Σε αδιέξοδο η Εκκλησία της Μόσχας για το θέμα της Ουκρανίας
Ο Πατριάρχης Μόσχας και πάσης Ρωσίας Κύριλλος περνά την πιο δύσκολη περίοδο της μέχρι τώρα εκκλησιαστικής διαδρομής του. Ακόμη και τις στιγμές που κοιμάται ενδεχομένως να βιώνει τον τελευταίο καιρό τον πιο τρομακτικό εφιάλτη και φόβο, ότι μπορεί να απολέσει τον θρόνο του.
Συμπληρώνει εννέα έτη ως Πατριάρχης Μόσχας, όμως έχει διαπράξει ολέθρια σφάλματα και ιστορικά λάθη, που θα τον περάσουν στην Ιστορία ως έναν μοχθηρό και εγωιστή πατριάρχη, που με τις ενέργειές του περισσότερο έβλαψε παρά ωφέλησε το Πατριαρχείο Μόσχας. Και ασφαλώς δεν ήταν αυτός ο στόχος του.
Ο άλλοτε ικανότατος εκκλησιαστικός διπλωμάτης έχει αφεθεί στη δίνη των κακών επιλογών του και των λαθών του. Όχι μόνο δεν έχει πετύχει κανέναν από τους στόχους που έβαλε όταν αναλάμβανε τα ηνία του πατριαρχείου αλλά είναι ένα βήμα πριν από την τελική πτώση.
Μια πτώση που εκτός από τον ίδιο θα συμπαρασύρει και όλους τους συνεργάτες του -κρυφούς και φανερούς συμβούλους- και θα φορτωθεί ένα Σχίσμα. Για λόγους καθαρά εγωιστικούς προχωρά στις απειλές που έχει προαναγγείλει ο ίδιος και οι φλύαροι και υπερφίαλοι συνεργάτες του.
Ήδη ο Πρόεδρος Πούτιν λέγεται ότι άρχισε να αμφισβητεί τη στρατηγική που ακολούθησε ο Κύριλλος στο θέμα αυτό. Και παρά τις δημόσιες δηλώσεις του, με τις οποίες δείχνει θυμωμένος με το Φανάρι, είναι εξίσου ενοχλημένος με την εκκλησιαστική ηγεσία της Μόσχας. Και αυτοί που γνωρίζουν τον τρόπο σκέψης και αντίδρασής του ισχυρίζονται ότι δεν θα μείνει μόνο σε αυτό το επίπεδο.
Πολύ περισσότερο όταν βλέπει την Αμερική να παίρνει θάρρος από τη διαμάχη αυτή και να θέλει να εκμεταλλευτεί την κατάσταση προς όφελός της. Οι δηλώσεις εξάλλου που έκανε ο εκπρόσωπος των ΗΠΑ για το θέμα και η συμπαράσταση που εξέφρασε στον Οικουμενικό Πατριάρχη δείχνουν ολοφάνερα τις προθέσεις της Αμερικής και την επιδίωξή της να πατήσει με πόδια και με χέρια στην Ουκρανία, χρησιμοποιώντας την Αυτοκεφαλία της εκεί Εκκλησίας ως δούρειο ίππο.
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, σοφά ποιών, αποδέχεται σιωπηλά κάθε έκφραση συμπαράστασης προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο και δεν αφήνει κανένα περιθώριο πολιτικής εκμετάλλευσης του θέματος από κανέναν.
Αντιθέτως, από την πρώτη στιγμή ξεκαθάρισε ότι το θέμα της Αυτοκεφαλίας το αντιμετωπίζει με καθαρά εκκλησιολογικά κριτήρια, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη και όλες τις άλλες παραμέτρους.
Ο Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος, από την άλλη, είδε εξαρχής το θέμα με κριτήρια πολιτικά. Ενώ έχει βαθιά γνώση των εκκλησιαστικών πραγμάτων και ως ιεράρχης, παρά τον σκληρό χαρακτήρα του, ήξερε πάντα να κρατά τις ισορροπίες, αυτήν τη φορά επιμένει εγωιστικά στην άποψή του, απειλώντας και εκφοβίζοντας τους πάντες!
Από την εποχή που ήταν ένας απλός μητροπολίτης της Ρωσικής Εκκλησίας και δεξιός βραχίων του αειμνήστου Πατριάρχη Μόσχας Αλεξίου ως υπουργός Εξωτερικών -καμία σχέση με τον παρόντα πολυπράγμονα Βολοκολάμσκ Ιλαρίωνα- είχε αποδείξει μέχρι κεραίας τις ικανότητές του και τα πολλά του χαρίσματα. Αλλά αυτά όσο ήταν το νούμερο δύο στην ιεραρχία.
Από την εποχή που ανήλθε στον πατριαρχικό θώκο ο Κύριλλος έχει απολέσει τον παλιό, καλό εαυτό του.
Έχει χάσει τον συναινετικό χαρακτήρα που είχε όταν ήταν μητροπολίτης. Δεν μας είναι εύκολο να λησμονήσουμε τον ενωτικό ρόλο που έπαιξε στη ρήξη Αθηνών – Φαναρίου, τότε που, αν δεν το προλάβαιναν οι ψυχραιμότεροι, το μενού περιλάμβανε εκτός από την έκπτωση του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Ειρηναίου και την αποπομπή ή παραδειγματική τιμωρία του Χριστοδούλου.
Και ο Κύριλλος τότε έπαιξε σημαντικό ρόλο στο να χαμηλώσουν οι εντάσεις και να επικρατήσει ειρήνη. Και γι’ αυτό και εφέρετο από τότε -και όχι αδίκως- ως ο αδιαμφισβήτητος επόμενος Πατριάρχης Μόσχας.
Όπερ και εγένετο.
Θα περιμέναμε, ωστόσο, να δούμε από τον Κύριλλο ως Πατριάρχη να αναλαμβάνει σωστότερες πρωτοβουλίες, περισσότερο μελετημένες και στρατηγικά ορθές. Πρωτοβουλίες που θα πρόσθεταν στο κύρος της Εκκλησίας που προΐσταται.
Θα περιμέναμε με τις ενέργειές του να βιώνει τη λογική του για να είσαι ή να θεωρείσαι μεγάλος, πρέπει να σκέφτεσαι ως πραγματικά μεγάλος και όχι ως… κακομαθημένος μικρός.
Αντιθέτως, τα τελευταία χρόνια το ένα λάθος διαδέχεται το άλλο, χωρίς μάλιστα να μαθαίνει από αυτά τα λάθη.
Κατά τη γνώμη μας, το πρώτο μεγάλο στρατηγικό λάθος της ηγεσίας της Εκκλησίας της Ρωσίας έγκειται στο γεγονός ότι προσπαθεί να προσάψει στον Οικουμενικό Πατριάρχη συμπεριφορά απόλυτου άρχοντα, με παπική δήθεν συμπεριφορά. Αλλά αυτό που προσπαθεί η Μόσχα να φορτώσει στο Φανάρι το διαπράττει η ίδια και μάλιστα με πολύ πιο αλαζονικό τρόπο. Και κομπάζει μάλιστα γι’ αυτό. Ο ηχηρότερος, έλεγε ο σοφός Γέρων Χαλκηδόνος Μελίτων, δεν είναι πάντα ο καλύτερος. Μπορεί να αποδειχθεί χειρότερος του φερομένου ως δυνατού. Σήμερα ο Μόσχας φέρεται αποφασισμένος να φτάσει ως το τέλος. Αν όμως τα πράγματα ξεφύγουν λίγο ακόμη, τότε κινδυνεύει να μείνει εντελώς μόνος και να χάσει ακόμη και τους παραδοσιακούς φίλους του. Σε λίγο θα αρχίσει να μετρά απώλειες.
Κάνοντας μία αναδρομή στις μονομερείς ενέργειες και στους εγωισμούς που έχει αναπτύξει η Ρωσική Εκκλησία τα τελευταία χρόνια, θα διαπιστώσουμε πως η πορεία προς την ήττα είναι κάθε φορά ένας προδιαγεγραμμένος μονόδρομος. Αν μάλιστα μπορούσε να κάνει διάγνωση των λαθών αυτών θα καταλάβαινε πως εχθρός της είναι ο ίδιος ο εαυτός της. Στο τέλος κάθε φοράς που επιχειρεί να επιβάλει κάτι, το μόνο που κατορθώνει είναι να αδικεί τον εαυτό της.
Για του λόγου το αληθές, ας δούμε μερικές από τις ενέργειες που διέπραξε και την οδήγησαν σε αναδίπλωση για να μη φτάσει στην απομόνωση. Και όμως μυαλό δεν έβαλε.
• Για παράδειγμα, το Αυτοκέφαλο που έδωσε η Μόσχα μονομερώς στην Εκκλησία της Πολωνίας το 1949 δεν ελήφθη σοβαρά υπόψη από κανέναν. Μόνον όταν το Οικουμενικό Πατριαρχείο ανεκήρυξε Αυτοκέφαλη την Εκκλησία της Πολωνίας άρχισε να μνημονεύεται ο Πολωνίας στα Δίπτυχα και να θεωρείται η Πολωνία ανεξάρτητη και αυτοκέφαλη Εκκλησία.
• Επίσης, παρά τις προσπάθειες που κατέβαλε η Μόσχα για να αναγνωριστεί το Αυτοκέφαλο που έδωσε στην Εκκλησία της Τσεχίας και Σλοβακίας το 1951,ουδείς την αναγνώρισε μέχρι το 1998. Οι άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες αναγνώρισαν και αποδέχθηκαν το Αυτοκέφαλο μόνον όταν εκδόθηκε κανονικά ο Τόμος από το Φανάρι.
• Η εκλογή του νέου Αρχιεπισκόπου της Τσεχίας και Σλοβακίας Ραστισλάβ (μετά την αναγκαστική παραίτηση του Χριστοφόρου) εξελίχθηκε σε σταυρόλεξο για δυνατούς λύτες. Δεν έγινε αποδεκτή από καμία Ορθόδοξη Εκκλησία, μολονότι η Μόσχα, η Αντιόχεια και η Πολωνία είχαν σπεύσει να την αναγνωρίσουν. Ο Αρχιεπίσκοπος Ράστισλαβ έγινε μέλος στην κλειστή κάστα των Προκαθημένων των Ορθοδόξων Εκκλησιών μόνο την ημέρα που του άνοιξε την πόρτα ο Οικουμενικός Πατριάρχης και πήγε και πήρε ευχή από το Φανάρι.
• Αλλά και η «Αυτοκέφαλη» Εκκλησία της Αμερικής -την οποία μόνον η Μόσχα αναγνωρίζει- περνά δραματικές στιγμές στη μακρινή ήπειρο, αφού ουδεμία άλλη Εκκλησία την αναγνωρίζει και την αποδέχεται ως αυτοκέφαλη. Ο ελληνορθόδοξος μάλιστα Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Δημήτριος, που υπάγεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, έχει μεγαλύτερη αίγλη και απήχηση σε όλη την Αμερική και την ηγεσία της από αυτόν της Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ρωσίας!
• Όσο για την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο στο Κολυμπάρι Κρήτης, που η Μόσχα έκανε ό,τι μπορούσε για να την μποϊκοτάρει, τελικά η στάση αυτή αρχίζει να της γυρίζει μπούμερανγκ. Από τις συνολικά 14 Ορθόδοξες Εκκλησίες συμμετείχαν οι δέκα, ενώ οι Εκκλησίες της Αντιόχειας, της Ρωσίας, της Γεωργίας και της Βουλγαρίας έλαμψαν διά της απουσίας τους. Γιατί η Μόσχα το καλλιέργησε και το πέτυχε αυτό. Και τώρα επικαλείται πανορθόδοξες αποφάσεις από μία Σύνοδο στην οποία δεν συμμετείχε και δεν αναγνωρίζει.
Η προσπάθεια που καταβάλλει η Εκκλησία της Μόσχας για να βρει τα σωστά επιχειρήματα κάθε φορά που θέλει να διαφοροποιηθεί και να περάσει στην αντίπερα όχθη στηρίζεται σε σαθρές και μη λογικές βάσεις. Για παράδειγμα, παραμονές της Πανορθόδοξης Συνόδου, ο Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος έλεγε πως δεν μπορεί να συγκληθεί στην Αγία Ειρήνη στην Κωνσταντινούπολη επειδή ο ναός δεν έχει Σταυρό στον τρούλο.
Αλλά όταν μεταφέρθηκε η έδρα της στην Κρήτη βρήκε άλλες αιτιολογίες, ακόμη πιο ευτελείς, οι οποίες ουδεμία σχέση έχουν με τις προσυνόδους, στις οποίες συμμετείχε πάντα η Εκκλησία της Μόσχας και παρέμβαινε ουσιαστικά και δυναμικά στη διαμόρφωση της τελικής θεματολογίας. Τώρα ισχυρίζεται πως δεν μπορεί το Φανάρι να αποφασίζει για τους υπόλοιπους ορθοδόξους διότι εδρεύει σε… μουσουλμανική χώρα.
Αλλά και τα άλλα πρεσβυγενή Πατριαρχεία (Αλεξανδρείας, Αντιοχείας, Ιεροσολύμων) εδρεύουν σε μουσουλμανικές χώρες. Μήπως να τα εξαιρέσουμε και αυτά από τον πανορθόδοξο χάρτη και να αφήσουμε τη Μόσχα να κάνει ό,τι θέλει; Στην ίδια ευτελή και ανέξοδη επιχειρηματολογία φαίνεται πως εντάσσεται και ο τελευταίος ισχυρισμός του Μόσχας, ότι ο όρος «οικουμενικός» δεν υφίσταται και πρέπει να αφαιρεθεί από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, διότι δεν τον εκφράζει. Τους τελευταίους μάλιστα μήνες, από τότε που το Φανάρι άρχισε να προχωρά στη λύση του ουκρανικού ζητήματος και στην απονομή της Αυτοκεφαλίας, η Εκκλησία της Μόσχας σταμάτησε να αποκαλεί τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο ως Οικουμενικό. Τότε θυμήθηκε πως ο όρος αυτός δεν την εκφράζει.
Όταν μία Εκκλησία του μεγέθους της Μόσχας θέλει να τη σέβονται οι υπόλοιπες Εκκλησίες και να τη βλέπουν ως μεγάλη, πρέπει με την όλη συμπεριφορά της να εκπέμπει και κάτι αντίστοιχο. Αν φέρεται ως μικρή, θα μένει και μικρή.
Η απονομή της Αυτοκεφαλίας στην Ουκρανία μέχρι στιγμής δεν έχει κάνει κακό στον Οικουμενικό Πατριάρχη, ούτε τον έχει αποδυναμώσει, παρά την απαράδεκτη στάση των πρεσβυγενών Πατριαρχείων και ιδιαιτέρως των Αλεξανδρείας και Ιεροσολύμων, από τα οποία περίμενε κανείς άλλη στάση και θέση έναντι του Οικουμενικού Πατριαρχείου, στο οποίο τόσα οφείλουν, ακόμη και αυτήν την υπόστασή τους.
Φαίνεται πως οι «εξαρτήσεις» που υπάρχουν είναι μεγαλύτερες από την ευγνωμοσύνη που θα έπρεπε να επιδεικνύουν στο Φανάρι.
Η κρίση που σήμερα επικρατεί είναι πρόσκαιρη και οφείλεται στη φασαρία που προκαλούν οι Ρώσοι με τις δηλώσεις και μονομερείς ενέργειες και πράξεις τους.
Η απόφαση μάλιστα του Μόσχας να επεκτείνει τη διακοπή σχέσεων με το Φανάρι σε όλα τα επίπεδα δείχνει τον πανικό από τον οποίο έχει κυριευθεί, αλλά και μια απαράδεκτη επιπολαιότητα, δεδομένου ότι αυτό θα καταπέσει από τον ίδιο τον ρωσικό λαό, ο οποίος ασφαλώς δεν θα υπακούσει στην εντολή του Πατριαρχείου Μόσχας να απόσχει των ιερών ακολουθιών και ευχαριστιακών συνάξεων από ναούς στους οποίους μνημονεύεται ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος.
Ο ίδιος ο ρωσικός λαός θα σπάσει αυτό το ιδιότυπο εμπάργκο.
Αντιθέτως, η ανοχή και η αποφασιστικότητα που επιδεικνύει ο Πατριάρχης θα τον ενισχύσει ακόμη περισσότερο στα μάτια της κοινής γνώμης και θα ενδυναμώσει τον οικουμενικό χαρακτήρα και τον ηγετικό ρόλο του Πατριαρχείου. Είναι βέβαια δύσκολο να προβλέψει κάποιος πόσο θα κρατήσει όλη αυτή η διένεξη και τι θα αφήσει πίσω της.
Για την ώρα, ο μόνος που θα μπορούσε να βλάψει την ομαλή εξέλιξη των πραγμάτων δεν είναι η Μόσχα -αυτή στο τέλος θα συμμορφωθεί, γιατί δεν θα μπορεί να κάνει αλλιώς- αλλά οι ίδιοι οι Ουκρανοί.
Οι αποδέκτες της μεγάλης αυτής ιστορικής τιμής που τους έκανε η Πρωτόθρονη Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως, με την απονομή του Αυτοκεφάλου στην Εκκλησία τους, εάν δεν επιδείξουν την ωριμότητα και τη σοβαρότητα που αρμόζει στην περίσταση, ότι, δηλαδή, γίνονται η 15η Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία και μάλιστα Πατριαρχείο με ισότιμη συμμετοχή σε όλα τα πανορθόδοξα δρώμενα, θα πληρώσουν βαρύ τίμημα γι’ αυτήν την ασέβειά τους.