Ν. Στραβελάκης: Οικονομική κρίση και γεωπολιτικές φαντασιώσεις στον απόηχο του «τυφώνα Πάνου»…

Του Νίκου Στραβελάκη,
Οικονομολόγου του Εθνικού
και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Η επικαιρότητα της εβδομάδας κυριαρχήθηκε από συζητήσεις για τις γεωπολιτικές εξελίξεις στη Βαλκανική. Αποκορύφωμα οι δηλώσεις Καμμένου από τις ΗΠΑ. Το plan B για τη συμφωνία με την ΠΓΔΜ και οι προτάσεις του για «κάθε πόλη και αμερικάνικη βάση» και «κάθε χωριό και φυλάκιο», κατά το αλήστου μνήμης, παλαιοπασοκικό «κάθε χωριό και γήπεδο, κάθε πόλη και στάδιο», έδωσαν τροφή για κάθε λογής σχόλια και προβλέψεις.

Μάλιστα δεν είναι λίγοι εκείνοι που προσπαθούν να ερμηνεύσουν όχι μόνο τις πολιτικές αλλά και τις οικονομικές εξελίξεις κάτω από αυτό το πρίσμα. Όσον αφορά τις οικονομικές εξελίξεις, αυτό είναι απόλυτα εσφαλμένο. Στην πραγματικότητα ισχύει το ακριβώς αντίθετο. Η εξέλιξη της κρίσης θα καθορίσει τα τεκταινόμενα στη Βαλκανική αλλά και στην Ευρωπαϊκή Ένωση συνολικότερα. Συγκεκριμένα, οι αποφάσεις για τις τράπεζες και ο χρηματιστηριακός τους απόηχος καθώς και οι πιέσεις στο επιτόκιο του δεκαετούς ομολόγου εν πολλοίς θα καθορίσουν το σύνολο των εξελίξεων στην Ελλάδα.

Οι λόγοι θα γίνουν εμφανείς αν ρίξουμε μια διεισδυτικότερη ματιά στα γεγονότα που πυροδότησαν τη νέα όξυνση της κρίσης.

Το ξεπούλημα των τραπεζικών μετοχών στο ΧΑ ξεκίνησε μετά την αδυναμία της Τράπεζας Πειραιώς να συγκεντρώσει 500 εκατ. ευρώ σε βιώσιμα επιτόκια για την ενίσχυση της κεφαλαιακής της επάρκειας, κατ’ απαίτηση του ευρωπαϊκού μηχανισμού τραπεζικής εποπτείας (SSM). Οι αγορές αντέδρασαν, διότι η ανάγκη ανακεφαλαίωσης παρέπεμπε σε ζημίες πέραν του αναμενομένου από τη διάθεση των «κόκκινων» δανείων σε funds («κοράκια»).

Συγχρόνως, η αδυναμία συγκέντρωσης των απαιτούμενων κεφαλαίων από τις αγορές παρέπεμπε σε παρέμβαση με κρατικά / ευρωπαϊκά κεφάλαια ή εγγυήσεις. Αυτό σε πρώτη φάση θα σημάνει τη διάλυση (dilution) των ιδιωτών μετόχων, με τον ίδιο τρόπο που το Ελληνικό Δημόσιο πραγματοποίησε ζημίες και απώλεσε τον έλεγχο των τραπεζών στην ανακεφαλαιοποίηση του Νοεμβρίου του 2015. Το όλο σκηνικό παραπέμπει, αντίθετα με τους ισχυρισμούς της κυβέρνησης, σε μια οικονομία σε βαθιά ύφεση, όπου το μεγαλύτερο μέρος τόσο των επιχειρηματικών όσο και των καταναλωτικών δανείων δεν μπορεί να εξυπηρετηθεί και αυτό αντανακλά στην κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών.

Η κυβέρνηση απάντησε διαρρέοντας στον Τύπο τα σχέδια διάθεσης / τιτλοποίησης των «κόκκινων» δανείων, που επεξεργάζεται ο σύμβουλός της (Black Rock). Αυτά περιλαμβάνουν εναλλακτικά: Τη δημιουργία «κακής τράπεζας», στην οποία θα πάνε τα «κόκκινα» δάνεια και θα τιτλοποιηθούν (ισπανικό μοντέλο) ή την απευθείας τιτλοποίηση και διάθεση στα funds (ιταλικό μοντέλο). Το σημαντικό όμως είναι ότι και στις δύο περιπτώσεις η Βlack Rock φέρεται να εισηγείται την παροχή κρατικών εγγυήσεων στους αρχικούς τίτλους (primary bonds) των «κόκκινων» δανείων. Και αυτό διότι έτσι θα διατεθούν τα «κόκκινα» δάνεια σε υψηλότερες τιμές και δεν θα χρειασθούν σημαντικά κεφάλαια για απευθείας ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών.

Είναι όμως μια σκανδαλώδης / καταστροφική επιλογή για την κοινωνία. Τα ομόλογα που θα εκδοθούν επί των δανείων, κατά το πρότυπο της αγοράς ενυπόθηκων δανείων μειωμένης εξασφάλισης στις ΗΠΑ, θα έχουν την εγγύηση του Δημοσίου για τον αγοραστή. Επειδή, δε, το Ελληνικό Δημόσιο αδυνατεί να παράσχει ικανοποιητικές εγγυήσεις, κατά πάσα πιθανότητα θα απαιτηθεί η τριτεγγύηση του ESM. Έτσι, όχι μόνο θα βγουν τα σπίτια στον πλειστηριασμό, όχι μόνο θα χρεωθούμε για να μη ζημιώσουν τα κοράκια, αλλά θα προστατευτούν και οι υφιστάμενοι μέτοχοι των τραπεζών, που θα διατηρήσουν τον έλεγχο. Αυτός ήταν και ο λόγος που η πτώση του χρηματιστηρίου περιορίσθηκε σε ιδιαίτερα χαμηλές τιμές βέβαια στις τελευταίες συνεδριάσεις της εβδομάδας.

Η εφαρμογή του όποιου σχεδίου ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών θα σημάνει όμως και νέα αύξηση του δημόσιου χρέους, τουλάχιστον στα σενάρια που επεξεργάζεται η Black Rock. Αυτό, σε συνδυασμό με την επικείμενη ολοκλήρωση του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης, που οδηγεί σε άνοδο των επιτοκίων σε ολόκληρη την Ευρωζώνη, ιδιαίτερα σε χώρες όπου η κρίση είναι πιο έντονη, όπως η Ιταλία, προκαλεί πιέσεις στο επιτόκιο του ελληνικού δεκαετούς ομολόγου. Το τελευταίο βρίσκεται πλέον σταθερά πάνω από το 4%, ενώ έχει πλησιάσει και την απαγορευτική περιοχή του 5%. Αυτό σημαίνει ότι η έξοδος στις αγορές έχει παραπεμφθεί στις ελληνικές καλένδες και ενδέχεται να πιεστεί και το αξιόχρεο στα χαρτιά, που υπεγράφη στις 22 Ιουνίου του 2018.

Οι βασικές παράμετροι της κρίσης έχουν άμεσες συνέπειες στον προϋπολογισμό. Στο προσχέδιο που αναμένεται να κατατεθεί εκ νέου στην Κομισιόν τις επόμενες ημέρες οι παραδοχές για μεγέθυνση 2,4% το 2019, η υπεραπόδοση 435 εκατ. ευρώ για το 2018 και η εκτίμηση για αύξηση των εσόδων τη νέα χρονιά θα αμφισβητηθούν σφόδρα. Το ΔΝΤ φρόντισε να απομακρύνει εγκαίρως τα σενάρια περί υπεραπόδοσης στην τελευταία του έκθεση, όπου απεφάνθη ότι το 3,5% θα πιαστεί, χωρίς όμως υπεραπόδοση.

Σε αυτό το πλαίσιο, δύσκολα θα αναβληθεί το μέτρο της περικοπής των συντάξεων ή της μείωσης του αφορολόγητου έστω κατά το ένα μέρος. Γι’ αυτό και ο γνωστός ανώτατος αξιωματούχος του υπουργείου Οικονομικών (κ. Τσακαλώτος) δήλωσε στους δημοσιογράφους: «Εάν μπουν στο προσχέδιο (οι περικοπές των συντάξεων), τότε η Ελλάδα θα δείξει στο Eurogroup ότι δεν έχει πρόθεση να υπαναχωρήσει στα συμφωνηθέ­ντα και ότι οι συντάξεις είναι απλά ένα κοινωνικά άδικο μέτρο προς διαπραγμάτευση». Στο κυβερνητικό ρεπορτάζ είναι κοινό μυστικό ότι περικοπή των συντάξεων και του αφορολόγητου σημαίνει εκλογές.

Το βασικότερο όμως δεν είναι αυτό. Η εξέλιξη της κρίσης περιορίζει τις δυνατότητες του ελληνικού καπιταλισμού να παίξει καταλυτικό ρόλο στην ενσωμάτωση των Δυτικών Βαλκανίων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που είναι το υποτιθέμενο αντάλλαγμα για τη νατοϊκή επικυριαρχία στην περιοχή. Αυτό σημαίνει ότι η γεωπολιτική ρευστότητα θα παραταθεί, ενώ τα όνειρα των εγχώριων ελίτ για έναν νέο ρόλο στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας θα περιμένουν μέχρι το τέλος της κρίσης, παρά τις περί του αντιθέτου φα­ντασιώσεις διαφόρων στην κυβέρνηση, προεξάρχοντος του «τυφώνα Πάνου».