Χρ. Μπότζιος: Το Κυπριακό και άλλα διεθνή θέματα, απόδειξη των εγγενών και σημερινών αδυναμιών του ΟΗΕ

Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Πρέσβη ε.τ.

Η προσεχής 73η Γενική Συνέλευσή του

Kαθιερωμένη από τον Καταστατικό Χάρτη, θα συνέλθει και εφέτος, όπως κάθε χρόνο, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, και κάθε κράτος-μέλος θα συμμετάσχει στις εργασίες της σε επίπεδο αρχηγού κράτους ή κυβερνήσεως και παράλληλα θα συνέρχονται σε πολυμερείς ή διμερείς συναντήσεις και οι υπουργοί των Εξωτερικών.

Δεν συμμερίζομαι την άποψη εκείνων που υποστηρίζουν ότι ο ΟΗΕ έχει χάσει πλέον την αξιοπιστία του και οι ετήσιες Γενικές Συνελεύσεις δεν σημαίνουν τίποτα παρά μία επαναλαμβανόμενη ρουτίνα, χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο και αποτελέσματα για την τήρηση και τον σεβασμό της διεθνούς νομιμότητας, ενώ στοιχίζουν πολύ ακριβά στα κράτη-μέλη, εξαιτίας των πολυμελών αντιπροσωπειών που συρρέουν στη Νέα Υόρκη.

Πρόκειται για μια απλουστευμένη προσέγγιση που αγνοεί τη διαφορά μεταξύ εσωτερικής και διεθνούς έννομης τάξης. Επειδή η δυνατότητα που παρέχεται σε ένα κράτος να επιβάλλει την εφαρμογή των αποφάσεων των θεσμικών του οργάνων δεν ισχύει ή ισχύει υπό προϋποθέσεις για τη διεθνή κοινωνία. Τι θα συνέβαινε όμως αν δεν υπήρχε ο ΟΗΕ με τα καταστατικά όργανά του και οι ειδικευμένοι οργανισμοί του, όπως, π.χ., η Unesco, η Unido, το Ecosoc;

Η ημερησία διάταξη της φετινής (73ης) Γενικής Συνέλευσης με τίτλο «Να κάνουμε τον ΟΗΕ σημείο αναφοράς για όλους τους λαούς…» εκφράζει βασικά τους προβληματισμούς για τις προκλήσεις, γενικού ή περιφερειακού χαρακτήρα, στον σημερινό κόσμο, όσο και για την αποτελεσματικότητα και τις δυνατότητες παρέμβασης του ίδιου του ΟΗΕ. Οι αρχηγοί κρατών ή κυβερνήσεων καλούνται στις παρεμβάσεις τους να τοποθετηθούν σε θέματα εθνικά ή γενικότερου ενδιαφέροντος, που εντοπίζονται, κυρίως στο Συριακό, το Ουκρανικό, το Ιράν, τη Βόρεια Κορέα, σε θέματα που αφορούν τον αφοπλισμό, το Προσφυγικό, τη διεθνή ασφάλεια και σταθερότητα.

Από ελληνικής πλευράς, ο πρωθυπουργός κ. Αλ. Τσίπρας αναμένεται μεταξύ άλλων να αναφερθεί στο Κυπριακό, το οποίο παρά τις επανειλημμένες αποφάσεις του ΟΗΕ, που έχει καταδικάσει την τουρκική εισβολή, παραμένει άλυτο, με τα τουρκικά στρατεύματα κατοχής να κατέχουν παράνομα πλέον το 1/3 του κυπριακού εδάφους.

Ο ΟΗΕ αποτελεί συνέχεια της Κοινωνίας των Εθνών (ΚτΕ) και συστάθηκε το 1945 με τη διάσκεψη του Σαν Φρανσίσκο, με 45 αρχικά ιδρυτικά μέλη, που σήμερα έχουν ξεπεράσει τα 200. Βασικά όργανα του ΟΗΕ, ο Γενικός Γραμματέας, η Γενική Συνέλευση και το Συμβούλιο Ασφαλείας (ΣΑ), που αποτελεί το βασικότερο και παρεμβατικό όργανο, αποτελούμενο από πέντε μόνιμα μέλη (ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ρωσία και Κίνα) και δέκα αιρετά, μη μόνιμα. Με τα συν και τα μείον του, ο ΟΗΕ εκφράζει και υπερασπίζεται τη διεθνή κοινότητα. Οι κριτικές που δέχεται για αναποτελεσματικότητα στην αντιμετώπιση των σημερινών προκλήσεων δεν στερούνται, ασφαλώς, βασιμότητας.

Οι κριτικές στρέφονται κυρίως κατά του βασικού οργάνου, που είναι το Συμβούλιο Ασφαλείας (ΣΑ). Το δικαίωμα αρνησικυρίας (βέτο), που παρέχεται από τον Καταστατικό Χάρτη σε κάθε νόμιμο μέλος του ΣΑ, στην ουσία ισοδυναμεί με αδρανοποίηση του ΟΗΕ αν ένα από τα μέλη δεν συμφωνεί στη λήψη αποφάσεων ή σε περίπτωση που σε μια γενικότερη ή περιφερειακή διένεξη εμπλέκεται ένα ή περισσότερα από τα μέλη του. Παράδειγμα η επέμβαση των ΗΠΑ και άλλων νατοϊκών χωρών στην πρώην Γιουγκοσλαβία, στο Ιράκ και στη Συρία ή και της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Η Γενική Συνέλευση, με ειδικές πλειοψηφίες των χωρών-μελών, δύναται να παρακάμψει το ΣΑ, αλλά μόνο σε πολιτικό και όχι επιχειρησιακό επίπεδο, όπως συνέβη εσχάτως στην περίπτωση της απόφασης του Προέδρου Τραμπ να μεταφέρει την έδρα της πρεσβείας των ΗΠΑ από το Τελ Αβίβ στα Ιεροσόλυμα, που ωστόσο ακόμα παραμένει μια απόφαση στα χαρτιά, ενώ πολλοί πιστεύουν ότι δεν πρόκειται να υλοποιηθεί όσο δεν σημειώνεται καμία μεταβολή στην κατάσταση στο Παλαιστινιακό.

Η διεθνής κοινότητα έχει από πολλών ετών συνειδητοποιήσει ότι προκειμένου ο ΟΗΕ να καταστεί αποτελεσματικότερος και να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες παγκόσμιες προκλήσεις χρήζει καταστατικών και λειτουργικών αλλαγών, που αγγίζουν και τη σύνθεση των μελών του Μονίμου Συμβουλίου. Οι αφρικανικές χώρες διεκδικούν μεγαλύτερη και ουσιαστικότερη συμμετοχή στον οργανισμό και το ίδιο ισχύει για μεγάλες χώρες, όπως η Ινδία, το Μεξικό, η Βραζιλία κ.ά. Σχετική επιτροπή επεξεργάζεται από ετών και υποβάλλει εκθέσεις αλλά ουδέν, μέχρις στιγμής, αποτέλεσμα.

Κριτικές, επίσης, δέχεται ο ΟΗΕ για το υψηλό κόστος σε γραφειοκρατικό επίπεδο και ζητείται η μείωση ή συρρίκνωση πολλών υπηρεσιών του, που θα άγγιζε και την Unficyp, γεγονός που θα συνιστούσε αρνητική εξέλιξη για την Κύπρο. Παρά τα όσα αρνητικά αποδίδονται στον ΟΗΕ, όπως αναποτελεσματικότητα, απαρχαιωμένες αντι­λήψεις, χρονοβόρες διαδικασίες, δαπανηρός, κ.λπ., ο ΟΗΕ παραμένει ο μόνος πραγματικά παγκόσμιος οργανισμός, στον οποίο μπορεί να προσφύγει κάθε χώρα-μέλος και να ακουσθεί η φωνή της. Εξάλλου, στο πλαίσιο των εργασιών της Γενικής Συνέλευσης παρέχεται η δυνατότητα διμερών συναντήσεων, που θα ήταν αρκετά δύσκολο να πραγματοποιηθούν με επίσημες εκατέρωθεν επισκέψεις στις χώρες.

Ορισμένες μάλιστα περιφερειακές ή εξειδικευμένες διεθνείς οργανώσεις, όπως, π.χ., το Φόρουμ Αρχαίων Πολιτισμών (ACF – Ancient Civilizations Forum), που συνεστήθη προ διετίας στη συνάντηση των Αθηνών, τον Απρίλη του 2017, με πρωτοβουλία του έλληνα υπουργού των Εξωτερικών κ. Ν. Κοτζιά, έχουν καθιερώσει, εκτός των συναντήσεων σε ετήσια βάση, να πραγματοποιούνται και αντίστοιχες στο πλαίσιο των εργασιών της Γενικής Συνέλευσης στη Νέα Υόρκη.

Ο έλληνας πρωθυπουργός αναμένεται να υπομνήσει και να καταγγείλει τη στασιμότητα στο Κυπριακό εξαιτίας της αδιαλλαξίας της Άγκυρας, η οποία παραβιάζει βασικές αρχές και αποφάσεις του ΟΗΕ. Μια ανακοίνωση για επανεκκίνηση των διαπραγματεύσεων προς επίλυση του Κυπριακού δεν μπορεί να αποκλεισθεί, αλλά σε άλλη βάση, μετά και τις θέσεις που εξέφρασε ο υπουργός των Εξωτερικών κ. Νίκος Κοτζιάς στη συνάντηση της Ελβετίας, όπου επισήμανε ότι δεν νοείται λύση αν δεν αποχωρήσουν όλες οι δυνάμεις κατοχής και δεν καταργηθεί το καθεστώς εγγυήσεων, αδιανόητο για ένα ανεξάρτητο κράτος, πλήρες μέλος του ΟΗΕ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Στον έλληνα πρωθυπουργό θα δοθεί εξάλλου η ευκαιρία στην παρέμβασή του στη Γενική Συνέλευση όσο και στις διμερείς συναντήσεις να τονίσει τον σταθεροποιητικό ρόλο της Ελλάδας, που αρχίζει να αναγνωρίζεται από τη διεθνή κοινότητα, στην περιοχή των Βαλκανίων, όπως και της Ανατολικής Μεσογείου.