Ν. Στραβελάκης: Η ιστορία του ανατολικού ζητήματος και ο ανιστόρητος κ. Τσίπρας
Του
ΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΒΕΛΑΚΗ,
Οικονομολόγου του Εθνικού
και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Το 1854 ο Μαρξ, ως ανταποκριτής της αμερικανικής εφημερίδας «New York Daily Tribune» στο Λονδίνο, έγραψε ένα άρθρο για την ιστορία του ανατολικού ζητήματος. Εκεί αναφέρει χαρακτηριστικά:
«Καθίσταται σαφές ότι ακρογωνιαίος λίθος του θεοκρατικού ιστού που καλύπτει τους έλληνες χριστιανούς της Τουρκίας και καθορίζει όλη τη δομή της κοινωνίας τους είναι η υποταγή του ραγιά στο Κοράνι. Και, καθώς το Κοράνι αντιμετωπίζει τους ραγιάδες ως απίστους -δηλαδή ως έθνος μόνο με τη θρησκευτική έννοια-, επικυρώνει τη συνδυασμένη θρησκευτική και κοσμική εξουσία των ιερέων τους. Επομένως, αν αυτή η υποταγή στο Κοράνι καταργηθεί με μια πολιτική χειραφέτηση, ακυρώνεται ταυτόχρονα η υποταγή των ραγιάδων στον κλήρο και προκαλείται στις κοινωνικές, πολιτικές και θρησκευτικές σχέσεις τους μια επανάσταση…».
Το συμπέρασμά του είναι ότι ο ρόλος του κλήρου για τους ελληνικούς πληθυσμούς της οθωμανικής Τουρκίας είναι αποτέλεσμα του θεοκρατικού χαρακτήρα της αυτοκρατορίας, που χώριζε τους κατοίκους σε δύο έθνη, τους πιστούς και τους άπιστους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι ιερείς και οι δεσποτάδες να είναι εκτός από θρησκευτικοί και πολιτικοί ηγέτες των υπόδουλων Ελλήνων. Αυτή η ιδιαιτερότητα κατά τον Μαρξ ήταν η βάση του ανατολικού ζητήματος και δεν μπορούσε παρά να οδηγήσει στον διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όσο προχωρούσε η διάδοση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής και συνακόλουθα η εγκαθίδρυση του αστικού κράτους δικαίου. Μια πρόβλεψη που επιβεβαιώθηκε οριστικά το 1918.
Εξαιτίας αυτών των ιστορικών δεδομένων, στην ανεξάρτητη Ελλάδα παρέμεινε ως κατάλοιπο ένα ιδιότυπο καθεστώς ταύτισης της εθνικής με τη θρησκευτική ταυτότητα. Αυτό βεβαιώνει ο ενεργός ρόλος της Εκκλησίας στην παιδεία και τον πολιτισμό, το γεγονός ότι οι ιερείς αμείβονται από το κράτος και η εκκλησία έχει μια τεράστια περιουσία, που προέρχεται εκτός από τις δωρεές πιστών και από βυζαντινά αυτοκρατορικά χρυσόβουλα και φιρμάνια του Σουλτάνου, που αναγνώρισε ή πρόκειται να αναγνωρίσει το ελληνικό κράτος. Παράλληλα και η ίδια η διοικητική δομή της Ορθόδοξης Εκκλησίας παρέμεινε σε σημαντικό βαθμό η ίδια, όπως επί τουρκοκρατίας.
Το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης παρέμεινε ουσιαστικά επικεφαλής της Ελλαδικής Εκκλησίας και παράλληλα απευθείας διοικητής των εκκλησιών στη Βόρεια Ελλάδα, την Κρήτη και τα Δωδεκάνησα, ενώ λόγω του γεγονότος ότι είναι το αρχαιότερο πατριαρχείο έχει την πρωτοκαθεδρία μεταξύ των ορθόδοξων χριστιανών. Όσο υπήρχε Σοβιετική Ένωση και τα Βαλκάνια ανήκαν στο σοσιαλιστικό μπλοκ, το τελευταίο είχε μικρή σημασία. Μετά το 1990 όμως ο Πατριάρχης Μόσχας, επικουρούμενος από τη ρωσική κυβέρνηση, επιδιώκει ανοιχτά να καταστεί ηγέτης όλων των ορθοδόξων χριστιανών. Οι Αμερικανοί από την άλλη υποστηρίζουν τη διατήρηση και αναβάθμιση του Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης. Αμφότεροι θέλουν να ελέγξουν χώρες και πληθυσμούς μέσα από το θρησκευτικό συναίσθημα.
Η τελευταία παρέμβαση του κ. Τσίπρα αφορά τη διοικητική δομή της Εκκλησίας, την εκκλησιαστική περιουσία και τις πιθανές γεωπολιτικές της προεκτάσεις και όχι στον διαχωρισμό της από το κράτος. Από τη σκοπιά αυτή, είναι ανιστόρητη, αφού διατηρεί αυτό το απομεινάρι του ανατολικού ζητήματος και την πολιτική και πολιτιστική καθυστέρηση που συνεπάγεται. Συγκεκριμένα, με την παρέμβασή του ο κ. Τσίπρας:
1. Ενισχύει την εξουσία των δεσποτάδων, που τώρα θα ελέγχουν τους παπάδες καλύτερα, αφού αυτοί θα μοιράζουν τους μισθούς.
2. Μεγαλώνει η εκκλησιαστική περιουσία, αφού δίνεται στην Εκκλησία η ιδιοκτησία όλων των διεκδικούμενων οικοπέδων και λοιπών περιουσιακών στοιχείων έναντι του 50% των εσόδων από την εκμετάλλευσή τους.
3. Αλλάζουν οι σχέσεις δύναμης εντός του ιερατείου, αφού αναβαθμίζεται ο Ιερώνυμος έναντι του Βαρθολομαίου, καθώς οι παπάδες που υπάγονται στον Βαρθολομαίο (Δωδεκάνησα, Βόρεια Ελλάδα, Κρήτη) θα πληρώνονται από τον Ιερώνυμο. Αυτό συμφέρει τον Πατριάρχη Μόσχας, που θέλει να γίνει ο «αφέντης των πιστών» στο πλαίσιο των εθνικισμών στα Βαλκάνια και την Ανατολική Ευρώπη. Όμως μπορεί να λειτουργήσει και υπέρ του Βαρθολομαίου, αν οι Αμερικάνοι αναβαθμίσουν το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης σε ένα είδος Βατικανού της Ανατολής.
4. Αναβαθμίζεται αποφασιστικά η σχέση και η συγχώνευση του Κράτους με την Εκκλησία, αφού το Κράτος και χορηγός παραμένει και σε καινούργιες μπίζνες μπαίνει με την ίδρυση του ταμείου (συν)εκμετάλλευσης της εκκλησιαστικής περιουσίας.
Το ερώτημα που μένει είναι, γιατί αυτή η κυβερνητική παρέμβαση έγινε τώρα. Θεωρώ ότι από τη μία επιδιώκεται να εμφανιστεί ότι η κυβέρνηση έχει ατζέντα και δεν είναι ένα νεκρό σώμα, που άγεται και φέρεται από τις αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από την άλλη υπάρχουν σημαντικές γεωπολιτικές εξελίξεις, που επιβάλλουν τη διευθέτηση θεμάτων ανάμεσα στο Πατριαρχείο και την Ελλαδική Εκκλησία.
Δηλαδή, τόσο οι Αμερικανοί όσο και οι Ρώσοι ενδιαφέρονται ο θρησκευτικός ηγέτης των ορθοδόξων να είναι κάτω από τον άμεσο έλεγχό τους. Αμφότερα δεν έχουν καμιά αξία για την ελληνική κοινωνία, πέρα από τη διαιώνιση της εκκλησιαστικής καμαρίλας με την ενεργητικότερη συμμετοχή της Πολιτείας. Τα ταξίματα της κυβέρνησης για διορισμούς, λόγω της μετακίνησης των ιερέων από την κατηγορία των δημοσίων υπαλλήλων σε εκείνη των υπαλλήλων της Εκκλησίας, είναι φούμαρα, όπως και όλα τα υπόλοιπα ταξίματα που απαιτούσαν τη συναίνεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έμειναν στα χαρτιά.