς την Άγκυρα, με την αλλαγή πολιτικής στη Συρία και την προσφορά προς πώληση του αντιαεροπορικού συστήματος Patriot 3, δεν είναι, προφανώς, άσχετο με τις Ελληνο-Τουρκικές σχέσεις, παρά την πομπώδη αναβάθμισή τους με τον Ελληνο-Αμερικανικό στρατηγικό διάλογο στην Ουάσινγκτον.
Υπάρχει κίνδυνος η παλαιότερη Αμερικανική πολιτική περί Τουρκικής «συμμετοχής» στον ενεργειακό πλούτο της Μεσογείου (σε βάρος, βεβαίως, της Ελλάδος και της Κύπρου) να επανέλθει. Πρέπει γι’ αυτό να σταλούν εγκαίρως σταθερά μηνύματα προς την Αμερικανική πλευρά και να αξιοποιηθεί, για τον σκοπό αυτό, η στήριξη των περιφερειακών στρατηγικών συμμάχων. Πρέπει επίσης να αναληφθεί άμεσα Μαραθώνιος για την ενίσχυση της άμυνας, η οποία εγκαταλείφθηκε κυριολεκτικά, για περισσότερη από μια δεκαετία, στην τύχη της.