Ο «νόμος Κατσέλη», το τελευταίο καταφύγιο του υπερχρεωμένου πολίτη

Είναι ένας από τους πιο ολοκληρωμένους και σύγχρονους νόμους στην Ευρώπη – Αναγκαίος σε κάθε ευνομούμενη δημοκρατία

-Θα ήταν διεθνής «πρωτοπορία» για την Ελλάδα να καταργήσει ένα νομοθέτημα αντίστοιχο του οποίου συναντάται παντού στον ανεπτυγμένο κόσμο

Έτσι και καταργήσουν τον «νόμο Κατσέλη», όπως ζητάνε εδώ με… λύσσα, σαν άγρια μπουλντόγκ, τα «αφεντικά» μας, τότε και η πρώτη κατοικία θα χαθεί, θα περάσει και αυτή στα «κοράκια», τα γνωστά και ως funds, πίσω από τα οποία βρίσκονται κερδοσκόποι, που έχουν… Θεό το χρήμα, και θα πεταχτούν στον δρόμο χιλιάδες οικογένειες μεροκαματιάρηδων. Κάτι που θα είχε συμβεί αν δεν είχε γίνει ο «νόμος Κατσέλη».

Αυτό επισημαίνει η «μητέρα» του νόμου Λούκα Κατσέλη στη συνέντευξη που έδωσε στο «ΠΑΡΟΝ», υπογραμμίζοντας ότι «το τελευταίο καταφύγιο του υπερχρεωμένου πολίτη είναι ο νόμος αυτός», ο οποίος θεωρείται από τους πιο σύγχρονους και ολοκληρωμένους νόμους. Τονίζει δε ότι θα είναι διεθνής «πρωτοπορία» για την Ελλάδα η κατάργηση ενός νομοθετήματος αντίστοιχο του οποίου συναντάται παντού στον ανεπτυγμένο κόσμο.

Οι πιέσεις που ασκούνται στην κυβέρνηση είναι από τους «θεσμούς» και τις τράπεζες, στόχος των οποίων είναι η πρώτη κατοικία να προστατεύεται μέχρι την αξία των 70.000 ευρώ!

Ολόκληρη η συνέντευξη της πρώην υπουργού Λουκάς Κατσέλη έχει ως εξής:

-Ήταν ο ν. 3869/2010 («νόμος Κατσέλη») προϊόν της κρίσης; Ήταν δηλαδή ένα στοχευμένο νομοθέτημα, που σχεδιάστηκε για να αντιμετωπίσει ένα οξυμμένο πρόβλημα την περίοδο της κρίσης και πλέον με την έξοδο της χώρας από το Μνημόνιο δεν έχει λόγο ύπαρξης;

Όχι. Ο ν. 3869/2010 δεν είναι ένας μεταβατικός νόμος, ένα μέτρο, δηλαδή, ανακούφισης την περίοδο της κρίσης. Αντίθετα, ο νόμος 3869/2010 σχεδιάστηκε για να καλύψει ένα μεγάλο θεσμικό κενό που υπήρχε στο Πτωχευτικό Δίκαιο στη χώρα μας. Ενώ, δηλαδή, για τα νομικά πρόσωπα (επιχειρήσεις) υπήρχε και υπάρχει δυνατότητα απαλλαγής από τα χρέη τους μέσω του Πτωχευτικού Δικαίου (ήδη από το 1937), τα φυσικά πρόσωπα δεν είχαν ανάλογη δυνατότητα.

Ο ν. 3869/2010, ένας από τους πιο ολοκληρωμένους και σύγχρονους νόμους στην Ευρώπη, καθιέρωσε ουσιαστικά τη δυνατότητα και στα φυσικά πρόσωπα, που έχουν περιέλθει, χωρίς δόλο, σε μόνιμη αδυναμία πληρωμής ληξιπρόθεσμων χρηματικών οφειλών τους, να επιδιώξουν, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, την αποπληρωμή των οφειλών τους µε ευνοϊκότερους όρους (ή και να απαλλαγούν από αυτές), με τρόπο συμβατό με τις ανάγκες και τις δυνατότητές τους, και να μπορέσουν να ανακτήσουν την οικονομική και κοινωνική τους υπόσταση. Είναι αλήθεια ότι στη χώρα μας η καθιέρωση του ν. 3869/2010 συνέπεσε χρονικά με την πρώτη φάση της οικονομικής κρίσης και αφού είχε προηγηθεί μία μακρά περίοδος επιθετικής πολιτικής επέκτασης των πιστώσεων από τις τράπεζες.

Θα ήταν διεθνής «πρωτοπορία» για την Ελλάδα να καταργήσει ένα νομοθέτημα αντίστοιχο του οποίου συναντάται παντού στον ανεπτυγμένο κόσμο!

Έχουν αυστηροποιηθεί οι προϋποθέσεις ένταξης στον νόμο

-Πώς έχουν εφαρμοσθεί α­ντίστοιχα νομοθετήματα για την πτώχευση ιδιωτών σε άλλες χώρες; Μήπως στην Ελλάδα έχει γίνει υπερχρήση του ν. 3869/2010;

Υπάρχει μια πλούσια εμπειρία σχετικά με την εφαρμογή της νομοθεσίας για την πτώχευση ιδιωτών στις ευρωπαϊκές και άλλες χώρες. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, περισσότεροι από 1.000.000 καταναλωτές έχουν ζητήσει την τελευταία δεκαετία την ένταξή τους στον σχετικό νόμο. Στη Γαλλία, περισσότερες από 200.000 αιτήσεις υπερχρεωμένων υποβάλλονται ετησίως. Αν συγκρίνει κανείς τα στοιχεία των χωρών αυτών, και ιδίως αυτών με μακρά παράδοση στο συγκεκριμένο θέμα, σε καμία περίπτωση δεν δικαιολογείται η θέση σύμφωνα με την οποία στη χώρα μας έχει γίνει υπερχρήση ή κατάχρηση του ν. 3869/2010.

Αξίζει να τονισθεί ότι σύμφωνα με τα στοιχεία των άλλων χωρών ο αριθμός των κατ’ έτος αιτήσεων αυξομειώνεται ανάλογα με τις οικονομικές συνθήκες και ειδικότερα την εξέλιξη του ποσοστού της ανεργίας, των μισθών και συντάξεων, των επιτοκίων και άλλων παραγό­ντων. Αν ληφθεί υπόψη η εκρηκτική πιστωτική επέκταση που είχε προηγηθεί της κρίσης μετά την ένταξή μας στο ευρώ και οι επιπτώσεις των πολιτικών που ασκήθηκαν στη χώρα, και ιδίως το ποσοστό ανεργίας, η μεγάλη μείωση μισθών και συντάξεων, τότε ο αριθμός των αιτήσεων για υπαγωγή στον ν. 3869/2010 θα πρέπει να κριθεί ως ιδιαίτερα περιορισμένος. (Ήδη παρατηρείται μία φθίνουσα πορεία, αφενός εξαιτίας της περαιτέρω αυστηροποίησης των κριτηρίων του ν. 3869/2010 και αφετέρου λόγω της πιο ενεργής προώθησης εξωδικαστικών εν γένει διαδικασιών ρύθμισης οφειλών).

Στη χώρα μας δεν υπάρχουν επίσημα καταγεγραμμένα στοιχεία για τον ν. 3869/2010. Ω­στόσο, πληροφορίες από μεμονωμένα πρωτοδικεία ή καταναλωτικές οργανώσεις αναφέρουν ότι κατά μέσο όρο ο ετήσιος αριθμός των αιτήσεων υπαγωγής πανελλαδικά ήταν περίπου 35.000 την περίοδο 2011 – 2017. Στην πραγματικότητα όμως ο αριθμός αυτός πρέπει να ήταν πολύ μικρότερος, καθώς πολύ καταναλωτές υποχρεώθηκαν να επανακαταθέσουν την αίτησή τους.

Μύθευμα ότι ο νόμος εξέθρεψε στρατηγικούς κακοπληρωτές
Το επιχείρημα σύμφωνα με το οποίο ο ν. 3869/2010 «εξέθρεψε στρατηγικούς κακοπληρωτές» αποτελεί μύθευμα, που δεν επαληθεύεται από τα στοιχεία. Οι αποφάσεις των δικαστηρίων, σύμφωνα με διαθέσιμες μεμονωμένες πληροφορίες, καθώς δεν δημοσιοποιούνται επίσημα στατιστικά στοιχεία, είναι περίπου μοιρασμένες ανάμεσα σε εκείνες που έκαναν δεκτές τις αιτήσεις υπαγωγής στον νόμο και σε εκείνες που ήταν απορριπτικές.

Ο ίδιος ο ν. 3869/2010 από την αρχή είχε θέσει αυστηρές δικλίδες ασφαλείας, ώστε να απορρίπτονται όσοι δεν ικανοποιούν τις προϋποθέσεις. Προβλήματα στην εφαρμογή του νόμου πράγματι δημιουργήθηκαν, εξαιτίας του μεγάλου αριθμού αιτήσεων και την απουσία υποδομών στα πρώτα χρόνια της εφαρμογής του, γεγονός που οδήγησε σε διαδικασίες εύκολης χορήγησης της προσωρινής προστασίας, με αποτέλεσμα να ευνοηθούν ακόμη και δανειολήπτες που δεν δικαιούνταν την προστασία αυτή.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, τα προβλήματα έχουν σε σημαντικό βαθμό αντιμετωπισθεί. Πλέον η κατάθεση των αιτήσεων περνάει από έναν πρώτο, προληπτικό έλεγχο, η προσωρινή προστασία ανατρέπεται στις περιπτώσεις καταχρήσεων, οι δικάσιμοι προσδιορίζονται σε πιο κοντινές ημερομηνίες.

Εξάλλου, με τις πρόσφατες ρυθμίσεις (όπως η άρση του απορρήτου των τραπεζών…) έχουν θεσπιστεί δυνατότητες για τους πιστωτές και το δικαστήριο που εξαλείφουν κάθε κίνδυνο κατάχρησης του νόμου.

Αν έπειτα από τρεις ανακεφαλαιοποιήσεις και Asset Quality Reviews οι τράπεζες δεν μπορούν να εντοπίσουν τους στρατηγικούς κακοπληρωτές, τότε σημαίνει ότι δεν γνωρίζουν το χαρτοφυλάκιό τους και δεν κάνουν καλά τη δουλειά τους!

Κανείς δεν θα μπορούσε, επομένως, σήμερα να ισχυρισθεί ότι οι οριστικές αποφάσεις που εκδίδονται από τα ειρηνοδικεία δικαιολογούν την ανησυχία καταχρήσεων. Αντιθέτως, περισσότερο βάσιμη θα μπορούσε να θεωρηθεί η αντίθετη κριτική, σύμφωνα με την οποία οφειλέτες που θα έπρεπε να ενταχθούν στον νόμο τελικά δεν το επιτυγχάνουν.

Έτσι, η έννοια της δόλιας αδυναμίας, όπως προκύπτει και από αποφάσεις που δημοσιεύονται σε νομικά περιοδικά, βρίσκει συχνά μια τέτοια εφαρμογή που αποκλείει την ένταξη καταναλωτών από χαμηλότερα στρώματα στον νόμο, επειδή δανείστηκαν πάνω από τις δυνατότητές τους, παραβλέποντας τις επιθετικές πρακτικές πιστωτικής επέκτασης της εποχής εκείνης. Μάλιστα, θα άξιζε εν προκειμένω να υπάρξει και μία τροποποίηση της σχετικής διάταξης κατά τα πρότυπα των χωρών που έχουν μακρά παράδοση στην ατομική πτώχευση.

Εν κατακλείδι, κάθε νομοθέτημα, όπως και ο ν. 3869/2010, θα πρέπει συνεχώς να παρακολουθείται ως προς την εφαρμογή του, να θεσπίζονται βελτιωτικές ρυθμίσεις όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο και όχι να καταργείται.

-Με ποιες διατάξεις έχει αυστηροποιηθεί πλέον ο ν. 3869/2010;

Ενδεικτικά (ισχύουν από 2018):
• Άρση τραπεζικού απορρήτου των οφειλετών που κάνουν αίτηση στον νόμο 3869/2010, υπέρ των πιστωτών.

• Διεξαγωγή ελέγχου από τη γραμματεία του δικαστηρίου στο οποίο κατατίθεται η αίτηση του ν. 3869/2010, εντός προθεσμίας δύο εργασίμων ημερών από την παραλαβή αυτής, για το αν προκύπτει εισόδημα του οφειλέτη από επιχειρηματική δραστηριότητα και αν έχει υποβληθεί άλλη αίτηση από τον ίδιο οφειλέτη, είτε είναι εκκρεμής είτε όχι.

• Δεν μπορεί να υποβληθεί νέα αίτηση για υπαγωγή στον νόμο εάν η αρχική αίτηση απορρίφθηκε λόγω δόλου του οφειλέτη ως προς την περιέλευσή του σε μόνιμη και γενική αδυναμία πληρωμής των ληξιπρόθεσμων χρηματικών οφειλών του ή λόγω δόλιας παράβασης του καθήκοντος ειλικρινούς δήλωσης.

• Δυνατότητα οποιουδήποτε διαδίκου να ζητήσει από το δικαστήριο να λάβει υπ’ όψιν την εμπορική και όχι την αντικειμενική αξία της κύριας κατοικίας του οφειλέτη, προκειμένου να κρίνει το αίτημα του οφειλέτη για εξαίρεση της κύριας κατοικίας του από την εκποίηση.

• Εισάγεται εξαίρεση στον κανόνα για αυτοδίκαιη απαγόρευση λήψης καταδιωκτικών μέτρων κατά του οφειλέτη, μετά την ολοκλήρωση κατάθεσης αίτησης του ν. 3869/2010 και έως την ημέρα συζήτησης του αιτήματος προσωρινής διαταγής, όσον αφορά τις απαιτήσεις πιστωτών που έχουν περιληφθεί στην αίτησή του.

Συγκεκριμένα ορίζεται ότι η απαγόρευση αυτή δεν ισχύει, αν ο οφειλέτης έχει ήδη καταθέσει δύο φορές αίτηση υπαγωγής στον ν. 3869/2010 και έχει παραιτηθεί ισάριθμες φορές από αυτήν.

Αποφεύχθηκαν οι μαζικοί πλειστηριασμοί

-Μήπως ο ν. 3869/2010 έπληξε τη λειτουργία των τραπεζών; 

Το αντίθετο συνέβη. Ο ν. 3869/2010 συνέβαλε στην αλλαγή κουλτούρας και στο τραπεζικό σύστημα, καθώς οι τράπεζες αντιλήφθηκαν ότι η έγκαιρη ρύθμιση δανείων, τα οποία αποδεδειγμένα δεν μπορούν να αποπληρωθούν, βοηθά στην εξυγίανση των χαρτοφυλακίων τους. Οι ίδιες οι τράπεζες πλέον προωθούν ρυθμίσεις δανείων για τους πελάτες τους, ενώ αρχίζουν, έστω και δειλά, να προτείνουν λύσεις εξωδικαστικού συμβιβασμού, στη βάση της διαδικασίας διαμεσολάβησης.

Επιπλέον, με την εφαρμογή του νόμου κατά τη διάρκεια της κρίσης αποφεύχθηκαν οι μαζικοί πλειστηριασμοί, που θα μείωναν την αξία των ενεχύρων των τραπεζών, ενώ ακόμα και στην περίπτωση ευνοϊκής απόφασης των δικαστηρίων για την προστασία της πρώτης κατοικίας οι τράπεζες αποπληρώνονται για ένα μέρος του δανείου για την πρώτη κατοικία από δανειολήπτες που βρίσκονται αποδεδειγμένα σε μόνιμη αδυναμία πληρωμής.

Αξίζει να σημειωθεί, όμως, ότι όσες φορές αφέθηκαν οι τράπεζες εθελοντικά να ρυθμίσουν από μόνες τους τα δάνεια με καταναλωτές ή επιχειρήσεις τα αποτελέσματα ήταν απογοητευτικά.

Τόσο η εφαρμογή του Κώδικα Δεοντολογίας της Τράπεζας της Ελλάδος όσο και η πλατφόρμα του εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών επιχειρήσεων δεν έχει δώσει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Αντίθετα, για τις κατηγορίες δανείων που είναι υποψήφιες να ενταχθούν στον ν. 3869/2010 οι τράπεζες συχνά εμφανίζονται πιο πρόθυμες να προβούν σε γενναίες ρυθμίσεις.

Σήμερα μάλιστα, όπου η κατάσταση αρχίζει πλέον να ισορροπεί και ο αριθμός των αιτήσεων υπαγωγής να περιορίζεται σε επίπεδα που το σύστημα μπορεί να διαχειριστεί, ο ν. 3869/2010 δεν δημιουργεί κανένα ουσιαστικό πρόβλημα στις τράπεζες, αλλά τουναντίον βελτιώνει τη διαπραγματευτική θέση των καταναλωτών, προσφέρει ουσιαστική λύση σε πραγματικά αδυνατούντες να ανταποκριθούν στα χρέη τους και έχει μια αναμφισβήτητη κοινωνική αποδοχή.

Ο «νόμος Κατσέλη» είναι το τελευταίο καταφύγιο για τον αδύναμο υπερχρεωμένο καταναλωτή

-Είναι επιθυμητή η κατάργηση ή η τροποποίηση του ν. 3869/2010 και η αντικατάστασή του από ένα νέο νομοθέτημα;

Ο ν. 3869/2010 έχει εμπεδωθεί στη συνείδηση της ελληνικής κοινωνίας ως το τελευταίο καταφύγιο για τον αδύναμο, υπερχρεωμένο καταναλωτή προκειμένου να διασώσει την κύρια κατοικία του και να αναζητήσει μια βιώσιμη λύση στο πρόβλημά του.

Η κατάργηση μέρους ή ολόκληρου του νόμου θα ήταν μια εντελώς αρνητική εξέλιξη, που θα όξυνε το πρόβλημα της ιδιωτικής υπερχρέωσης, θα ακύρωνε το κοινωνικό δικαίωμα στη στέγη και θα στερούσε τη δυνατότητα από χιλιάδες συμπολίτες μας να κάνουν ένα νέο ξεκίνημα στη ζωή τους.

Πόσω μάλλον όταν:
• Ο νόμος, με τις τροποποιήσεις και αυστηροποιήσεις που έχει πλέον υποστεί, δεν αφήνει κανένα πλέον περιθώριο κριτικής περί δήθεν καταδολίευσης.

• Το περιβάλλον διενέργειας πλειστηριασμών έχει πλέον διευκολυνθεί (ηλεκτρονικοί πλειστηριασμοί) και οι τράπεζες εκχωρούν μαζικά πλέον μη εξυπηρετούμενα δάνεια προς εταιρείες διαχείρισης απαιτήσεων, οι οποίες ακολουθούν ιδιαίτερα επιθετικές πολιτικές ένα­ντι των καταναλωτών.

• Το υποτιθέμενο νέο νομοθέτημα που θα αντικαταστήσει τον ν. 3869/2010 δεν έχει καν διαμορφωθεί, είναι δε αβέβαιο με ποια αιτιολογική βάση θα σχεδιασθεί και θα υποστηριχθεί στην ελληνική κοινωνία, όταν εξαρχής υιοθετείται η επιχειρηματολογία περί μη αναγκαιότητας του ν. 3869/2010, ως προϊόντος της κρίσης, η οποία έληξε.

Η περαιτέρω μείωση του εισοδηματικού ορίου ή της αξίας των περιουσιακών στοιχείων για ένταξη στον νόμο θα μειώσει ακόμα περισσότερο την αποτελεσματικότητα του νόμου και θα οδηγήσει τελικά σε αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων στις τράπεζες, πέρα και από τις κοινωνικές επιπτώσεις του μέτρου.

Η ουσία της συζήτησης θα αφορούσε επομένως τον τρόπο με τον οποίο η κυβέρνηση, με την έξοδο της χώρας από το Μνημόνιο, θα μπορέσει να βελτιώσει ακόμη περισσότερο την αποτελεσματικότητα του ν. 3869/2010, αρχίζοντας με συνεχή παρακολούθηση της εφαρμογής του νόμου και των αποφάσεων των δικαστηρίων από το υπουργείο Δικαιοσύνης καθώς και ενεργοποίηση των ενώσεων καταναλωτών για παροχή συμβουλών και στήριξης προς τους δανειολήπτες.

Ώστε να καταστεί ένα πραγματικό εργαλείο προστασίας συμπολιτών μας, που βρέθηκαν, µη δόλια, σε μόνιμη αδυναμία πληρωμής των χρεών τους και επιθυμούν να πραγματοποιήσουν πλέον ένα νέο οικονομικό και κοινωνικό ξεκίνημα στη ζωή τους.